Moshoeshoe I

Moshoeshoe I
Ilustracja
Król Lesotho
Okres

od 1828
do 1870

Następca

Letsie I

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

ok. 1786
Menkhoaneng

Data i miejsce śmierci

11 marca 1870
Thaba Bosiu

Ojciec

Mokhachane

Moshoeshoe I także Mshweshwe, Moszesz[1] właśc. Lepoqo (ur. ok. 1786, zm. 11 marca 1870 w Thaba Bosiu, Basuto) – wódz i twórca państwa ludu Soto – Basuto – w południowej Afryce. Walczył z Brytyjczykami i Burami, w obliczu zagrożenia przez Burów, oddał państwo pod opiekę Wielkiej Brytanii, która zaanektowała Basuto w 1868 roku i przekształciła w protektorat.

Życiorys

Moshoeshoe I urodził się ok. 1786 roku w okolicach Menkhoaneng w północnej części dzisiejszego Lesotho[2][3]. Był synem Mokhachane, jednego z klanowych wodzów Mokateli (klan Koena)[2][3]. Przy urodzeniu nadano mu imię Lepoqo (dosł. „spór”[4]), a po rytualnym obrzezaniu nazywano Letlamą[3] (dosł. „ten, który jednoczy”[5]). W młodości zdobył sławę skutecznego przywódcy grup uprowadzających stada bydła[3]. Wówczas przyjął imię Moshoeshoe, pochodzące od dźwięku powstającego podczas golenia nożem i symbolizujące biegłość Moshoeshoe w goleniu[3][a].

W czasie mfekane (także lifaqane) – okresie niepokojów społecznych i politycznych na płaskowyżu Wysoki Weld w latach 20. i 30. XIX w. wywołanych m.in. trwającą od 1790 roku suszą i przyjazdem białych osadników[7] – Moshoeshoe skonsolidował władzę i zjednoczył swoich zwolenników, z którymi osiedlił się w pobliżu góry Butha-Buthe[8]. Była to po części odpowiedź na atak członków ludu Amangwane pod przywództwem wodza Matiwanego, w wyniku którego grupa Moshoeshoe straciła 2000 sztuk bydła[8]. By utrzymać pokój, Moshoeshoe zapłacił Matiwanemu trybut[8]. Osiedlenie koło Butha-Buthe spowodowane było również chęcią ucieczki przed powtarzającymi się najazdami członków ludu Batlokwa pod przywództwem wodza Sekonyela[8]. W 1824 roku, po trudnej obronie przed atakującymi Batlokwa, Moshoeshoe opuścił swoją siedzibę i przeniósł się wraz z ludźmi na południe na płaskowyż nazwany później Thaba Bosiu (z sotho „Góra Nocy”[9][b])[7][8]. Płaskowyż o powierzchni ok. 7 km², był dogodnym miejscem do schronienia się, z uwagi na jego strome, niemal pionowe, zbocza, jedyne sześć ścieżek prowadzących na szczyt i obecność ośmiu źródeł wody pitnej na szczycie[10]. Pomimo wielokrotnych ataków, płaskowyż nigdy nie został zdobyty[10].

Moshoeshoe oferował ochronę i bydło uciekającym przed mfekane ludziom, zyskując ich poparcie[10] a liczba jego zwolenników stale rosła[7]. Coraz dalej wypuszczał się w poszukiwaniu bydła i stosował zabiegi dyplomatyczne, by zapewnić pokój[7][8]. Zawarł porozumienie z wodzem Baphuthi – Morosim[7], a wodzowi Zulusów Czace złożył hołd, darując mu strusie pióra i uznając go za „najbardziej potężną istotę na Ziemi po Bogu”[8].

W 1828 roku Thaba Bosiu próbowali zdobyć pobici przez Zulusów Amangwane – bez powodzenia, pomimo ich czterokrotnej przewagi liczebnej[7][8]. Po porażce zmuszeni byli wycofać się do Transkei[7]. Po wyjeździe wodza Matiwanego, pozostali na miejscu jeszcze członkowie Amangwane przyjęli ofertę azylu, jaką złożył im Moshoeshoe[7]. Po pokonaniu Amangwane, Moshoeshoe stał się najpotężniejszym wodzem w okolicy[8]. W 1831 roku odparł atak Matabele, a wycofującym się wojownikom podarował bydło, czym zjednał ich sobie i zapewnił pokój[8].

Moshoeshoe systematycznie poszerzał terytorium swoich wpływów, osiedlając członków rodziny w dolinie rzeki Caledon[7]. Udało mu się zintegrować mieszkających tam ludzi w jeden naród, który nazwał się Basotho (dosł. „południowi Sotho”), a sam został przez nich zaakceptowany jako ich król – w 1829 roku przyjął tytuł Morena oa Basotho (dosł. „wódz Sotho”)[7], nazywany był również Morena e Moholo (dosł. „wieli wódz”)[8]. Pod koniec lat 30 XIX w. Moshoeshoe posiadał liczne stada bydła i miał prawie 200 żon[8]. Utworzone królestwo nazwano Basuto, a plemię nazwano Basutosami.

