Mowa zależna w języku angielskim

Mowa zależna w języku angielskim – zbiór zasad i konstrukcji w języku angielskim służących do omawiania wypowiedzi. W języku angielskim przy referowaniu wypowiedzi w sposób omowny występuje cały szereg zmian w zdaniu podrzędnym. Zmienia się relacja czasowa, zjawisko nieznane w języku polskim: czasy teraźniejsze zmieniają się w przeszłe, przeszłe w zaprzeszłe, a przyszłe w przyszłe w przeszłości. Odrębnie zachowują się pytania i wykrzykniki.

Mowa niezależna a mowa zależna

W mowie niezależnej (łac. oratio recta) wypowiedź jest cytowana dosłownie tak, jak została wypowiedziana^[1]. Może dotyczyć nie tylko wypowiedzianych słów, ale również myśli^[2]. W formie graficznej cytowane wypowiedzi zaznacza się dwukropkiem i następującym po nim cudzysłowem: He asked: "Where are you going?" → Zapytał: Dokąd idziesz?" Oba zdania podrzędne funkcjonują niezależnie.

Innym sposobem na przytaczanie cudzych słów jest uczynienie ich częścią zdania wypowiadanego przez mówiącego^[2], co w gramatyce nosi nazwę mowy zależnej (oratio obliqua):

Słowa, które zostały wypowiedziane przez jedną osobę w jednym miejscu i czasie, mogą zostać przytoczone w innym miejscu i czasie, nawet przez kogoś innego. Z tego powodu występują często różnice gramatyczne między mową zależną a mową niezależną^[2].

Transformacja mowy niezależnej w mowę zależną

Przy zmianie mowy niezależnej w zależną należy wykonać kilka niezbędnych operacji gramatycznych: zmienić zaimki, dostosować relacje czasowe, wreszcie zmienić formy gramatyczne czasowników i, zwłaszcza w pytaniach, szyk zdania podrzędnego. Pojawia się również zaimek względny that, który jednak (zwłaszcza w mowie potocznej) jest pomijany^[2].

Szyk zdania

Przy cytowaniu zdania oznajmującego, jego szyk w mowie zależnej nie zmienia się^[3]. W zdaniu pytającym forma pytająca jest zastępowana odpowiednią dla zdania oznajmującego.

Zaimki

Zmiana podmiotu zdania podrzędnego (mówiącego) pociąga za sobą zmianę zaimka^[2].

W mowie niezależnej Billy powiedział I, odnosząc się do samego siebie. Przytaczający jego wypowiedź musi więc dostosować osobę do treści wypowiedzi.

Określenia miejsca i czasu

Zmiana czasu i sytuacji oznacza zmianę słów odnoszących się do czasu, kiedy cytowana wypowiedź miała miejsce^[2].

W momencie wypowiadania tych słów dla mówiącego dzień następny był jutrem. Przytoczone w mowie zależnej zdanie zostało zapewne wypowiedziane w innej sytuacji: następnego dnia, a może nawet w następnym roku. Dlatego w zdaniu podrzędnym zmieniają się zasady informowania o czasie zdarzenia; podobnie jest z miejscem, jeśli wyrażenia czasowe określane są wyrazami oznaczającymi bliskość, zmieniają się na oznaczające oddalenie^[2][1].

Zmiany określeń czasu w mowie zależnej^[1]:

Czasy gramatyczne

W mowie zależnej możliwe są następujące przypadki: podmiot zdania nadrzędnego może wypowiadać się w czasie teraźniejszym lub przyszłym, jak również w przeszłym^[1]:

• She will say: I don`t give a damn → Ona powie: Mam to w nosie
• She said she didn't give a damn → Powiedziała, że ma to w nosie.

W przypadku, gdy czas zdania nadrzędnego jest teraźniejszy (w sensie gramatycznym), struktury czasowe zdania podrzędnego nie ulegają zmianie^[1][2]: He's said he will be watching the match → Właśnie powiedział, że będzie oglądał mecz. Choć zdanie nadrzędne ma aspekt przeszły, czas Present Perfect jest formalnie czasem teraźniejszym, stąd w mowie zależnej nie narusza struktury czasowej zdania podrzędnego.

Jeśli podmiot zdania wypowiada swą kwestię w jednym czasów przeszłych, czas zdania podrzędnego zmienia się:

Ogólnie można powiedzieć, że poziom czasu przesuwa się: czasy teraźniejsze przechodzą w przeszłe, przeszłe w zaprzeszłe, przyszłe zaś stają się przyszłymi w przeszłości. Czas zaprzeszły, zarówno w aspekcie prostym, jak i postępującym (Progressive), nie zmienia się^[2]. Z reguły wszystkie czasy przeszłe przechodzą w czas zaprzeszły. Jednak czas przeszły nie zmienia się w zaprzeszły, jeśli relacje czasowe są oczywiste bez zmiany formy czasu gramatycznego^[2]: We were glad to hear you (had) enjoyed your trip to Finland → Miło nam było słyszeć, że udała ci się wycieczka do Finlandii.

