Moszna (anatomia)

Moszna (na zdjęciach pozbawiona owłosienia), mięsień dźwigacz jądra skurczony (lewo) oraz rozkurczony (prawo)

Moszna, worek mosznowy (łac. scrotum) – u samców wielu ssaków lądowych, w tym u człowieka, uwypuklenie ściany jamy brzusznej w postaci skórno-mięśniowego worka, w którym znajdują się jądra. Znajduje się pomiędzy prąciem i odbytem. Jej zadaniem jest utrzymywanie jąder w optymalnej, stałej temperaturze, nieco niższej niż temperatura ciała. U niektórych ssaków (np. gryzoni) jądra zstępują do moszny okresowo, na czas rui samic. Nieliczne gatunki, np. hipopotamy, mają jądra stale wewnątrz ciała. Moszny nie mają także walenie.

Moszna człowieka

U człowieka moszna stanowi luźny, nieparzysty worek, odpowiadający kobiecym wargom sromowym większym, który podobnie jak one powstaje z embrionalnych wałów płciowych, prawego i lewego. Błona kurczliwa (łac. tunica dartos) umożliwia mosznie kurczenie i rozluźnianie w odpowiedzi na zmieniającą się temperaturę otoczenia, tak, by jądra stale znajdowały się w temperaturze od 2,5 do 4°^[1] niższej od panującej w jamie brzusznej. Rozluźnienie błony kurczliwej powoduje zwiększenie powierzchni moszny, ułatwiając tym samym oddawanie ciepła i zapobiegając przegrzaniu jąder. Z kolei skurcz błony kurczliwej marszczy skórę moszny, redukując ucieczkę ciepła i podciągając jądra bliżej podbrzusza, chroniąc je przed chłodem. Wtórne umieszczenie jądra w jamie brzusznej powoduje zanik spermiogenezy^[1].

Osłony

Moszna zbudowana jest z trzech warstw: osłony wewnętrznej (surowiczej), osłony mięśniowo-powięziowej i osłony zewnętrznej (skórnej). Są to osłonki powrózka nasiennego i jądra, będącą przedłużeniem wszystkich warstw przedniej ściany brzucha, od skóry począwszy, a na otrzewnej skończywszy^[2].

Osłona zewnętrzna

Osłona zewnętrzna, skórna, stanowi właściwą ścianę moszny. Zbudowana jest z trzech elementów^[1]:

• skóry (łac. cutis),
• błony kurczliwej (łac. tunica dartos), stanowiącej przedłużenie warstwy podskórnej ściany brzucha (łac. tela subcutanea),
• powięzi nasiennej zewnętrznej (łac. fascia spermatica externa).

Skóra

Moszna luźna i skurczona, z naturalnym owłosieniem

U różnych osób skóra moszny może przybierać różny wygląd; może być zarówno gładka i luźna jak i pomarszczona i skurczona. Na ogół jest dosyć cienka, zabarwiona nieco ciemniej niż reszta ciała. Pośrodku przedzielona jest szwem moszny (łac. raphe scroti), przedłużającym się ku górze między obiema komorami worka mosznowego w przegrodę moszny (łac. septum scroti). Posiada niewiele włosów, za to liczne i duże gruczoły łojowe i potowe. Torebki włosów tworzą na jej powierzchni dobrze wyczuwalne guzki. Wewnątrz skóry brak jest tkanki tłuszczowej, budują ją natomiast włókna sprężyste. Ku tyłowi przechodzi w skórę krocza, bocznie w skórę uda, do przodu zaś łączy się ze skórą prącia i okolicy pachwinowej. Przez skórę mogą przeświecać drobne naczynia krwionośne^[1].

Ponieważ jądro lewe najczęściej znajduje się niżej niż jądro prawe, moszna z lewej strony zazwyczaj zwisa nieco niżej^[1].

Błona kurczliwa (łac. tunica dartos) stanowi część tzw. mięśniówki płciowej. Otacza mosznę niczym worek, umożliwiając jej kurczenie się i rozciąganie. Odpowiada warstwie podskórnej ściany brzucha^[1].