W latach 30. XIX w. wobec zagrożenia integralności swego królestwa, zwłaszcza ze strony Burów napływających z leżącego na zachód Wolnego Państwa Orania uznał, że potrzebni mu będą biali doradcy i wystarał się o przybycie misjonarzy.

W 1832 roku Moshoeshoe zaprosił do siebie, przejeżdżającego w pobliżu Adama Krotza – byłego niewolnika i myśliwego Griekwa, który mieszkał niedaleko Philippolis[11]. Krotz przekazał wodzowi informacje na temat Europejczyków i najprawdopodobniej opowiedział o misjonarzach[11]. Przypisując strategiczną przewagę Griekwa nad Basotho właśnie obecności misjonarzy, Moshoeshoe miał przekazać Krotzowi 200 sztuk bydła, by ten sprowadził mu misjonarzy[11]. Chociaż bydło zostało rozkradzione, wieści o transakcji dotarły do misjonarzy protestanckich z Société des missions évangéliques de Paris i trzech z nich – Thomas Arbousset (1810–1870), Eugene Casalis (1812–1891) i Constant Gosselin (1800–1872) przybyło do Thaba Bosiu w 1833 roku[11]. Misjonarze zamieszkali w osadzie – obecnym miasteczku Morija[8]. Moshoeshoe pomimo zainteresowań chrześcijaństwem, nie przeszedł nawrócenia, a do misjonarzy wysłał swoich dwóch starszych synów[8].

Casalis stał się jego bliskim doradcą w sprawach kontaktu z Europejczykami i pełnił funkcję sekretarza stanu[8]. Pod koniec lat 30. XIX w., podczas Wielkiego Treku, przez terytorium Moshoeshoe przechodzili Burowie z Kolonii Przylądkowej, którym wódz zezwolił na wypas bydła podczas wędrówki[8]. Burowie jednak zaczęli się osiedlać w zachodniej części terytorium – późniejszym Wolnym Państwie Orania[8]. W 1843 roku, za radą Casalisa, Moshoeshoe podpisał strategiczny traktat z brytyjskim gubernatorem Kolonii Przylądkowej, George Napierem (1784–1855), licząc na jego wsparcie przeciw zagrażającym mu z Oranii Burom[8]. Traktat uznawał terytorium Moshoeshoe i jego samego jako władcę, oraz ustanawiał granicę z Burami, którzy zachowali zajęte tereny[8]. W 1849 roku, pomimo utraty kolejnej części swojego terytorium – Zwierzchnictwo Rzeki Oranje, uznał nową granicę z Brytyjczykami[8]. Decyzja ta nie spotkała się z poparciem wszystkich wodzów Moshoeshoe, którzy nie uznali granicy[8]. Według niektórych badaczy decyzja Moshoeshoe mogła być posunięciem czysto taktycznym – w rzeczywistości główny wódz, chcąc utrzymać władzę, miał nawet nawoływać innych wodzów do oporu przeciwko Brytyjczykom[8]. Dwukrotnie wojska Moshoeshoe pokonały Brytyjczyków – w bitwie pod Konoyana w roku 1851 oraz w bitwie pod Viervoet w 1852 roku[8][3]. Moshoeshoe niezwłocznie po tym wysłał jednak do brytyjskiego dowódcy George'a Cathcarta (1794–1854) odezwę, która pozwoliła Cathcartowi ogłosić swoje zwycięstwo i zakończyć ten konflikt na drodze dyplomatycznej[8].

Grób Moshoeshoe, Thaba Mosiu

Późniejsze lata przyniosły kolejne konflikty; po wycofaniu się Brytyjczyków z tego regionu w 1854 roku, w roku 1858 doszło do wojny z Burami, która zakończyła się patem[8]. W 1860 roku Moshoeshoe podjął próby ponownego zdobycia protekcji Brytyjczyków, spotykając się z księciem Alfredem, synem królowej Wiktorii. Rok później wysłał do Londynu list z konkretną propozycją układu, jednak Wielka Brytania nie była zainteresowana[8].

W 1865 roku rozpoczęła się kolejna wojna z Oranią[8]. W 1866 Burowie spalili dojrzałe zboże na polu[12]. W obliczu głodu, Molapo – syn Moshoeshoe, a później sam Moshoeshoe, podpisał traktat pokojowy z Burami[8]. W wyniku traktatu z Thaba Bosiu w marcu 1866 roku, Moshoeshoe stracił znaczną część nizin na zachodzie swego terytorium[8]. Zawarcie traktatu miało być kolejnym taktycznym posunięciem Moshoeshoe, który potrzebował czasu na zgromadzenie sił i planował natarcie na Burów[8]. Do kolejnej wojny doszło w 1867 roku, jednak szybko okazało się, że Moshoeshoe nie ma w pełni kontroli nad swoimi ludźmi – niektórzy z jego synów odmówili mu wsparcia, a jego brat zawarł oddzielny traktat[8]. W tym samym roku Moshoeshoe zwrócił się ponownie z prośbą o protektorat Wielkiej Brytanii, zdawszy sobie sprawę, że nie będzie w stanie sam powstrzymywać naporu Burów[8]. Wielka Brytania zaanektowała terytorium Moshoeshoe i utworzyła protektorat w 1868 roku[8], a podpisany rok później z Burami traktat określił granice tego kraju, identyczne z granicami obecnego Lesotho.