Pozostałe zasady zmian czasów:

• Czasowniki modalne will, can, may zmieniają swoje formy odpowiednio na would, could, might^[2]: He said: it may rain → He said it might rain.
• Czasowniki would i could nie zmieniają swej formy^[2]: It would be nice if we could come → He said it would be nice if we could come.
• Po czasownikach w czasie przeszłym w zdaniu głównym czasy ulegają zmianie nawet, jeśli sytuacja nie zmienia się mimo upływu czasu^[2]: He told the police he was British → Powiedział policjantom, że jest Brytyjczykiem (i zapewne jest Brytyjczykiem do tej pory). Nie jest jednak błędem utrzymanie czasu teraźniejszego w takiej sytuacji^[2]: I asked how old you are → Spytałem, ile masz lat.
• Jeśli ktoś mówi o tzw. prawdach ogólnych lub sytuacjach stałych, niezmiennych w przyszłości, jest możliwe utrzymanie czasu teraźniejszego bądź jego zmiana na przeszły. Obie konstrukcje są poprawne i używane^[2]: Copernicus proved that the earth goes/went around the sun → Kopernik udowodnił, że Ziemia kręci się wokół słońca.
• W drugim trybie warunkowym formy czasowników nie zmieniają się^[2]: It would be best if we started early → She said it would be best if they started early. Jeśli warunek odnosi się do sytuacji nierzeczywistej, zmiana jest możliwa i wtedy II tryb warunkowy przechodzi w trzeci: If I had any money, I would buy you a drink → She said that if she had had any money, she would have bought me a drink lub teś: She said that if she had any money, she would buy me a drink.
• Po zaimkach względnych who, which, what możliwe są dwa rodzaje szyku^[2]:
  • She asked: What`s the matter? → Zapytała: O co chodzi?
  • She asked what was' the matter.
  • She asked what the matter was.

Tryb rozkazujący

Przy transformowaniu trybu rozkazującego, a także po słowach ask, advise, tell używa się struktury dopełnienie + bezokolicznik (accusativus cum infinitivo, ACI)^[2]: I told my son to be careful → Powiedziałem synowi, by był ostrożny. The policeman told me not to park here → Policjant zabronił mi tu parkować. Zdania odnoszące się do obietnic, zakazów, nakazów, ofert itp. w mowie zależnej często występują w okolicznikach^[2]: I shall write → He promised to write. He said: Go away! → he wanted me to go away.

Po czasowniku suggest bezokolicznika nie stosuje się^[2]: I suggested that he try the main car park lub I suggested trying the main car park.

Pytania i odpowiedzi

W zamianie pytań na mowę zależną szyk zdania zmienia się na właściwy dla zdania oznajmującego. Pytaniami wprowadzającymi są if, whether (czy) w przypadku pytań o rozstrzygnięcie (yes-no questions) lub where, what, why, how w przypadku pytań szczegółowych (wh-questions)^[3]. Znak zapytania na końcu zdania pomija się, gdyż po tej transformacji zdanie ma wszelkie cechy oznajmującego^[2].

• Pytania yes-no: He asked: are you going to the cinema? → He asked whether I was going to the cinema.
• Pytania wh-: Where is Alice? → She wanted to know where Alice was.

Inne zasady obowiązujące w transformacji pytań na mowę zależną:

• W pytaniach zawierających should w mowie zależnej występuje bezokolicznik^[2]: She asked: How should I bake a cake? → She asked how to bake a cake.
• W konstrukcji shall I, oznaczającej ofertę bądź chęć pomocy, czasownik shall zmienia się w will bądź would^[2]: He asks: Shall I help you" → He wants to know if he will help her
• W pytaniach zaprzeczonych wyrażających emocje takie jak zdziwienie lub entuzjazm transformacja wygląda inaczej^[2]: She exclaimed: Don't the children like the icecreams? → She was surprised that the children did`t like the icecreams. Isn't she lovely? → I remarked how lovely she was.

Wykrzykniki

Wykrzykniki wyrażają stany emocjonalne, toteż w mowie zależnej można je omówić wyłącznie w sposób opisowy. Służą do tego czasowniki wprowadzające, jak: exclaim, remark, greet, be surprised, swear itp^[1]: She said: Blast! I shall be late for my train → She swore mildly and said she`d be late for her train. She said: What the lovely night! → She remarked what a lovely night it was. Oh, I sprained my ankle! → He cried out with pain and hollered that he'd sprained his ankle. Shit! You've broken my favourite cup! → She was furious to find out that he had broken her favourite cup.

Przypisy