Moryń

Moryń

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Plac Wolności w Moryniu
Herb
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	gryfiński
Gmina	Moryń
Burmistrz	Józef Piątek
Powierzchnia	5,54 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	1600[1] 288,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 91
Kod pocztowy	74-503
Tablice rejestracyjne	ZGR
Położenie na mapie gminy Moryń Moryń
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Moryń
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Moryń
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego Moryń
52°51′34″N 14°23′37″E/52,859444 14,393611
TERC (TERYT)	3206064
SIMC	0979283
Urząd miejski pl. Wolności 1 74-503 Moryń
Strona internetowa

Moryń (niem. Mohrin) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Położone nad jeziorem Morzycko.

31 grudnia 2012 r. miasto miało 1631 mieszkańców^[2].

Nad jeziorem Morzycko zostało wyznaczone kąpielisko śródlądowe^[3].

Położenie

(c) Jan M, CC BY-SA 3.0

Jezioro Morzycko

Moryń znajduje się w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie gryfińskim.

Cała gmina Moryń leży w otulinie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, a duża jej część należy do samego parku.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 5,54 km²^[4].

W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.

Toponimia

Nazwa Moryń została ustalona urzędowo w 1946 r.^[5] Wcześniej przez kilka powojennych miesięcy funkcjonowały tymczasowe nazwy Murzynowice oraz Murzynno^[6] (ta druga pojawia się m.in. w przedwojennym Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej Stanisława Kozierowskiego^[7]).

Historia

Teren na którym obecnie znajduje się Moryń został zasiedlony we wczesnym średniowieczu przez słowiańskie plemiona Pyrzyczan^[8]. W XI w. teren ten należał do księstwa pomorskiego. W XII w. powstało tu grodzisko (znajdowało się ono najprawdopodobniej na wzniesieniu nad jeziorem Morzycko, na którym zachowały się ruiny średniowiecznego zamku). Grodzisko to było jednym z najważniejszych grodów w kasztelanii cedyńskiej^[8]. Przy grodzisku w XIII w. powstała osada, która dała początek miastu Moryń. Pierwsza wzmianka o Moryniu pojawia się w 1263 w dokumencie wystawionym przez księcia pomorskiego Barnima I^[8]. W II połowie XIII w. Moryń został opanowany przez Marchię Brandenburską, która utworzyła na tych terenach Nową Marchię.

Mury miejskie

Ruiny zamku w Moryniu

Dokładna data nadania Moryniowi praw miejskich nie jest znana, wiadomo, że musiało to nastąpić przed 1306 r^[8]. Po otrzymaniu praw miejskich Moryń zaczął się dynamicznie rozwijać: wybudowano wieniec murów miejskich, powstał szpital, rozbudowano kościół. Miasto przystąpiło do związku miast nowomarchijskich. W 1350 miastem zaczęła rządzić rada miejska, dziesięć lat później miasto uzyskało także władzę sądowniczą^[8]. W 1353 przejściowo mieściła się tu mennica książęca^[9]. W 1360 na półwyspie jeziora Morzycko rozpoczęto wznoszenie zamku obronnego^[8]. Na zamku zamieszkało siedmiu rycerzy, którzy otrzymali tytuł burgrabiego. Jeszcze w XIV w. zamek został zniszczony przez rycerstwo pomorskie i zachował się do naszych czasów w formie ruiny.

Od 1373 we władaniu Korony Czeskiej. W 1402 zawarto w Krakowie układ w sprawie sprzedaży miasta i regionu Polsce, po czym parę miesięcy później sprzedano miasto zakonowi krzyżackiemu, do którego należał wraz z całą Nową Marchią do 1454. W 1433 Moryń został splądrowany przez husytów i na trzy wieki utracił status miejski i był traktowany jako wieś rycerska^[10]. W drugiej połowie XV w. samodzielność miasta została ograniczona przez sprzedanie go prywatnym właścicielom. W XVI w. miastem władała rodzina Schönebeck, których siedziba rodowa znajdowała się w Gądnie.

