Moskwa (1979)

Moskwa
(Москва)

(c) Mil.ru, CC BY 4.0
Klasa	krążownik rakietowy
Projekt	1164 (Atłant)
Oznaczenie NATO	Slava
Historia
Stocznia	im. 61 Kommunara, Mikołajów
Położenie stępki	5 listopada 1976
Wodowanie	27 lipca 1979
MW ZSRR
Nazwa	Sława
Wejście do służby	30 grudnia 1982
MW Rosji
Nazwa	Sława (1991-1995) Moskwa (1995)
Wejście do służby	1991
Zatopiony	13-14 kwietnia 2022
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	9300 t standardowa 11 300 t pełna
Długość	186 m
Szerokość	20,8 m
Zanurzenie	8,4 m
Napęd
4 turbiny gazowe w układzie COGOG o mocy szczytowej 110 000 KM, 2 śruby
Prędkość	32 węzły
Uzbrojenie
16 wyrzutni pocisków przeciwokrętowych P-500 Bazalt / P-1000 Wulkan (16 pocisków) 8 wyrzutni pocisków plot. S-300F Fort (64 pociski) 2×II wyrzutnie pocisków plot. Osa-MA (40 pocisków) 2 działa 130 mm (1×II) 6 działek plot. 30 mm AK-630M 10 wyrzutni torped 533 mm (2×V) 2×XII wyrzutnie rakietowych bg RBU-6000
Wyposażenie lotnicze
1 śmigłowiec Ka-27
Załoga	485

Moskwa, do 1995 roku Sława – radziecki, a następnie rosyjski krążownik rakietowy, pierwsza jednostka projektu 1164 (Atlant, w kodzie NATO: Slava). Okręt wodowany w 1979 roku, wszedł do służby w 1982 roku w Marynarce Wojennej Związku Radzieckiego pod nazwą „Sława” (Слава), służył we Flocie Czarnomorskiej. Po rozpadzie ZSRR został przejęty przez marynarkę Rosji i w 1995 roku przemianowany na „Moskwa” (Москва). Okręt flagowy Floty Czarnomorskiej.

W 2008 roku krążownik „Moskwa” brał udział w rosyjskim ataku na Gruzję, w 2014 roku w rosyjskiej inwazji na Krym, rok później zaś wspierał rosyjskie operacje bojowe w Syrii. W 2022 roku okręt wziął udział w inwazji na Ukrainę, uczestnicząc w ataku na Wyspę Wężową, a 14 kwietnia 2022 został zatopiony ukraińskimi pociskami przeciwokrętowymi R-360 Neptun.

Budowa i skrócony opis

„Sława” była pierwszą prototypową jednostką krążowników rakietowych projektu 1164, noszącego oznaczenie kodowe Atłant, a w kodzie NATO nazwanego typem Slava od pierwszego okrętu. Stępkę pod budowę okrętu położono w stoczni imienia 61 Komunardów w Mikołajowie 5 listopada 1976 roku, z numerem budowy 2008^[1]. Wodowanie nastąpiło 27 lipca 1979 roku, a wejście do służby 30 grudnia 1982 roku^[1].

Krążownik „Sława” na Morzu Śródziemnym, 1983 rok

Krążownik „Sława” na Morzu Śródziemnym, 1986 rok

Ukraiński znaczek pocztowy „Rosyjski okręt wojenny, idź w…!” ilustrujący reakcję ukraińskiej straży granicznej z Wyspy Wężowej na groźby padające z krążownika „Moskwa” wydany 2 dni przed jego zatonięciem^[2][3]

Okręty projektu 1164 były zaprojektowane w ZSRR jako krążowniki rakietowe nowej generacji przeznaczone do zadań uderzeniowych, przede wszystkim do zwalczania lotniskowców amerykańskich przy pomocy ciężkich pocisków przeciwokrętowych, a także do obrony przeciwlotniczej zespołów floty dzięki nowym pociskom dalekiego zasięgu^[4]. Ich głównym uzbrojeniem było 16 wyrzutni ciężkich pocisków przeciwokrętowych P-500 Bazalt, ustawionych parami na pokładzie w części dziobowej^[5]. Podczas średniego remontu okręt przystosowano do przenoszenia nowszych pocisków P-700 Wulkan (oznaczanych też P-1000)^[5]. Drugim zasadniczym uzbrojeniem było osiem pionowych rewolwerowych wyrzutni pocisków przeciwlotniczych dalekiego zasięgu S-300F Fort z zapasem 64 pocisków, umieszczonych w kadłubie, w rufowej części śródokręcia^[5]. Ponadto okręty miały do samoobrony dwie dwuprowadnicowe chowane wyrzutnie pocisków przeciwlotniczych bliskiego zasięgu Osa-MA z zapasem 40 pocisków, umieszczone na rufie po obu stronach hangaru^[5].

