Morze Rossa

Morze Rossa
Ilustracja
Zakwit glonów w Morzu Rossa – zdjęcie satelitarne
Kontynent

Antarktyda

Powierzchnia

960 tys. km²

Średnia głębokość

~500 m

Największa głębia

2972 m

Zasolenie

33,5–34,2‰‰

Typ morza

morze przybrzeżne

Wyspy

Wyspa Rossa, Wyspa Roosevelta

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, na dole znajduje się punkt z opisem „Morze Rossa”
Ziemia75°S 175°W/-75,000000 -175,000000
Lodowiec Szelfowy Rossa w Zatoce Wielorybiej (1999)

Morze Rossa[1] (ang. Ross Sea[1]) – morze przybrzeżne będące częścią Oceanu Południowego, położone u wybrzeży Antarktydy Zachodniej, między 170°E a 158°W.

Nazwa

Morze zostało nazwane na cześć swojego brytyjskiego odkrywcy Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2].

Geografia

Morze Rossa jest morzem przybrzeżnym będącym częścią Oceanu Południowego między Półwyspem Edwarda VII na wschodzie a Ziemią Wiktorii na zachodzie[3]. Zajmuje ogromną zatokę (ang. embayment) między Przylądkiem Adare’a a Przylądkiem Colbecka[4]. Niektórzy badacze zaliczają do obszaru Morza Rossa także część oceanu wraz z wirem Ross Gyre na wschodzie rozciągającą się na północ aż do zimowej linii lodu[5].

Jego południową część wypełnia Lodowiec Szelfowy Rossa[3] – największy lodowiec szelfowy świata, o powierzchni 473 tys. km² (stan na 2014 rok)[6]. Na północy lodowiec opada stromą ścianą – ogromną barierą lodową o wysokości 15–50 m, ciągnącą się przez ok. 644 km[7] między Wyspą Rossa na zachodzie a Półwyspem Edwarda VII na wschodzie[8][a]. W pobliżu bariery przebiega północna granica morza, a granica południowa pokrywa się z krawędzią szelfu kontynentalnego[9].

Morze zajmuje powierzchnię ok. 960 tys. km²[9]. Jest płytkie – jego średnia głębokość to 477 m[10]. Głębokość w jego zachodniej części nie przekracza 300 m, a na całym obszarze morza dochodzi do 900 m[9]. Maksymalna głębokość na północy w Basenie Bellingshausena to 2972 m[10].

Jego wybrzeża są górzyste z licznymi wyspami[10]. W jego zachodniej części leży Wyspa Rossa wraz McMurdo Sound, a na wschodzie Wyspa Roosevelta i Zatoka Wielorybia[3]. W południowej części Wyspy Rossa znajdują się dwie stacje badawcze – amerykańska McMurdo i nowozelandzka Scott Base[11]. Na morzu leżą ponadto Black Island, White Island i Mount Discovery[11]. Region przybrzeżny usiany jest wulkanami, które znajdują się m.in. na Przylądku Adare’a i Cape Hallett, na Wyspie Rossa (Mount Erebus, Mount Bird, Mount Terror i Mount Terra Nova[3]) i na Wyspie Franklina[9].

Średnia temperatura wód powierzchniowych w McMurdo Sound to ok. –1,8 °C[9]. Minimalna temperatura wód do głębokości ok. 300 m to –2,1 °C[9]. Zasolenie wód powierzchniowych wynosi 33,5–34,2‰, a warstw położonych głębiej 34,7‰[10]. Od kwietnia do października morze pokrywa zwarty lód, w lutym i marcu na wolnych od lodu wodach pływają swobodnie góry lodowe[10]. Powierzchniowe prądy morskie mają cyrkulację cyklonalną a najsilniejszy prąd płynie z zachodu na wschód wzdłuż bariery lodowca szelfowego[10].

Morze Rossa charakteryzuje się występowaniem licznych połynii – naturalnych przerębli w pokrywie lodowej[11][5]. Odgrywają one ważną rolę w powstawaniu fitoplanktonu[5]. Wielka Ross Sea Polynya powstała pod wpływem południowego wiatru wiejącego od lodowca szelfowego, na który wpływają wiatry katabatyczne z Gór Transantarktycznych[5]. Po zachodniej stronie morza znajduje się mniejsza Terra Nova Bay Polynya, która powstała pod wpływem wiatrów katabatycznych z wnętrza Antarktydy Wschodniej wiejących wzdłuż Reeves Glacier[5].

Fauna

Pingwin cesarski z młodym na Morzu Rossa (2010)

Odnotowano tu ok. 100 gatunków ryb, 12 ssaków i ponad 1000 gatunków bezkręgowców[11]. Żyją tu m.in. krabojady, lamparty morskie, foki Weddella oraz orki oceaniczne[11]. Wśród ptaków spotyka się pingwiny białookie i pingwiny cesarskie, petrele antarktyczne i petrele śnieżne oraz wydrzyki antarktyczne[11].

