Mozambik

Republika Mozambiku
República de Moçambique
Flaga
Godło Mozambiku
FlagaGodło
Hymn:
Patria Amada

(Kochana Ojczyzno)
Położenie Mozambiku
Język urzędowy

portugalski

Stolica

Maputo

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

prezydent Filipe Nyusi

Szef rządu

premier Adriano Maleiane

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


799 380 km²
13 000 km² (ok. 2%)

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


26 573 706[1]
33 osób/km²
Bantu

Waluta

metical (MZM)

Niepodległość

od Portugalii
25 czerwca 1975

Strefa czasowa

UTC +2

Kod ISO 3166

MZ

Domena internetowa

.mz

Kod samochodowy

MOZ

Kod samolotowy

C9

Kod telefoniczny

+258

Mapa Mozambiku
(c) OCHA, CC BY 3.0

Mozambik (port. Moçambique), Republika Mozambiku (port. República de Moçambique) – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z Południową Afryką, Eswatini, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.

Przez kilka wieków kolonia portugalska, w 1975 uzyskał niepodległość.

Ustrój polityczny

Władzą ustawodawczą jest jednoizbowy parlament o 250 miejscach – Zgromadzenie Republiki. Urząd prezydenta obecnie sprawuje Filipe Nyusi z partii Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Zarówno wybory prezydenckie, jak i parlamentarne odbywają się co 5 lat.

W wyborach generalnych, które odbyły się 15 października 2014 zwyciężyła partia FRELIMO uzyskując 55,93% głosów i 144 miejsca w parlamencie[2].

  • święto narodowe: Dzień Niepodległości – 25 czerwca.
  • ustanowienie konstytucji: 30 listopada 1990.

Podział administracyjny

Mozambique Provinces numbered 300px.png

Pod względem administracyjnym Mozambik dzieli się na 11 prowincji:

  1. Cabo Delgado
  2. Gaza
  3. Inhambane
  4. Manica
  5. Maputo (stołeczna)
  6. Maputo
  7. Nampula
  8. Niasa
  9. Sofala
  10. Tete
  11. Zambezia

Historia

Tereny współczesnego Mozambiku zasiedlili około I tysiąclecia p.n.e. Buszmeni. Od V wieku n.e. rozpoczęła się fala napływu ludów Bantu, która zepchnęła Buszmenów na południe. Od wieku VIII na wybrzeżu utworzone zostały faktorie arabskie, perskie i indyjskie. Niektóre z takich ośrodków, rozwinęły się w duże miasta portowe. Mieszkańcy wybrzeża przeważnie wyznawali islam i należeli do kultury Suahili. Od XV wieku zachodnia część współczesnego Mozambiku została włączona do imperium Monomotapa ze współczesnego Zimbabwe[3]. Od końca XV wieku rozpoczęła się eksploracja portugalska. W 1609 roku Mozambik stał się kolonią portugalską, kolonialiści nie zdołali jednak podbić wnętrza kraju aż do końca XIX wieku. Od początków XX wieku miało miejsce systematyczne ograniczanie praw tubylców i ich marginalizacja na rzecz Portugalczyków. W 1930 roku Akt kolonialny przekształcił Mozambik w posiadłość zarządzaną przez metropolię, a w 1951 roku w prowincję zamorską[3].

Od połowy lat 50. zwiększyło się osadnictwo białych Portugalczyków. Na gruncie sprzeciwu wobec tego zaczął kształtować się ruch wyzwoleńczy. W 1962 roku utworzony został Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Rok później z tejże organizacji wyłamał się Afrykański Zjednoczony Front Ludowy, który w 1965 roku powołał Rewolucyjny Komitet Mozambiku. Niemniej jednak przewaga w ruchu niepodległościowym należała do FRELIMO które w 1964 roku rozpoczęło antyportugalską wojnę partyzancką[3]. Rebelia wsparta została przez Tanzanię, Algierię, Zjednoczoną Republikę Arabską, Zambię i kraje socjalistyczne. Krwawe tłumienia powstania przyczyniły się do masowej emigracji Mozambijczyków do państw ościennych, głównie Tanzanii i Zambii[3]. Do 1974 roku FRELIMO przejęło kontrolę nad 1/3 kraju, a na wyzwolonych obszarach tworzyło lokalną administrację. Po rewolucji goździków w Portugalii, rząd rewolucyjny zapowiedział przyznanie Mozambikowi niepodległości[3].