Pod koniec życia, Moshoeshoe podjął próbę pogodzenia rodzin swoich synów, by zapewnić krajowi jednowładztwo[8]. Moshoeshoe zmarł 11 marca 1870 w Thaba Bosiu[3].

Moshoeshoe uznawany był za dobrego i sprawiedliwego władcę, wypracowującego konsensus wśród swoich ludzi podczas zgromadzeń pitso[8][12]. Miał m.in. przekonać swoich zwolenników, by nie zabijali kanibali, których ofiarą padł jego dziadek, ponieważ czyn ten zakłóciłby groby jego przodka[8][13]. Był przeciwnikiem alkoholu i tytoniu[12]. Bogactwo Moshoeshoe pochodziło głównie z kradzieży bydła ludziom Thembu oraz z pracy na jego rzecz wykonywanej w ramach stosowanego przez niego systemu matsema[8]. Pomimo że musiał oddać swój kraj pod obcy protektorat, straciwszy wcześniej znaczną część jego terytorium, to zapisał się w historii swego kraju jako postać, która stworzyła jego naród i zachowała kulturę[8].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Inne źródła podają, że imię to symbolizowało umiejętność Moshoeshoe uprowadzania stada tak cicho i sprawnie jak ostrze golące włosy[6].
  2. ↑ Według jednej z przypowieści, nazwa nawiązuje do momentu przybycia Moshoeshoe i jego ludzi, którzy dotarli tu nocą[10]. Inne wyjaśnienie bazuje na legendzie, że płaskowyż ten, za dnia niepozorny, nocą „rośnie” – w ciemności, patrząc od dołu płaskowyż wydaje się być znacznie większy, niż jest w rzeczywistości[10].

Przypisy

  1. ↑ Moshoeshoe I, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-11-24].
  2. ↑ a b Toyin Falola, Daniel Jean-Jacques: Africa: An Encyclopedia of Culture and Society [3 volumes: An Encyclopedia of Culture and Society]. ABC-CLIO, 2015, s. 644. ISBN 978-1-59884-666-9. [dostęp 2017-11-24]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Moshoeshoe, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-11-24] (ang.).
  4. ↑ Phumzile Simelane Kalumba: Jabulani Means Rejoice: A Dictionary of South African Names. African Books Collective, 2012, s. 115. ISBN 978-1-920397-34-0. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  5. ↑ Phumzile Simelane Kalumba: Jabulani Means Rejoice: A Dictionary of South African Names. African Books Collective, 2012, s. 117. ISBN 978-1-920397-34-0. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  6. ↑ Norman Etherington: The Great Treks: The Transformation of Southern Africa 1815-1854. Routledge, 2014, s. 92. ISBN 978-1-317-88313-5. [dostęp 2017-11-24]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j Lifaqane. W: Scott Rosenberg, Richard F. Weisfelder: Historical Dictionary of Lesotho. Scarecrow Press, 2013, s. 269–270. ISBN 978-0-8108-7982-9. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al Moshoeshoe. W: Scott Rosenberg, Richard F. Weisfelder: Historical Dictionary of Lesotho. Scarecrow Press, 2013, s. 371–375. ISBN 978-0-8108-7982-9. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  9. ↑ Moshoeshoe. W: Anthony Appiah, Henry Louis Gates: Encyclopedia of Africa. T. 1. Oxford University Press, 2010, s. 188. ISBN 978-0-19-533770-9. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  10. ↑ a b c d e Thaba Bosiu. W: Scott Rosenberg, Richard F. Weisfelder: Historical Dictionary of Lesotho. Scarecrow Press, 2013, s. 505–507. ISBN 978-0-8108-7982-9. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  11. ↑ a b c d Adam Krotz. W: Scott Rosenberg, Richard F. Weisfelder: Historical Dictionary of Lesotho. Scarecrow Press, 2013, s. 212. ISBN 978-0-8108-7982-9. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  12. ↑ a b c Elizabeth Isichei: A History of African Societies to 1870. Cambridge University Press, 1997, s. 422–423. ISBN 978-0-521-45599-2. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
  13. ↑ Elizabeth Eldredge: Power in Colonial Africa: Conflict and Discourse in Lesotho, 1870–1960. Univ of Wisconsin Press,, 2007, s. 28–31. ISBN 978-0-299-22373-1. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Królowie Lesotho
Królowie Basuto
Królowie Lesotho (1966–)

Coat of arms of Lesotho.svg

Media użyte na tej stronie

Grave of King Moshoeshoe I.jpg
Autor: Marduk, Licencja: CC0
Grave of King Moshoeshoe I atop Thaba Mosiu.
Coat of arms of Lesotho.svg
Coat of arms of Lesotho from 2006.
Moshoeshoe.jpg
King Moshoeshoe (1786-1870), founder or Lesotho