Wiek siedemnasty nie był dla miasta szczęśliwy, głównie ze względu na zniszczenia wywołane działaniami wojennymi wojny trzydziestoletniej oraz pożarami które trzykrotnie nawiedziły miasto (w latach: 1637, 1640, 1688). Miasto uległo wyludnieniu (w 1719 mieszkały tu tylko 124 osoby)^[8]. W XVIII w. sytuacja finansowa miasta uległa poprawie - ufundowano wówczas m.in. bogate wyposażenie dla tutejszego kościoła (do dziś zachowała się ambona). W mieście działał browar, funkcjonowała także apteka. Mieszczanie zajmowali się także sprzedażą ryby sielawy z jeziora Morzycko. W 1801 Moryń liczył 939 mieszkańców^[8].

Na początku XIX w. Moryń przestał być prywatną własnością i odzyskał autonomię. Miasto pełniło funkcję lokalnego centrum dla rolniczej okolicy. Posiadało dwa dwory (w Gądnie i Nowym Dworze) oraz cztery folwarki (w Łabędzinie, Macierzy, Mobierzy i Słupcu). W drugiej połowie XIX w. w pobliżu Morynia wybudowano dwie linie kolejowe: Szczecin - Kostrzyn ze stacją w Witnicy (1877 r.) oraz Godków - Siekierki ze stacją w Przyjezierzu (1892 r.)^[8]. Polepszenie komunikacji z Moryniem spowodowało, że pod koniec XIX w. miasteczko zaczęło być odwiedzane przez letników i turystów. Rangę miasta podnosił także, istniejący tu od 1874 roku i uważany za wzorowy, zakład opiekuńczy dla dzieci dr. Kocha.

Fontanna Wielkiego Raka w Moryniu

Przed II wojną światową Moryń był zamieszkały przez 1227 osób^[8]. Była tu poczta, szkoła podstawowa, apteka, gabinet dentystyczny, dwie gospody, dwie piekarnie, gorzelnia, młyn miejski i wiatrak. Opiekę medyczną nad mieszkańcami sprawowało dwóch lekarzy, pielęgniarka i akuszerka.

Moryń został zajęty przez wojska radzieckie. 3 lutego 1945. Zniszczenia wojenne nie były duże. Pierwsi polscy osadnicy pochodzili głównie z Kresów Wschodnich oraz Małopolski i Wielkopolski. W 1960 r. Moryń liczył ok. 1000 mieszkańców^[8]. Przyszłość Morynia władze miasteczka wiążą z rozwojem funkcji turystycznych z uwzględnieniem bliskiego sąsiedztwa z Niemcami.

20 września 2008 na rynku odsłonięta została Fontanna Wielkiego Raka, nawiązująca do miejscowej legendy o zwierzęciu zamieszkującym pobliskie jezioro^[11].

Mamut włochaty z cielęciem - figury z "Alei Gwiazd Plejstocenu" w Moryniu

Moryniu mieści się Centrum tworzonego od 2009 r. Geoparku Moryń - polskiej części transgranicznego Geoparku „Kraina polodowcowa nad Odrą". W związku z tym w mieście realizowane są stopniowo ekspozycje o tematyce geologicznej, także pod gołym niebem: "Aleja Gwiazd Plejstocenu" z naturalnej wielkości figurami ssaków epoki lodowcowej i modelami ich tropów, lapidarium z głazami narzutowymi, oraz projektowana wystawa geologiczna w siedzibie władz geoparku (dane z 2013 r.)^[12].