W 1975 roku Mozambik stał się niepodległą republiką. W tym samym roku armia portugalska i siły FRELIMO stłumiły powstanie portugalskich osadników którzy niechętnie przyjęli deklarację niepodległości. W następstwie nieudanej rebelii większość osadników opuściła kraj[3]. Pierwszym prezydentem i szefem rządu został Samora Machel. Rozpoczął on budowę socjalistycznego ustroju państwa[3]. Na gruncie budowy socjalizmu doszło do upaństwowienia ziemi, systemu edukacji i opieki zdrowotnej, zrównano też prawa kobiet i mężczyzn. Rząd popierał ruch narodowowyzwoleńczy z sąsiedniej Rodezji, wsparciem prezydenta cieszył się Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe Roberta Mugabe, a także Afrykański Kongres Narodowy zwalczający apartheid[4]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu nie spodobały się części dotychczasowych członków Frontu. Wsparci przez rząd Rodezji dysydenci utworzyli w 1976 roku Narodowy Ruch Oporu Mozambiku (RENAMO) który rozpoczął antyrządową kampanię partyzancką[5][6]. Wybuch walk jedynie zradykalizował FRELIMO które w 1977 roku oficjalnie przyjęło doktrynę marksistowską i politycznie zbliżyło się do bloku wschodniego[7].

Siły partyzanckie w walce z rządem stosowały początkowo sabotaż gospodarczy i ataki na infrastrukturę, z czasem rozpoczęły ataki na miasta i wsie. Metodą zastraszenia społeczeństwa stosowaną przez RENAMO stały się masakry cywilów które stały się powszechne[6]. W 1984 roku Mozambik zrezygnował z popierania ruchów wyzwoleńczych w państwach ościennych na gruncie ugody Nkomati z rządem Republiki Południowej Afryki, która zobowiązała się w zamian wycofać swoje poparcie wobec RENAMO[4].

Do końca lat 80. działania RENAMO doprowadziły do co najmniej 100 tysięcy ofiar w ludziach i ucieczki z kraju miliona uchodźców[6]. Po transformacji ustrojowej Mozambiku w system wielopartyjny o wolnorynkowej gospodarce, RENAMO rozpoczęło z rządem rozmowy pokojowe. Porozumienie pokojowe podpisano w Rzymie pod egidą ONZ w 1992. Na jego mocy RENAMO przekształciło się w partię polityczną z Alfonsem Dhlakamą na czele. W 1994 lider partii wziął udział w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich w Mozambiku. Przegrał jednak z kandydatem FRELIMO, Joaquimem Chissano (53,3% głosów), zdobywając 33,7% głosów poparcia. Od tego czasu FRELIMO sprawowała władzę na gruncie wielopartyjnym[8][8].

21 października 2013 RENAMO wypowiedziało układ pokojowy z 1992 po tym, jak według RENAMO siły rządowe ostrzelały i zajęły bazę Sathunjira w regionie Gorongosa w prowincji Sofala, ok. 600 km na północ od stołecznego Maputo. W bazie przebywał lider ugrupowania Afonso Dhakama, lecz zdołał uciec spod ostrzału. Już wcześniej, bo w kwietniu i czerwcu 2013 dochodziło do starć między armią a RENAMO, a w atakach bojówki zginęło 11 żołnierzy i policjantów oraz sześciu cywilów[9]. Układ pokojowy wznowiono w 2014 roku[6].

W marcu 2019 roku południowo-wschodnią Afrykę, w tym Mozambik, nawiedził tropikalny cyklon Idai. Było to jedno z najtragiczniejszych w skutkach (spośród odnotowanych) tego typu zjawisk atmosferycznych w Afryce i całej półkuli południowej. Długotrwała nawałnica spowodowała katastrofalne zniszczenia przede wszystkim w Mozambiku, gdzie zginęło ok. 600 osób, ale też w Zimbabwe i Malawi (w całym dotkniętym przez cyklon regionie było ponad 1000 ofiar śmiertelnych oraz tysiące osób zaginionych)[10]. Na południowej półkuli żywioł zajmował (stan na marzec 2019 r.) 3. miejsce (wśród odnotowanych) w klasyfikacji najbardziej śmiertelnych cyklonów tropikalnych[11].

Geografia

Tradycyjna łódź rybacka u wybrzeża północnego Mozambiku
Gorongosa National Park

Całkowita długość granic państwowych wynosi 4571 km, z tego z:

Długość linii brzegowej wynosi 2470 km

Najwyższy szczyt to Binga – 2436 m n.p.m.

Ważniejsze rzeki Mozambiku:

Główne produkty eksportowe:

Zasoby naturalne:

  • energia wodna
  • gaz ziemny
  • węgiel
  • minerały
  • drewno
  • ziemia uprawna

Miasta Mozambiku

Poniższa lista przedstawia największe miasta Mozambiku[12]:


Maputo
Maputo
Beira
Beira

Lp.MiastoPrownicjaLiczba mieszkańców (2017)

Tete
Tete
Quelimane
Quelimane

1MaputoMaputo1 446 000
2MatolaMaputo543 907
3BeiraSofala530 604
4NampulaNampula388 526
5ChimoioManica256 936
6QuelimaneZambézia188 964
7TeteTete129 316
8Xai-XaiGaza128 805
9MaxixeInhambane119 868
10InhambaneInhambane115 776
11PembaCabo Delgado110 643
12LichingaNiasa109 839

