Mord pod Borowem

Mord pod Borowem

Państwo	Polska (okupowana przez III Rzeszę)
Miejsce	Borów, województwo lubelskie
Data	9 sierpnia 1943
Liczba zabitych	26–28 partyzantów oddziału Gwardii Ludowej im. Jana Kilińskiego i trzech chłopów
Liczba rannych	1 ranny partyzant
Typ ataku	zabójstwo przez rozstrzelanie
Sprawca	oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Leonarda Zub-Zdanowicza
Położenie na mapie Polski w 1939 r. (c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 miejsce zdarzenia
50°47′45″N 21°54′34″E/50,795833 21,909444

Nekrolog i artykuł na temat mordu w gazecie GL – Gwardzista

Mord pod Borowem – zbrodnia dokonana 9 sierpnia 1943 przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych, w okolicy wsi Borów, gdzie miało miejsce rozstrzelanie partyzantów oddziału Gwardii Ludowej. Ze strony władz Polskiego Państwa Podziemnego spotkał się ze stanowczym potępieniem^[1].

Zbrodnia

Oddział NSZ z Borowa w 1943 roku liczył 20 członków. Oddział GL im. Jana Kilińskiego, rozbity pod Borowem, utworzony został 14 lipca 1943 przez scalenie kilku mniejszych oddziałów GL oraz niewielkich tzw. „dzikich” oddziałów, uznawanych przez Narodowe Siły Zbrojne i Armię Krajową za wrogów niepodległego państwa polskiego^[2].

NSZ uznawały Gwardię Ludową za agenturę sowiecką i dlatego ją zwalczały. GL z kolei uznawała NSZ za faszystów^[3]. Do zaognienia konfliktu doprowadził mord dokonany w połowie czerwca 1943 w Rzeczycy Księżej przez radziecki oddział partyzancki na siedmiu członkach NSZ^[2]. Sam oddział NSZ, który dopuścił się zbrodni, jak stwierdził później jego dowódca, składał się często z przypadkowych ochotników, w tym z pospolitych „bandziorów”^[4].

6 sierpnia 1943 liczący 30 żołnierzy oddział GL im. Kilińskiego dotarł w okolice wsi Borów. Początkowo dowódcy oddziałów próbowali nawiązać ze sobą kontakt organizując spotkania między dowództwem, 8 sierpnia żołnierze NSZ na takim spotkaniu pojmali dowództwo oddziału im. Kilińskiego, a następnie, 9 sierpnia pod wsią Borów oddział NSZ pod dowództwem rtm. Leonarda Zub-Zdanowicza ps. „Ząb”, cichociemnego i dezertera z szeregów AK^[5], i Adama Godfingera (Henryka Figuro-Podhorskiego) ps. „Step”^[6] rozbroił i wziął do niewoli członków oddziału GL im. Jana Kilińskiego. Następnie NSZ-owcy wyprowadzali dwójkami rozbrojonych partyzantów GL i rozstrzeliwali ich w lesie. Ostatecznie zostało rozstrzelanych ok. 26–28 partyzantów Gwardii Ludowej. Uratowali się jedynie Adam Skóra ps. „Adaś”, Stanisław Pawłowski ps. „Kuropatwa”, Rosjanin Nikołaj Leszczenko ps. „Kola” i Stanisław Babieradzki ps. „Pokrzywa”.

Według raportu Armii Krajowej przygotowanego przez gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego „zostało ustalone, że wymordowania 26 ludzi oddziału partyzanckiego Armii Ludowej^[7] dokonali dowódcy z oddziałów NSZ, „wybijając upojonych alkoholem na przyjęciu”. Jednocześnie „Bór” podkreślił, że Armia Krajowa nie ma nic wspólnego ze zbrodnią^[8].

W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władze przedstawiały kilka wersji tych wydarzeń. W książce Tadeusza Szymańskiego pt. Z pól bitewnych Lubelszczyzny, można przeczytać, cyt. „dla zatuszowania zbrodni rozstrzelano także 4 chłopców ze wsi Borów, którzy wcześniej przyszli w odwiedziny do gwardzistów”^[9].