Zabytki

Kościół Świętego Ducha

• Kościół romański z XIII w. pw. Ducha Świętego. Wybudowany jest z kamieni granitowych, na planie krzyża. Unikatowa wieża pochodzi z XV wieku, wolno stojąca z przejazdem. Górna część wieży z latarnią z 1756 roku. Szczyty kościoła dekorowane są licznymi blendami ostrołukowymi i półkolistymi, a także rozetami o uskokowych ościeżach,
  • Ołtarz z kostki granitowej (jeden z nielicznych tego typu ołtarzy w Polsce) jest starszy od kościoła o około 100 lat (datowany jest na XII wiek),
  • Ambona barokowa z 1711 roku wyrzeźbiona przez lokalnego artystę Hattenkrella,
  • Fragmenty gotyckich malowideł z XV wieku,
• Mury miejskie z granitu i kamienia polnego. Wzniesione zostały w początkach XV wieku. Otaczają one miasto kołem o średnicy około 300m. Pierwotnie miały 28 strażnic czworokątnych i jedną bramę z wieżą. Zachował się do dzisiaj ich pełny wieniec (bez bramy i strażnic),
• Zachowany został średniowieczny układ urbanistyczny,
• Budynki mieszkalne z XVIII i XIX wieku wraz z siatką ulic stanowią zespół zabytkowy, niektóre z nich mają tak zwane przedproża,
• Dawna restauracja "Pod Wielkim Rakiem"^[13] z okresu po II wojnie światowej (obecnie sklep) przy rynku. Fasada zdobiona stylizowanymi płaskorzeźbami. Kompozycja po lewej przedstawia życie w głębinach wodnych, natomiast po prawej znajduje się fryz z wyobrażeniami postaci ludzkich,
• Ruiny XIV-wiecznego zamku, zbudowanego na półwyspie Zamczysko opodal miasta,
• Zespół sierocińca "Szczęście Dzieci", ob. dom opieki społecznej,
• Budynek gospodarczy i plebania przy kościele św. Ducha

• 

  Ulica Wąska. Widoczne stare domy ryglowe i kościół

• 

  Zabytkowy dom szachulcowy

• 
• 
• 
• 
• 

  Część fasady dawnej restauracji "Pod Wielkim Rakiem"

Moryń w literaturze

W Moryniu (głównie na półwyspie zamkowym) Zbigniew Nienacki umieścił część akcji książki "Księga strachów" z cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Panu Samochodziku.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Morynia według danych z 31 grudnia 2008^[14]:

• Piramida wieku mieszkańców Morynia w 2014 roku ^[1].

Oświata

Zespół szkół w Moryniu

Jedyną placówką oświatową w miejscowości jest Zespół Szkół w Moryniu, w skład którego wchodzą: Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II, Szkoła Podstawowa im. st. sierż. Mieczysława Majchrzaka oraz Przedszkole Miejskie.

Sport

Od 1957 roku działa tutaj klub piłki nożnej Morzycko Moryń, grający obecnie w IV lidze.

Administracja

Ratusz

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Mieszkańcy Morynia oraz osady Moryń-Dwór wybierają 5 z 15 radnych do Rady Miejskiej w Moryniu^[15]. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy placu Wolności.

Burmistrzowie Morynia:

• Bogdan Sternal (1994 – 2002)
• Jan Maranda (od 2002 r.)

Gmina Moryń utworzyła jednostkę pomocniczą – "Miasto Moryń". Organem uchwałodawczym miasta jest ogólne zebranie mieszkańców, które wybiera zarząd miasta, składający się z 5 członków, z przewodniczącym na czele^[16].

Mieszkańcy Morynia wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 41 (Szczecin), senatora z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 13.

Dom Opieki Społecznej

Pomnik Christiana Kocha przed domem opieki

Zakład opiekuńczy w Moryniu powstał 1874 r. z inicjatywy dr. Christiana Friedricha Kocha, który był jego głównym fundatorem. Przeznaczony był dla ok. 80 dzieci (głównie sierot) i nosił nazwę "Kinderglück" ("Szczęście Dzieci"). Pierwotnie składał się z jednego dużego, trójskrzydłowego budynku głównego oraz zespołu budynków pomocniczych. Zabudowania otoczone były rozległymi terenami zielonymi wykorzystywanymi do celów rekreacyjno-sportowych.

W 1903 r. przed głównym budynkiem zakładu ustawiono pomnik z popiersiem fundatora oraz figurami dwojga dzieci. Autorem pomnika był berliński rzeźbiarz Heinrich Wefing. Pomnik zachował się do dnia dzisiejszego.

Obecnie w Zakładzie mieści się dom opieki społecznej dla ok. 120 niepełnosprawnych intelektualnie osób dorosłych, prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Moryniu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• O Moryniu w Gazecie Wyborczej. turystyka.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-30)].
• Strona miasta Moryń