Motokiyo Zeami

Motokiyo Zeami
Imię i nazwisko

Motokiyo Kanze

Data i miejsce urodzenia

1363
Japonia

Data śmierci

1443

Zawód

aktor, dramatopisarz

Zespół artystyczny
Yūzaki-za, Kanze-za
Kōgyo Tsukioka (1869-1927), ilustracja do sztuki Zeamiego pt.: Izutsu (Studnia)
Kōgyo Tsukioka, ilustracja do sztuki Zeamiego pt.: Świątynia Dōjō-ji, malunek na jedwabiu

Motokiyo Zeami (jap. 世阿弥 元清 Zeami Motokiyo; ur. 1363 lub 1364 – zm. 1443 lub 1444, znany także jako Motokiyo Kanze) – japoński dramaturg, aktor i teoretyk teatru. Jeden z twórców klasycznego teatru japońskiego nō, którego zasady skodyfikował w traktatach dotyczących teorii teatru i estetyki. Spod jego pióra wyszło wiele, granych do dziś, najważniejszych sztuk w teatrze japońskim.

Zeami jest imieniem artystycznym, które przyjął dopiero w 1402 roku. W dzieciństwie nosił wiele imion, gdy dorósł otrzymał imię Motokiyo[1].

Po śmierci ojca w 1384 roku przejął kierowanie zespołem teatralnym Yūzaki-za, przemianowanym następnie na Kanze-za. Przypuszcza się, że występował z zespołem głównie w Kioto i okolicy. Jego możnym patronem był siogun Yoshimitsu Ashikaga. Pozwoliło to Zeamiemu na odejście od form schlebiających niewybrednym gustom szerokiej publiczności i stworzenie doskonalszej formy zwanej sarugaku-nō, która zapoczątkowała dojrzały teatr nō, wyrafinowany i wyrażający w japońskiej estetyce ważne pojęcie yūgen[2][3][a]. Słowo to oznacza subtelny urok, elegancję, wdzięk i wytworność gry aktorskiej oraz nawiązanie do walorów estetycznych tradycji dworskiej okresu Heian, ale także coś tajemniczego, trudnego do opisu słowami[1][4][5].

Na początku XV wieku Zeami napisał około dwudziestu traktatów. Najważniejszym z nich był Fūshikaden (Księga o przekazywaniu kwiatu, kształtu i stylu, 1400)[6], gdzie spisał reguły podyktowane mu przez jego ojca, Kan’ami, dotyczące istoty teatru nō. Główna zasada, zapewniająca doskonałość przedstawieniu, polega na zgodności pomiędzy aktorem a publicznością, co zakłada, że aktor musi dobrze znać samego siebie, własne ograniczenia, technikę gry, a także trafnie ocenić publiczność, którą ma przed sobą. Spełnienie tych warunków gwarantuje rozwinięcie się hana, „kwiatu” oznaczającego wyjątkową i atrakcyjną grę aktora[1]. Metafora, koncepcja „kwiatu” jest niezwykle niejednoznaczna. Fizyczne i psychiczne przekraczanie granic w wykonaniu nō umożliwia emocjonalne zaangażowanie widowni w dramatycznej przestrzeni, realizując jej utajone pragnienia i marzenia na scenie, estetyczny moment postrzegany przez widzów jako „kwiat”[1][5][7].

Uwagi

  1. ↑ Yūgen (幽玄) → tajemnicza głębia, ciche piękno, subtelność i głębokość.
    • To podstawowa koncepcja wpływająca na japońską sztukę i architekturę. Pochodzi z Chin, była obecna w chińskich szkołach myślenia. W Japonii użył jej po raz pierwszy poeta Shunzei Fujiwara (inaczej: Toshinari Fujiwara, 1114–1204) w swojej krytyce poezji waka. W następnych wiekach zaczęła stopniowo wpływać na inne japońskie sztuki, w tym teatr nō.
    • Yūgen oznacza piękno, które możemy wyczuć w przedmiocie, nawet jeśli nie można go ujrzeć bezpośrednio. Sensem tego pojęcia jest nie cieszyć się powierzchownym pięknem przedmiotu, ale wyobrazić sobie jego piękno ukryte.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN, 2012, s. 172-176. ISBN 978-83-01-17214-5.
  2. ↑ Nancy G. Hume: Japanese Aesthetics and Culture. State University of New York Press. s. 253. [dostęp 2020-01-15]. (ang.).
  3. ↑ 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 1537. ISBN 978-4-385-13107-8.
  4. ↑ Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 212, 214. ISBN 83-04-01486-6.
  5. ↑ a b Rossella Menegazzo: Japonia. Warszawa: Arkady, 2008, s. 39. ISBN 978-83-213-4578-9.
  6. ↑ Jadwiga M. Rodowicz: Aktor doskonały.Traktaty Zeamiego o sztuce nō. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2000, s. 64. ISBN 83-88560-11-5.
  7. ↑ Yuka Amano: "Flower" as Performing Body in Nō Theatre. Asian Theatre Journal, University of Hawai'i Press, 2011. [dostęp 2020-01-13].

Media użyte na tej stronie

Izutsu.jpg
Izutsu, Noh
Dojoji道成寺.jpg
Dojoji, painting on silk, 148.5 x 176.3 cm