Rotmistrz Leonard Zub-Zdanowicz ps. „Ząb” w książce wydanej w Londynie w 1980 r. (Lesław Jurewicz, Zbrodnia, czy początek wojny domowej?) uznał, że jego rozkaz wymordowania 26 osobowego oddziału GL (i 4 chłopów) pod Borowem 9 sierpnia 1943 r. został wydany za „przejście na stronę nieprzyjaciela” i za to, że GL opowiadała się za linią Curzona, a więc „dążyła do oderwania terytorium państwa polskiego”. Tę samą motywację powtórzył w maju 1993 w tygodniku katolickim „Ład” Marek Chodakiewicz w artykule pod znamiennym tytułem Wypadek borowski: „Obowiązujące wówczas prawa Rzeczypospolitej Polskiej jednoznacznie usprawiedliwiają surowość wykazaną przez majora Leonard Zub-Zdanowicza pod Borowem, jak również wszystkie inne wypadki rozbicia oddziałów komunistycznych przez AK lub NSZ”^[10].

Według Ewy Dąbrowskiej, już od lipca 1943 r. datują się kontakty między Zub-Zdanowiczem a sierżantem Zygmuntem Dybowskim - komendantem posterunku policji granatowej w Gościeradowie. Mieli oni odbywać spotkania i wymieniać się informacjami na temat lewicowego ruchu oporu. Gestapo z Kraśnika miało w pierwszych dniach sierpnia 1943 r. przekazać Zub-Zdanowiczowi za pośrednictwem Dybowskiego broń maszynową, amunicję i granaty do likwidacji oddziału GL, a później wizytować miejsce mordu, sprawdzając prawdziwość meldunku "Zęba" o likwidacji GL^[11].

Istnieje teoria, zgodnie z którą Stefan Skrzypek ps. „Słowik” wiedział, że udaje się na spotkanie nie z oddziałem AK, tylko z oddziałem NSZ bagatelizując niebezpieczeństwo. Możliwe też, że przed przejściem do GL (wstąpił w kwietniu 1943 wraz z kuzynem Władysławem Skrzypkiem, byłym członkiem AK^[12]) „Słowik” należał nie do AK, tylko NSZ i został umieszczony w GL jako szpieg^[13].

W niecały rok po zdarzeniu i po przekształceniu Gwardii Ludowej w Armię Ludową, 15 lipca 1944 r. doszło do podpisania umowy o współpracy bojowej pomiędzy komendą AK powiatu kraśnickiego a przedstawicielami dowództwa okręgowego AL^[14].

Po wojnie w miejscu zdarzenia został ustanowiony pomnik upamiętniający 28 ofiar, w tym dowódcę oddziału GL, ppor. Stefana Skrzypka^[15].

W 60 rocznicę mordu pod Borowem senator SLD Ryszard Jarzembowski w specjalnym oświadczeniu zaapelował do ówczesnego Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej „o wyświetlenie całej prawdy o tym wydarzeniu”. W odpowiedzi ówczesny prezes IPN Leon Kieres potępiając ten czyn przytoczył jednocześnie całą argumentacje jaką posługiwały się NSZ dla usprawiedliwienia mordu oraz zapewnił, że mord pod Borowem pozostaje w kwestii zainteresowania historyków IPN, a także obiecał – po zbadaniu sprawy – wszczęcie śledztwa w Oddziałowej Komisji Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie^[16][17].

Ofiary i ocaleni z pogromu^{[12] [18]}

Uroczystości w lesie pod Borowem, 2003 rok.

Oddział NSZ „Zęba” zamordował 26–28 partyzantów i trzech chłopów

• ppor. Stefan Skrzypek ps. „Słowik” – dowódca oddziału (wg innych danych zastępca dowódcy), syn małorolnego chłopa z Łysakowa, byly sierżant WP i ZWZ/AK^[19]
• por. Wacław Dobosz ps. „Sęp” – były członek KPP, pochodzący z powiatu Opole Lubelskie, zastępca dowódcy (wg innych danych dowódca kompanii, w skąd której wchodził oddział im. Kilińskiego)
• Władysław Głuchowski ps. „Stanis”, „Hiszpan” – inspektor polityczny
• Stanisław Marzycki ps. „Serce” – syn małorolnego chłopa pochodzący z Wierzbicy, pow. Kraśnik
• Józef Zbigniew Gronczewski ps. „Zbyszek” pochodzący z Bieżunia, pow. Sierpc, wysiedlony do Grabówki, pow. Kraśnik
• Kazimierz Kaczmarski – „Listonosz”, pochodzący ze wsi Dzierzkowice, pow. Kraśnik
• Jankiel Freitag ps. „Bolek” – pochodzący z Rzeczycy, pow. Kraśnik, krawiec
• Marian Burak, chłop pochodzący z Wólki Szczeckiej, pow. Kraśnik
• Stanisław Mostrąg – chłop ze wsi Wólka Szczecka, pow. Kraśnik
• Tomasz Mozgawa – chłop z Wólki Szczeckiej, pow. Kraśnik
• Eugeniusz Orlikowski z Opoki, pow. Kraśnik
• Zygmunt Sydo z Liśnika Dużego, pow. Kraśnik
• Czesław Barański z kol. Trzydnik, pow. Kraśnik
• Aleksander Dęga z Budek, pow. Kraśnik
• Bronisław Drewniak z Budek, pow. Kraśnik
• Tadeusz Kiełbiński z Boisk, pow. Kraśnik
• Bolesław Głuszec – robotnik folwarczny z Natalina, pow. Kraśnik
• Henryk Serafin – chłop ze Stasina, pow. Kraśnik
• Tomasz Serafin – chłop ze Stasina, pow. Kraśnik
• Marian Bur
• Janiel Topki

