Motylica wątrobowa

Motylica wątrobowa

Fasciola hepatica
(Linnaeus, 1758)
(c) I, Flukeman, CC-BY-SA-3.0 postać dorosła
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podkrólestwo	Bilateria
(bez rangi)	pierwouste
Nadtyp	Platyzoa
Typ	płazińce
Podtyp	Neodermata
Gromada	przywry
Podgromada	przywry wnętrzniaki
Rząd	Echinostomida
Podrząd	Echinostomata
Rodzina	Fasciolidae
Rodzaj	Fasciola
Gatunek	motylica wątrobowa

Motylica wątrobowa (łac. Fasciola hepatica) – przywra o złożonym cyklu życiowym. Forma dojrzała pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby roślinożerców (gł. bydła, owiec, kóz oraz niekiedy człowieka) – żywicieli ostatecznych. Zarażenie następuje zwykle latem i jesienią. Wywołuje chorobę zwaną fascjolozą. Jest bezwarunkowym pasożytem, co oznacza że nie może występować w formie wolno żyjącej, jedynie w ciele swojego żywiciela.

Budowa i funkcje życiowe

Budowa zewnętrzna

Osiąga około 18–51 mm długości i 4–13 mm szerokości^[1]. Ciało pokryte jest nieorzęsionym, elastycznym oskórkiem, posiada mikroskopijne kolce, które najobficiej występują w przedniej części grzbietowej strony ciała. Barwa ciała jest żółtawoszara, czasami z lekkim różowym odcieniem. Kształt ciała jest listkowaty, spłaszczony i najszerszy w przedniej części. Przód ciała zwężony jest w krótki stożek, na którego szczycie mieści się otwór gębowy. Ciało motylicy posiada 2 nieuzbrojone (bez haczyków) narządy czepne – przyssawki – gębową i brzuszną, przy czym ta druga jest większa. Między przyssawkami, bliżej brzusznej znajduje się otwór płciowy. Na tylnym końcu ciała mieści się pojedynczy otworek wydalniczy. Wór skórno-mięśniowy zbudowany jest podobnie jak u wirków. Komórki nabłonka nie tworzą jednak jednolitej warstwy, ale są rozproszone i pogrążone w parenchymie, gdzie leżą tuż pod warstwą mięśni.

Budowa wewnętrzna

Przyssawka gębowa znajduje się w sąsiedztwie otworu gębowego prowadzącego do umięśnionej gardzieli, a następnie do przełyku i rozgałęzionego jelita. Nie występuje otwór odbytowy.

Układ wydalniczy ma charakter protonefrydialny. W tylnej części ciała znajduje się ujście przewodu wydalniczego.

Układ nerwowy składa się z dwóch małych zwojów mózgowych, połączonych poprzecznym spoidłem nadprzełykowym. Od zwojów mózgowych odchodzi kilka pni nerwowych. Najlepiej rozwinięte są parzyste pnie brzuszne, oddające na boki kilka krótkich gałązek nerwowych.

Zwierzęta te są obojnakami. Każdy osobnik posiada jądra, nasieniowody, jajowody, jajniki, żółtniki, przewody żółtkowe, macicę (nierozgałęzioną, tworzącą sploty), ootyp i gruczoł Melisa (otaczający ootyp). Jaja są kształtu elipsoidalnego, długości 130–140 μm, szerokości 80–85 μm koloru brązowo-żółtego^[2].

Cykl życiowy

Jajo motylicy wątrobowej (centralnie położone)

Żywiciel pośredni: ślimaki – błotniarka moczarowa, błotniarka wędrowna
Żywiciel ostateczny: bydło

Jaja pasożyta złożone w drogach żółciowych żywiciela ostatecznego przedostają się wraz żółcią do przewodu pokarmowego, a następnie są wydalane razem z kałem. Poza organizmem żywiciela zachowują żywotność od 2 do 6 miesięcy. W zbiornikach wodnych wylęga się z nich pierwsze pokolenie larwalne tzw. miracidium lub też dziwadełko. Miracidium mające dość dobrze rozbudowany układ nerwowy, a nawet dwie plamki oczne, aktywnie wnika do ciała wodnego ślimaka, gdzie przekształci się w następny typ larwy sporocystę. Następnie namnażają się kolejne stadia larwalne – redia (na drodze rozmnażania bezpłciowego), a następnie cerkarie. Cały proces trwa ok. 2 miesiące i prowadzi do wytworzenia do 2000 cerkarii z jednego jaja.

Cerkarie mają dwugałęziste jelito, dwie przyssawki oraz długi ogonek, przy pomocy którego się poruszają. Aktywnie opuszczają ciało ślimaka i swobodnie pływają w wodzie. Jeżeli w ciągu doby nie zostaną połknięte przez żywiciela ostatecznego, to tracą ogonek i przymocowują się do roślin wodnych, gdzie przekształcają w cystę (otaczają się osłonką, otorbiają się) tworzą formę inwazyjną – metacerkarię. W tej postaci są w stanie przetrwać nawet przez pół roku w temperaturach spadających poniżej –15 °C.

Po zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego metacerkarii (razem z trawą, na której osiadły) dostają się one do jego przewodu pokarmowego. W jelicie roślinożercy osłonka cysty ulega rozpuszczeniu, a uwolniona larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią dostaje się do różnych organów żywiciela, w których się osiedla. Zazwyczaj jednak atakuje wątrobę, którą uszkadza penetrując, a następnie osiedla się w przewodach żółciowych, gdzie dorasta i osiąga dojrzałość płciową.

Fascjoloza

Choroba pasożytnicza powodowana przez motylicę wątrobową.

Genetyka

Motylica wątrobowa ma 12 chromosomów^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Motylica wątrobowa – Fasciola hepatica w: K.Dobrowolski, M.Klimaszewski, H.Szelęgiewicz Zoologia, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1968
• Biologia- zakres rozszerzony-podręcznik kl.1. J. Balerstet, W. Lewiński, J. Prokop, K. Sabath, G. Skirmuntt: wyd. Operon Gdynia 2007- wydanie drugie