Mordechaj Gebirtig

Mordechaj Gebirtig
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 maja 1877
Kraków

Data i miejsce śmierci

4 czerwca 1942
getto krakowskie

Narodowość

żydowska

Dziedzina sztuki

poezja

Faksymile
Strona internetowa
Tablica pamiątkowa poświęcona Mordechajowi Gebirtigowi, ul. B. Joselewicza 5, Kraków

Mordechaj Gebirtig, jid. מרדכי געבירטיג, właśc. Mordechaj Markus Bertig (ur. 4 maja 1877 w Krakowie, zm. 4 czerwca 1942 w getcie krakowskim) – ludowy poeta i pieśniarz żydowski, aktor, z zawodu stolarz.

Życiorys

Syn Szyfry i Izaaka Bertigów.

Przez całe życie mieszkał na krakowskim Kazimierzu. Odebrał tradycyjne żydowskie wykształcenie w chederze, terminując później u stolarza. Na jego twórczość miał w tym czasie wpływ m.in. Juliusz Hoffman, muzykolog, który zapisywał jego utwory w postaci nut. W pierwszej dekadzie XX w. próbował swoich sił także jako aktor. W czasie I wojny światowej nie walczył na froncie z uwagi na chorobę serca, pracował za to jako sanitariusz w szpitalu wojskowym w Krakowie. W dwudziestoleciu międzywojennym związany był jako twórca głównie ze scenami kabaretowymi oraz kołem literackim Bundu.

W czasie okupacji hitlerowskiej, gdy Żydzi musieli w 1940 r. opuścić Kazimierz, zamieszkał w Łagiewnikach, a potem w getcie krakowskim przy ul. Janowa Wola. Napisał ponad sto pieśni i wierszy. W jednym ze swych wierszy żegnał się z Krakowem przed wywózką do getta:

Krakowie, bądź mi pozdrowiony
– przed domem czeka zaprzężony wóz,
jak psa mnie gnają stąd,
ostatni raz widzę może
miejsce tak bliskie i znajome,
na grobie matki wypłakałem serce,
ostatnią łzą zwilżyłem kamień ojca,
święta ta ziemia…
(parafraza Anny Kamieńskiej)

4 czerwca 1942 został, wraz z żoną i dwiema córkami, rozstrzelany przez Niemców na rogu ulic Dąbrówki i Janowa Wola podczas akcji wysiedleńczej z getta. W grupie zamordowanych był także malarz Abraham Neumann. Na domu przy ul. Berka Joselewicza 5, gdzie niegdyś mieszkał, umieszczono w 1992 r. tablicę pamiątkową z napisem: „Bądź zdrów, mój Krakowie. Mordechaj Gebirtig (1877-1942) – stolarz, poeta, pieśniarz”. Tablicę pamiątkową umieszczono także na budynku, gdzie został zamordowany.

Postać Gebirtiga spopularyzowali w Polsce: Gołda Tencer, która w 1991 r. wystawiła na deskach Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie przedstawienie Der trubadur fun Galicje („Trubadur z Galicji”); Przemysław Gintrowski, komponując i wykonując (z Joanną Trzepiecińską) monumentalny utwór „Stół Mardechaja Gebirtiga”[1][a] do słów Anny Kamieńskiej; a także żydowski pieśniarz, André Ochodlo, mający w swoim repertuarze wiele pieśni Gebirtiga i jego wierszy w tłumaczeniu Agnieszki Osieckiej z muzyką autorstwa czołowych polskich kompozytorów.

Teksty Gebirtiga śpiewa Bente Kahan, m.in. Kinder-jorn (album Farewell Cracow).

Wybrane piosenki autorstwa Gebirtiga

  • אַבֿרהמל דער מרוויחער (Awrejml der marwiche) – „Abram złodziejaszek” (wyk. m.in. zespół Bratsch, Bente Kahan, Chawa Alberstein)
  • הוליעט, הוליעט, קינדערלעך (Huljet, huljet, kinderlech) – „Hulajcie, hulajcie, dzieciaczki” („Bawcie się, bawcie, dziateczki”) (wyk. m.in. Anja, Katja i Jakov Kazyansky, Oksana Sowiak & Anton St)
  • ס׳ברענט!‏ (S’brent!) – „Gore!” (wyk. m.in. Bente Kahan)
  • יאַנקעלע (Jankele) – „Jankiele”
  • רייזעלע (Rejzele) – „Rejzele” (wyk. m.in. Bente Kahan, Chór Żydowski „Clil”, Chawa Alberstein)
  • דרײַ טעכטערלעך (Draj techterlech) – „Trzy córeczki” (wyk. m.in. Sława Przybylska)
  • בלײַב געזונט מיר, קראָקע!‏ (Blajb gezunt mir, Kroke!) – „Bywaj zdrów, mój Krakowie” („Żegnaj, Krakowie”) (wyk. m.in. André Ochodlo, Jaga Wrońska)
  • קינדער־יאָרן (Kinder-jorn) – „Dziecięce lata” (wyk. m.in. Marek Ravski, Samuel Rettig)
  • אַרבעטלאָזע מאַרש (Arbetloze marsz) – „Marsz bezrobotnych”

Literatura w języku polskim

  • Mordechaj Gebirtig, Bądź mi zdrów, Krakowie / Blajb gezunt mir, Kroke, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2012.
  • Natan Gross, Żydowski bard. Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga, Księgarnia Akademicka, Kraków 2000; wznowienie: Wydawnictwo Austeria, Kraków 2012 (biograficzna książka o poecie).
  • Natan Gross, Mordechaj Gebirtig – piosenka ludowa i kabaretowa [w:] Teatr żydowski w Polsce, pod red. A. Kuligowskiej-Korzeniewskiej i M. Lejko, Łódź 1998, s. 156-167.
  • Natan Gross, Mordechaj Gebirtig – człowiek teatru [w:] Teatr żydowski w Krakowie. Studia i materiały, pod red. J. Michalik i E. Prokop-Janiec, Kraków 1995, s. 115-125.

Uwagi

  1. Oryginalny utwór Anny Kamieńskiej nosi tytuł „Stół Mordechaja Gebirtiga”[2].

Przypisy

  1. Stół Mardechaja Gebirtiga. [w:] Oficjalna strona internetowa Przemysława Gintrowskiego [on-line]. [dostęp 2017-03-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-05)].
  2. Kamieńska Anna. Stół Mordechaja Gebirtiga. Polska Bibliografia Literacka. [dostęp 2017-03-14].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Mordechai Gebirtig plaque by Maire.jpg
Autor: Maire, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica upamiętniająca Mordechaja Gebirtiga, ulica Berka Joselewicza 5 - dawniej dom Gebirtiga, Kraków
Mordechai Gebirtig signature.svg
Autograf Mordechaja Gebirtiga
Mordechaj Gebirtig.jpg
Portret Mordechaja Gebirtiga z książki Majne lider, Kraków 1936