Artyleria główna składała się z dwóch dział kalibru 130 mm w jednej dwudziałowej wieży AK-130 na dziobie, z zapasem 600 nabojów, mogących służyć także do ostrzeliwania celów brzegowych^[5]. Artyleria była kierowana radarem artyleryjskim MR-184 Lew^[5]. Uzupełniało ją sześć działek wielolufowych kalibru 30 mm AK-630M, tworzących trzy zestawy artyleryjskie obrony bezpośredniej z własnymi radarami MR-123 Wympieł^[5]. Zestawy te umieszczone były na dziobie przed nadbudówką oraz na burtach na śródokręciu^[5].

Broń podwodną stanowiło 10 wyrzutni torped kalibru 533 mm w dwóch pięciorurowych aparatach, służących do wystrzeliwania torped przeciw okrętom podwodnym SET-65 lub przeciw okrętom nawodnym 53-65K^[5]. Uzupełniały je dwie dwunastoprowadnicowe wyrzutnie RBU-6000 rakietowych bomb głębinowych kalibru 213 mm systemu Smiercz-2, ze 144 bombami RGB-60^[5]. Do zwalczania okrętów podwodnych na większych odległościach mógł służyć śmigłowiec pokładowy Ka-27PŁ, z hangarem i lądowiskiem na rufie okrętu. Zamiast niego można było zabrać śmigłowiec wskazywania celów dla rakiet przeciwokrętowych Ka-25C^[6]. Do wykrywania okrętów podwodnych własnymi siłami służył kompleks sonarowy Płatina, z anteną na dziobie i anteną holowaną^[5].

Wyporność standardowa okrętu wynosiła 9,3 tys. t, a pełna 11,3 tys. t^[7]. Długość całkowita wynosiła 186 m, a na linii wodnej 170 m, natomiast szerokość 20,8 m, a zanurzenie 8,4 m^[7]. Napęd był kombinowany w układzie COGOG, napędzający dwie śruby^[5][a]. Napęd mocy szczytowej stanowiły dwa zespoły obejmujące łącznie cztery turbiny gazowe M-8KF o mocy łącznej 110 tys. KM pozwalające na osiąganie prędkości maksymalnej 32,5 węzła^[8]. Napęd marszowy stanowiły dwie turbiny gazowe M-70 o mocy łącznej 20 tys. KM i dodatkowo dwie turbiny parowe o mocy 12 tys. KM, zasilane w parę kotłami ogrzewanymi od gazów spalinowych^[9]. Przy prędkości ekonomicznej 18 węzłów zasięg wynosił 7500 mil morskich^[5]. Załogę początkowo stanowiło 485 osób, w tym 66 oficerów^[7].

Służba

Po wejściu do służby 7 lutego 1983 roku okręt przydzielono do Floty Czarnomorskiej, z bazą w Sewastopolu^[6]. Kilkakrotnie pływał po Morzu Śródziemnym na tzw. służbie bojowej, śledząc okręty państw NATO. W kwietniu 1985 roku, gdy pełnił służbę na Morzu Śródziemnym u wybrzeży Libii, doszło do pożaru na pokładzie^[1]. Między 27 maja 1986 a 20 lutego 1987 roku krążownik operował na Morzu Śródziemnym i północnym Atlantyku; w tym czasie w listopadzie 1986 roku odbył wizytę w Pireusie^[10]. Nosił zmienne numery burtowe: 126 (1983), 108 (1984), 106 (1987), 121 (1990)^[11].

W dniach 2-3 grudnia 1989 roku „Sława” uczestniczyła w szczycie na Malcie, będącym pierwszym spotkaniem radzieckiego przywódcy Michaiła Gorbaczowa i prezydenta USA George′a Busha, który przybył na krążowniku USS „Belknap”. Część spotkań miała odbyć się na pokładzie „Sławy”, lecz zostało to uniemożliwione przez złą pogodę^[12][b].