Powięź nasienna zewnętrzna (łac. fascia spermatica externa) stanowi przedłużenie powięzi podskórnej brzucha. Otacza ona zarówno jądro jak i powrózek nasienny. Jest włóknistą warstwą podskórną między błoną kurczliwą z zewnątrz a powięzią dźwigacza jądra od wewnątrz; brak w niej tłuszczu^[1].

Osłona mięśniowo-powięziowa

Osłonę mięśniowo-powięziową tworzą mięśnie i powięzie ściany brzucha:

Powięź dźwigacza jądra (łac. fascia cremasterica) stanowi przedłużenie powięzi powierzchownej brzucha i rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha. Pokrywa z zewnątrz mięsień dźwigacz jądra. Zaczyna się w okolicy powrózka nasiennego i zstępuje w dół, tracąc na swej grubości^[3].

Mięsień dźwigacz jądra (łac. m. cremaster) wraz z powięzią nasienną wewnętrzną tworzy aparat wieszadłowy jądra, umożliwiający swobodne zawieszenie jądra w worku mosznowym. Tworzą go mięśnie poprzecznie prążkowane mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha i mięśnia poprzecznego brzucha. Stanowi on dźwigacz zewnętrzny, natomiast dźwigaczem wewnętrznym nazywa się komórki mięśniowe gładkie powięzi nasiennej wewnętrznej i blaszki ściennej osłonki pochwowej jądra. Skurcz mięśnia jest niezależny od woli, następuje na skutek dotyku, np. przyśrodkowej powierzchni uda. Jest to tak zwany odruch dźwigacza jądra, unoszący jądra do góry^[3].

Powięź nasienna wewnętrzna (łac. fascia spermatica interna) – łącznotkankowa warstwa zawierająca mięśnie gładkie, współtworząca mięsień dźwigacz wewnętrzny. Obejmuje całą zawartość worka mosznowego – jądro, najądrze i powrózek nasienny. Stanowi przedłużenie powięzi poprzecznej brzucha, rozpoczynając się w pierścieniu pachwinowym głębokim jako wyrostek pochwowy powięzi poprzecznej (łac. processus vaginalis fasciae transversalis)^[3].

Osłona wewnętrzna

Osłonę wewnętrzną, surowiczą tworzy otrzewna ścienna, zwana tutaj osłonką pochwową jądra (łac. tunica vaginalis testis). Obejmuje ona jądro i najądrze, ku górze przylegając od 0,5 do 1 cm powrózka nasiennego. Składa się z dwóch blaszek: blaszki trzewnej, przyrośniętej do błony białawej, i blaszki ściennej pokrywającej od wewnątrz komorę moszny. Między tymi blaszkami tworzy się szczelinowata przestrzeń – jama surowicza moszny (łac. cavum serosum scroti), natomiast miejsce zlania się blaszek tworzy krezkę jądra, przez którą przechodzą naczynia i nerwy^[3].

U dołu jądro nie jest pokryte osłonką surowiczą; w tym miejscu przyłącza się do niego pasmo włókien tkanki łącznej i mięśnia gładkiego, zwane więzadłem mosznowym (łac. ligamentum scrotale), będącym pozostałością jądrowodu^[3].

Unaczynienie i unerwienie

Tętnice^[4]:

• tętnica nasieniowodu,
• tętnica jądrowa,
• tętnica dźwigacza jądra,
• gałęzie mosznowe tylne z tętnicy sromowej wewnętrznej,
• gałęzie mosznowe przednie tętnic sromowych zewnętrznych,

Żyły^[4]:

• żyła sromowa wewnętrzna,
• żyła podskórna odpiszczelowa,

Naczynia chłonne wiodą do węzłów pachwinowych.

Nerwy^[4]:

• z przodu gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego,
• nerwy mosznowe przednie z nerwu biodrowo-pachwinowego,
• z tyłu nerwy mosznowe tylne od nerwu sromowego,
• nerwy autonomiczne pochodzą ze splotu podbrzusznego dolnego.

Przypisy