Nazwisk i pseudonimów pozostałych nie udało się ustalić.

Uciec zdołali

• Adam Skóra ps. „Adaś”
• Stanisław Pawłowski ps. „Kuropatwa”
• Stanisław Babiarecki ps. „Pokrzywa” – w czasie ucieczki został ranny, jednak udało mu się ujść z życiem^[5]
• Nikołaj Leszczenko ps. „Kola”
• jeden chłop

Zobacz też

• Pacyfikacja Borowa

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Spis treści. W: Rafał Drabik: Wydarzenia pod Borowem z 9 sierpnia 1943 (praca magisterska). Lublin: KUL, 2002. [dostęp 2012-08-30].
• Leon Kieres: Oświadczenie. W: „Diariusz Senatu RP” nr 44 [on-line]. 2003-09-05. [dostęp 2012-08-30].
• Sesja naukowa: „Narodowe Siły Zbrojne w latach 1942–1956” – Warszawa, 15 listopada 2007r. W: Aktualności [on-line]. IPN. [dostęp 2012-08-30].
• Spod czerwonej gwiazdy. O podziemiu komunistycznym. W: Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr 3-4 2006 [on-line]. IPN. [dostęp 2012-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-23)].

Gwardia Ludowa — Armia Ludowa

Organizacje	Armia Ludowa Gwardia Ludowa Połączone Siły Zbrojne AL, PAL i KB Związek Walki Młodych
Organizacje powiązane	Polska Partia Robotnicza Krajowa Rada Narodowa Grupa Inicjatywna PPR Bojowa Organizacja Ludowa Polska Wojskowa Organizacja Rewolucyjna Polski Sztab Partyzancki Rewolucyjne Rady Robotniczo-Chłopskie „Młot i Sierp” Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR Związek Walki Wyzwoleńczej Robotniczo-Chłopska Organizacja Bojowa Rewolucyjna Grupa Inteligencji Socjalistycznej „Świt”
Oddziały	Batalion im. Czwartaków 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej 1 Brygada AL im. Ziemi Lubelskiej 1 Brygada AL Ziemi Krakowskiej 2 Brygada AL „Świt” 2 Brygada AL im. Jana Hołoda 3 Brygada AL im. gen. Józefa Bema 3 Północnolubelska Brygada AL Brygada AL „Synowie Ziemi Mazowieckiej” Brygada AL im. Tadeusza Kościuszki Brygada AL im. Wandy Wasilewskiej 10 Brygada AL „Zwycięstwo” 11 Brygada AL „Wolność”
Akcje zbrojne	Zamachy Gwardii Ludowej na Café Club Akcje ekspropriacyjne GL Bitwa pod Zalezianką Powstanie zamojskie Pogrom w Ludmiłówce Mord w Drzewicy Zamachy Gwardii Ludowej na kina dla Niemców Zamach Gwardii Ludowej na kolumnę SA Bitwa pod Kochanami Obrona gajówki Małachów Zbrodnia w Owczarni Bitwa pod Rąblowem Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej (Bitwa na Porytowym Wzgórzu) Powstanie warszawskie Obrona Republiki Pińczowskiej (Bitwa o Skalbmierz, Potyczka pod Baranowem) Bitwa pod Pokrytkami Bitwa pod Rząbcem Bitwa pod Ewiną Bitwa pod Gruszką Potyczka pod Chotczą
Oznaczenia	Krzyż Grunwaldu
Upamiętnienie i pieśni	Grób członków Sztabu AL na skwerze Hoovera w Warszawie Pomnik Partyzanta w Warszawie Gdy naród do boju Marsz Gwardii Ludowej Pieśń Partyzantów Lubelszczyzny
Historia	Mord pod Borowem