Między 21 marca 1991 a sierpniem 1998 roku krążownik przechodził średni remont w stoczni im. 61 Komunardów w Mikołajowie, a następnie w Siewmorzawodzie w Sewastopolu^[10]. W tym czasie w ramach podziału Floty Czarnomorskiej został przejęty przez marynarkę Rosji, a 16 maja 1995 roku zmieniono mu nazwę na „Moskwa”, po wycofanym krążowniku śmigłowcowym proj. 1123^[1]. Został następnie okrętem flagowym rosyjskiej Floty Czarnomorskiej^[13]. Nosił tytuł okrętu gwardyjskiego oraz numer burtowy 121^[14]

7 września 2009 roku miała miejsce awaria pomocniczego kotła parowego w przedniej maszynowni i doszło do pożaru, na skutek czego dziesięciu marynarzy odniosło obrażenia^[13]. W 2003 roku na pokładzie „Moskwy” na Morzu Śródziemnym doszło do spotkania prezydenta Rosji Władimira Putina i premiera Włoch Silvio Berlusconiego^[11].

W 2008 roku „Moskwa” wzięła udział rosyjskim ataku na Gruzję, w 2014 roku w osłonie rosyjskiej inwazji na Krym, rok później zaś wspierała rosyjskie operacje bojowe w Syrii^[15]. Po zestrzeleniu rosyjskiego bombowca Su-24 zapewniać miała ochronę przeciwlotniczą dla rosyjskich sił w tym kraju^[15]. W 2015 roku okręt odwiedził m.in. Luandę w Angoli i Malabo w Gwinei Równikowej^[11].

Krążownik brał udział w inwazji na Ukrainę w 2022 roku, poczynając 24 lutego od ostrzelania Wyspy Wężowej, której personel odmówił złożenia broni, co stało się następnie jednym z symboli oporu Ukrainy^[16]. W ciągu kolejnych tygodni „Moskwa” działała u wybrzeży obwodów odeskiego, mikołajowskiego i chersońskiego. 13 kwietnia 2022 roku około godz. 19 okręt został trafiony i uszkodzony dwoma pociskami przeciwokrętowymi systemu Neptun^[17]. Znajdował się on wówczas około 60–65 mil morskich na południe od Odessy^[18]. Rosja nie potwierdziła ataku na okręt, lecz następnego dnia przyznała (nie wskazując przyczyny), że doszło na nim do eksplozji amunicji i pożaru^[19]. Według strony rosyjskiej, poważne uszkodzenie jednostki spowodowało, że jej załoga została ewakuowana na inne okręty^[14], a pozostawiono tylko część personelu niezbędną do utrzymania i zabezpieczenia jednostki podczas holowania^[c][d]. 14 kwietnia 2022 wieczorem Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej poinformowało, że podczas holowania okręt „zatonął w warunkach sztormu”^[20][21][22], chociaż raporty pogodowe wskazują, że warunki na Morzu Czarnym były wówczas łagodne^[23]. Nie jest oficjalnie znana liczba ofiar z liczącej około 500 osób załogi, a komunikat rosyjski mówił o ewakuacji całej załogi^[17]. Według niepotwierdzonych informacji, zginęło 37 członków załogi, około 27 zaginęło, a około 100 zostało rannych, natomiast wcześniejsze niepotwierdzone źródła mówiły o uratowaniu tylko 58 marynarzy^[17]. Wrak krążownika, spoczywający na dnie Morza Czarnego na głębokości 45–50 m, ok. 130 km od Odessy, został wpisany do rejestru podwodnego dziedzictwa Ukrainy jako obiekt numer 2064^[24].

Zatopienie krążownika wywołało szeroki oddźwięk na świecie i stało się dużą porażką prestiżową dla Rosji i sukcesem strony ukraińskiej^[15]. Był to największy okręt zatopiony podczas działań wojennych od czasu zatopienia argentyńskiego krążownika „General Belgrano” w 1982 roku pod Falklandami^[e].

W kwietniu 2022 do prac przy wraku krążownika skierowano okręt ratowniczy rosyjskiej Floty Czarnomorskiej, katamaran „Kommuna”^[25]. Podniesienie wraku „Moskwy”, z uwagi na jego rozmiary, siłami „Kommuny” nie jest możliwe, operacja miała na celu prawdopodobnie wydobycie tajnych dokumentów, sprzętu wojskowego oraz pocisków przeciwokrętowych i przeciwlotniczych^[26][27].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jurij Apalkow: Udarnyje korabli. Moskwa: Morkniga, 2010. ISBN 978-5-903080-40-3. (ros.).
• Siergiej Bierieżnoj. Sowietskij WMF 1945-1995. Kriejsiera, bolszyje protiwołodocznyje korabli, esmincy. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 1/1995, 1995. (ros.). 
• Robert Rochowicz. Krążowniki rakietowe projektu 1164. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 1-2/2019. XV (107), styczeń–luty 2019. ISSN 1426-529X.