Mononukleoza zakaźna

Mononukleoza zakaźna
Mononucleosis infectiosa
ICD-10B27
B27.0Mononukleoza wywołana przez wirusa opryszczki typ gamma
B27.1Mononukleoza cytomegalowirusowa
B27.9Mononukleoza zakaźna, nieokreślona
Migdałki zajęte w mononukleozie

Mononukleoza zakaźna (łac. Mononucleosis infectiosa, inne nazwy: gorączka gruczołowa, angina monocytowa, choroba Pfeiffera, choroba pocałunków) – częsta choroba wirusowa spowodowana najczęściej pierwotną infekcją wirusem Epsteina-Barr (EBV)[1][2]. Istotą choroby jest podlegający samoczynnemu zahamowaniu proces limfoproliferacyjny. Zakażenie następuje drogą kropelkową, poprzez przetoczenie krwi albo przez przeszczep komórek krwiotwórczych lub narządów[1]. Okres wylęgania wynosi 30-50 dni[3], a zaraźliwość utrzymuje się przeważnie do 5 dni od pojawienia się wysokiej gorączki[potrzebny przypis], ale EBV może utrzymywać się w ślinie osoby chorej ok. 6 miesięcy, czasami nawet do 1,5 roku[1]. Choroba pozostawia trwałą odporność.

Epidemiologia

Około 95% populacji przebyło kiedyś infekcję wirusem Epsteina-Barr, ale mononukleoza zakaźna pojawia się u niewielkiej liczby zarażonych[4]. Występuje ona najczęściej w okresie dojrzewania i wczesnej młodości (między 15 i 24 rokiem życia)[4].

Objawy i przebieg

Cross reaction rash
Wysypka u osoby chorej na mononukleozę zakaźną po podaniu ampicyliny

Choroba objawia się bólami głowy, złym samopoczuciem, utratą łaknienia, apatią, rozkojarzeniem, przewlekłym zmęczeniem, ogólnym osłabieniem. Następnie pojawia się gorączka, która z reguły wynosi 38-39 °C. Utrzymuje się ona przeważnie od dwóch dni do miesiąca i dłużej. Tuż przed jej wystąpieniem, w trakcie, rzadziej po jej spadku następuje powiększenie węzłów chłonnych, przede wszystkim na szyi i z tyłu głowy oraz angina. Stałym objawem jest również powiększenie śledziony i wątroby. Obrzęk śledziony może być tak duży, że niewielki uraz doprowadza do jej pęknięcia. Niekiedy rozwija się stan zapalny wątroby, prowadzący do żółtaczki. Typowym objawem dla mononukleozy jest obrzęk powiek. Czasami w przebiegu choroby może dochodzić do zapalenia płuc lub powikłań nerwowych, takich jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, czy też nerwów obwodowych. Bardzo często występują punktowe, krwotoczne plamki na granicy podniebienia miękkiego i twardego.

W okresie zdrowienia może pojawić się zespół przewlekłego zmęczenia (ang. chronic fatigue syndrome), charakteryzujący się trudnościami w koncentracji, uczuciem ciągłego zmęczenia, obniżeniem aktywności życiowej. Po podaniu ampicyliny, amoksycyliny lub innych antybiotyków (np. cefalosporyn lub makrolidów) może wystąpić swędząca osutka plamisto-grudkowa na skórze i błonach śluzowych[5]. W niektórych badaniach wykazano, że u 80–90% osób z mononukleozą, którym podano ampicylinę, występuje rozsiana, czerwona wysypka[6].

Rozpoznanie

Rozmaz krwi pacjenta z mononukleozą zakaźną ukazujący reaktywne (atypowe) limfocyty

W morfologii krwi obwodowej stwierdza się leukocytozę (10–20 tys./mm³) z limfocytozą i limfocytami atypowymi, > 10% ogólnej liczby krwinek białych. Często stwierdza się wzrost aktywności aminotransferaz. Rutynowa diagnostyka serologiczna opiera się nadal na obecności w surowicy krwi przeciwciał heterofilnych (odczyn Paula-Bunnella-Davidsohna). U dzieci, zwłaszcza poniżej 5 roku życia, przeciwciała heterofilne wykrywa się znacznie rzadziej niż u osób dorosłych. Obecnie u dzieci bada się przeciwciała swoiste, zwykle przeciwko antygenowi kapsydowemu (anty VCA) w klasie IgM.

W diagnostyce różnicowej należy uwzględniać cytomegalię oraz ostrą chorobę retrowirusową, która jest następstwem zakażenia wirusem HIV, i której objawy są bardzo podobne do mononukleozy.

Powikłania

Poważne powikłania występują w mniej niż 5% przypadków[7][8][9]:

Chorobę inaczej znoszą dzieci, inaczej dorośli. Wraz z wiekiem organizm gorzej radzi sobie z chorobą i dłużej się po niej regeneruje. Mononukleoza upośledza odporność, dlatego chory narażony jest w późniejszym czasie na liczne infekcje oraz wnikanie patogenów (np. gronkowca złocistego)[potrzebny przypis].

