Mora (lingwistyka)

Ten artykuł należy dopracować: od 2013-12 → usunąć zwodnicze wyrażenia, od 2012-05 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mora (łac.) – jest najmniejszą jednostką prozodyczną używaną w metryce^[1] i fonologii, będąca nosicielem cech prozodycznych^[2]. Odpowiada długości brzmienia jednej krótkiej głoski^[3], i tym samym w niektórych językach określa „wagę” sylaby (która decyduje o synchronizacji czasowej i akcentowaniu). Podobnie jak wiele innych pojęć lingwistycznych, dokładna definicja mory jest dyskusyjna.

Pojęcie to (oznaczające dosłownie „odstęp czasu”) pochodzi z łaciny, gdzie było używane jako odpowiednik greckiego słowa χρόνος chronos (czas) w kontekście metrycznym. W starożytnej metryce iloczasowej pojedyncza mora oznacza czas trwania samogłoski krótkiej. Samogłoska (lub sylaba) długa zajmuje dwie mory.

O sylabie zawierającej jedną morę mówi się jednomorowa, o zawierającej dwie – dwumorowa.

Ogólnie, mory formowane są w następujący sposób:

1. Nagłos sylaby (jej pierwsze spółgłoski) nie są liczone jako mory.
2. Jądro sylaby reprezentuje jedną morę w przypadku krótkiej samogłoski, lub dwie mory w przypadku długiej samogłoski lub dyftongu^[1]. Spółgłoski służące jako jądro sylaby także reprezentują jedną morę, jeśli są krótkie, lub dwie, gdy są długie. (język słowacki jest przykładem języka, który ma zarówno długie, jak i krótkie jądra spółgłoskowe.)
3. W niektórych językach (na przykład w języku japońskim) koda sylaby (spółgłoski następujące po jądrze) reprezentuje jedną morę, a w innych (jak np. irlandzkim) nie. W języku angielskim jest oczywiste, że koda sylaby akcentowanej stanowi morę (stąd słowo cat składa się z dwóch mor), ale nie jest oczywiste czy kody sylab nieakcentowanych też ją stanowią (druga sylaba słowa rabbit mogłaby być jedną morą).
4. W niektórych językach sylaba z długą samogłoską lub dyftongiem w jądrze i jedną lub więcej spółgłosek w kodzie określana jest jako trójmorowa (patrz: pluti).

Mówi się, że sylaby jednomorowe to tzw. lekkie sylaby, podczas gdy dwumorowe to sylaby ciężkie, a trójmorowe (w językach które je posiadają) są superciężkimi sylabami. Większość lingwistów uważa, że żaden język nie używa sylab o czterech lub więcej morach.

Na zasadzie równoważności odcinków o tej samej liczbie mor opiera się reguła zastępstwa stóp w metryce antycznej, greckiej i rzymskiej. Trójzgłoskowy daktyl odpowiada dwuzgłoskowemu spondejowi, bo obie te stopy metryczne są czteromorowe: = .

Język japoński jest znany ze swoich cech moraicznych^[4]. Większość dialektów, włącznie ze standardowym, używa raczej mor niż sylab jako podstawy systemu dźwięków. Na przykład uważa się często, że haiku wpisują się we wzór 5 sylab/7 sylab/5 sylab, podczas gdy jest to raczej 5 mor/7 mor/ 5 mor. Jednym prominentnym przykładem jest fakt, że japońskie -n kończące sylabę jest morą^[4][5].

Przypisy

Bibliografia

• KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. II, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897  (pol.).