W 2003 roku nowozelandzcy rybacy na Morzu Rossa odłowili po raz pierwszy żywego osobnika kałamarnicy kolosalnej[5].

Ochrona środowiska

28 października 2016 roku na obszarze Morza Rossa został ustanowiony drugi w historii chroniony obszar morski (ang. Marine Protection Area, MPA) w ramach Konwencji o ochronie żywych zasobów morskich Antarktyki (ang. Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, CCAMLR)[12]. Porozumienie weszło w życie 1 grudnia 2017 roku[13]. Obszar podzielony jest na trzy strefy: ogólną strefę ochronną (ang. general protection zone), która zajmuje 1,12 mln km² – 72% obszaru, gdzie obowiązuje zakaz rybołówstwa komercyjnego, specjalną strefę badawczą (ang. special research zone), gdzie dopuszczone są ograniczone połowy kryla i antara polarnego, oraz strefę badań kryla (ang. krill research zone), gdzie dopuszczone są kontrolowane połowy kryla w celach badawczych[13]. Jest to największy chroniony obszar morski na świecie[14][15].

W regionie żyje w różnych porach roku, ponad 30% wszystkich pingwinów białookich na świecie, ok. 25% wszystkich pingwinów cesarskich, ok. 30% wszystkich petrelów antarktycznych i ok. 50% orek oceanicznych na Morzu Rossa[14]. Ponad 50% fok Weddella z południowego Pacyfiku żyje tu przez cały rok[14]. Na terenie obszaru chronionego występują ponadto rzadkie gatunki bentosowe, np. gąbki, które dożywają do 500 lat[14].

Historia

Morze zostało odkryte 5 stycznia 1841 roku przez Jamesa Clarka Rossa (1800–1862) i spenetrowane przez HMS „Erebus” i HMS „Terror” podczas nieudanej próby dotarcia do południowego bieguna magnetycznego[9]. Jest jednym z najbardziej dostępnych mórz obrzeży Antarktydy, a wypełniający jego południową część Lodowiec Szelfowy Rossa jest płaski i dochodzący na odległość 550 km od bieguna południowego[16]. Z uwagi na te dogodne warunki region ten stał się tradycyjną bazą dla wypraw w głąb kontynentu[9]. Wyruszały stąd ekspedycje norweskie, brytyjskie, japońskie, amerykańskie i nowozelandzkie[9]. Sam region został dogłębnie zbadany pod względem geologicznym[9]. Współcześnie Morze Rossa jest również celem turystycznym[9].

Przez Morze Rossa przebiega linia zmiany daty[10].

Uwagi

  1. ↑ Encyclopædia Britannica podaje, że bariera wznosi się miejscami na wysokość 50–60 m i rozciąga na przestrzeni ok. 800 km, zob. Encyclopædia Britannica – Ross Ice Shelf ↓.

Przypisy

  1. ↑ a b KSNG 2006 ↓, s. 22.
  2. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
  3. ↑ a b c d Hund 2014 ↓, s. 616.
  4. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 810.
  5. ↑ a b c d e f Riffenburgh 2007 ↓, s. 811.
  6. ↑ Hund 2014 ↓, s. 369.
  7. ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Ross Ice Shelf ↓.
  8. ↑ Encyclopædia Britannica – Ross Ice Shelf ↓.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k Encyclopædia Britannica ↓.
  10. ↑ a b c d e f g Encyklopedia PWN ↓.
  11. ↑ a b c d e f Hund 2014 ↓, s. 617.
  12. ↑ Brooks i inni 2021 ↓, s. 1–2.
  13. ↑ a b New Zealand Department of Conservation ↓.
  14. ↑ a b c d New Zealand Foreign Affiars and Trade ↓.
  15. ↑ Brooks i inni 2021 ↓, s. 1.
  16. ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 804.

Bibliografia

Morza na świecie
Ocean Arktyczny
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
Ocean Spokojny
Ocean Południowy

Media użyte na tej stronie

WhalesBayIceShelf.jpg
The Ross Ice Shelf at the Bay of Whales. Research Vessel Ice Breaker (RVIB) NATHANIEL B. PALMER in the background
Antarctica relief location map.jpg
Autor: Alexrk2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Physical Location map Antarctica, Azimuthal equidistant projection
Emperor(Aptenodytes forsteri) chick with parent In Ross sea.jpg
(c) Brocken Inaglory, CC BY-SA 3.0
Emperor, Aptenodytes_forsteri chick with parent In Ross sea
Bloom in the Ross Sea.jpg
This true-colour image captures a bloom in the Ross Sea.