Onkogenność EBV

Po przebyciu zakażenia pierwotnego wirus EB zostaje w ustroju w postaci latentnej. Miejscem latencji są limfocyty B, komórki nabłonka jamy ustnej i gardła, migdałki podniebienne. Reaktywacja EBV może prowadzić do monoklonalnej, niekontrolowanej limfoproliferacji. Uważa się, że EBV ma potencjał onkogenny i może mieć związek z ziarnicą złośliwą, chłoniakiem Burkitta[10][11], rakiem migdałków podniebiennych i ślinianek przyusznych oraz chłoniakami ośrodkowego układu nerwowego u chorych z AIDS i biorców przeszczepów.

Leczenie

Chorobę leczy się objawowo poprzez podawanie leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych[12], pozostanie w łóżku, stosowanie diety bogatej w witaminy. W przypadkach choroby z nasiloną obturacją górnych dróg oddechowych, małopłytkowością, powikłaniami neurologicznymi stosuje się kortykosterydy[12]. Leczenie przeciwwirusowe nie jest zalecane, rozważa się zastosowanie gancyklowiru i acyklowiru jedynie w przypadku współwystępowania u pacjenta zespołu limfoproliferacyjnego[12]. Nie ma szczepionki przeciwko mononukleozie[9].

Wskazane jest ograniczenie wysiłku fizycznego w przypadku powiększenia śledziony[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Szczeklik i Gajewski 2017 ↓, s. 2383.
  2. Evridiki K. Vouloumanou, Petros I. Rafailidis, Matthew E. Falagas, Current diagnosis and management of infectious mononucleosis, „Current Opinion in Hematology”, 19 (1), 2012, s. 14–20, DOI10.1097/MOH.0b013e32834daa08, ISSN 1531-7048, PMID22123662 [dostęp 2018-06-25].
  3. J. Cozad. Infectious mononucleosis.. „Nurse Pract”. 21 (3), s. 14-6, 23, 27-8, Mar 1996. PMID: 8710247. 
  4. a b Jason Womack, Marissa Jimenez, Common questions about infectious mononucleosis, „American Family Physician”, 91 (6), 2015, s. 372–376, ISSN 1532-0650, PMID25822555 [dostęp 2018-06-25].
  5. Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2016/17. Mały podręcznik. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2016, s. 1133. ISBN 978-83-7430-491-7.
  6. BM. Kagan. Ampicillin rash.. „West J Med”. 126 (4), s. 333–5, Apr 1977. PMID: 855325. PMCID: PMC1237570. 
  7. HB. Jenson. Acute complications of Epstein-Barr virus infectious mononucleosis.. „Curr Opin Pediatr”. 12 (3), s. 263-8, Jun 2000. PMID: 10836164. 
  8. A. Aghenta, A. Osowo, J. Thomas. Symptomatic atrial fibrillation with infectious mononucleosis.. „Can Fam Physician”. 54 (5), s. 695-6, May 2008. PMID: 18474702. PMCID: PMC2377232. 
  9. a b Samantha K. Dunmire, Kristin A. Hogquist, Henry H. Balfour, Infectious Mononucleosis, „Current topics in microbiology and immunology”, 390, 2015, s. 211–240, DOI10.1007/978-3-319-22822-8_9, ISSN 0070-217X, PMID26424648, PMCIDPMC4670567 [dostęp 2017-09-18].
  10. D. Sitki-Green, M. Covington, N. Raab-Traub. Compartmentalization and transmission of multiple epstein-barr virus strains in asymptomatic carriers.. „J Virol”. 77 (3), s. 1840-7, Feb 2003. PMID: 12525618. PMCID: PMC140987. 
  11. V. Hadinoto, M. Shapiro, TC. Greenough, JL. Sullivan i inni. On the dynamics of acute EBV infection and the pathogenesis of infectious mononucleosis.. „Blood”. 111 (3), s. 1420-7, Feb 2008. DOI: 10.1182/blood-2007-06-093278. PMID: 17991806. PMCID: PMC2214734. 
  12. a b c d Szczeklik i Gajewski 2017 ↓, s. 2384.

Bibliografia

  • Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Anna Dobrzańska, Józef Ryżko (red.). Wrocław: Urban&Partner, 2005, s. 718-719. ISBN 83-89581-25-6.
  • Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017. ISBN 978-83-7430-517-4.

Linki zewnętrzne

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Cross Reaction Rash.JPG
Autor: Matibot, Licencja: CC BY-SA 3.0
Infectious Mononucleosis and Ampicillin cross-reaction rash
Infectious Mononucleosis 3.jpg
Autor: Ed Uthman, MD., Licencja: CC BY 2.0

Infectious Mononucleosis

Infectious mono, peripheral smear, high power showing reactive lymphocytes
Mono tonsils.JPG
(c) Fateagued, CC-BY-SA-3.0
Migdałki zajęte w mononukleozie.