Demografia

2017
Liczba ludności26 573 706
Ludność według wieku
0 – 14 lat44,72%
15 – 64 lat52,38%
ponad 64 lata2,9%
Przyrost naturalny2,5%
Współczynnik urodzeń38,1 urodzeń/1 000 ludności
Współczynnik zgonów11,6 zgonów/1 000 ludności
Współczynnik migracji-1,9 migrantów/1 000 ludności
Ludność według płci
przy narodzeniu1,02 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat1,01 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat0,92 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat0,85 mężczyzn/kobiet
Mediana wieku
W całej populacji17,1 lat
Mężczyzn16,5 lat
Kobiet17,7 lat
Umieralność noworodków
W całej populacji67,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń
płci męskiej70 zgonów/1 000 żywych urodzeń
płci żeńskiej65,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń
Oczekiwana długość życia
W całej populacji53,3 lat
Mężczyzn52,6 lat
Kobiet54,1 lat
Rozrodczość5,08 urodzonych dzieci/kobietę
Urbanizacja32,8%

Epidemia AIDS ma wpływ na nadumieralność, obniżenie średniego czasu przeżycia, zwiększenie śmiertelności niemowląt, przyrost naturalny, a także zmiany ilościowe w poszczególnych grupach wiekowych. HIV/AIDS – ludzie żyjący z HIV/AIDS: 1,1 mln (2001 szac.) HIV/AIDS – zgony: 60 000 (2001 szac.)

Alfabetyzm (% ludności >15 roku życia, która potrafi pisać i czytać):

  • całość ludności: 47,8% (2003), 40,1% (1995)
  • mężczyźni: 63,5% (2003), 57,7% (1995)
  • kobiety: 32,7% (2003), 23,3% (1995)
Kobieta z tradycyjną maską ludu Makua.
Struktura etniczna[13]
Grupa etnicznaJęzykLiczebność w tys.Procent ludności
MakuaJęzyk makua818626,81%
TsongaJęzyk tsonga420013,76%
LomweJęzyk lomwe25088,22%
PortugalczycyJęzyk portugalski23877,82%
SenaJęzyk sena21006,88%
ChewaJęzyk cziczewa13384,38%
ChopiJęzyk chopi11483,76%
TswaJęzyk tswa10503,44%
ChwaboJęzyk chuwabu10033,29%
SzonaJęzyk shona8002,62%
HindusiJęzyk hindi450,15%
KoreańczycyJęzyk koreański450,15%
GudźaratowieJęzyk gudźarati440,14%
ChińczycyJęzyk chiński260,09%

Religia:

Kościół zielonoświątkowy w Maputo.

Struktura religijna kraju według Spisu Powszechnego w 2017 roku[14]:

Gospodarka

Transport

Standardowa kolej w Mozambiku jest o rozstawie przylądkowym szyn (1067 mm) i obejmuje 2983 km linii (2008 rok)[15]. Właścicielem jest spółka Portos e Caminhos de Ferro de Moçambique (CFM), lecz operatorami są inne dzierżawiące je przedsiębiorstwa. Ponadto w kraju znajduje się 140 km linii wąskotorowych o rozstawie 762 mm[15]. Linie główne stanowiły trzy odrębne niepołączone ze sobą systemy: północny CFM Norte, centralny CFM Centre (najstarszy, uruchomiony w 1899 roku) i południowy CFM Sul, powstałe oryginalnie w celu eksploatacji i wywozu bogactw kolonii[15].

Siły zbrojne

Mozambik dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[16]. Uzbrojenie sił lądowych Mozambiku składało się w 2014 roku m.in. z 96 czołgów, 335 opancerzonych pojazdów bojowych, 102 zestawów artylerii holowanej oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, a marynarka wojenna dysponowała 8 okrętami obrony przybrzeża[16]. Mozambickie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów transportowych, czterech śmigłowców oraz dwóch śmigłowców szturmowych[16].

Wojska mozambickie w 2014 roku liczyły 11,2 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) mozambickie siły zbrojne stanowią 104. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 86 mln dolarów (USD)[16].

Zobacz też

  • Afric Simone – wokalista, autor takich piosenek jak Ramaya czy Hafanana
  • Eusébio da Silva Ferreira – portugalski piłkarz urodzony w stolicy Mozambiku, środkowy napastnik, nazywany „Czarną Panterą” lub „Czarną Perłą z Mozambiku”

Przypisy

  1. The World Factbook – Central Intelligence Agency, cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-31] (ang.).
  2. Mozambique News Agency AIM Reports. poptel.org.uk, 31 października 2014. [dostęp 2015-01-15]. (ang.).
  3. a b c d e f g Mozambik. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-14].
  4. a b Samora Machel, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  5. Frelimo, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  6. a b c d Renamo, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  7. Front Wyzwolenia Mozambiku, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-14].
  8. a b Elections in Mozambique. African Elections Database. [dostęp 2009-10-28]. (ang.).
  9. Mozambik: opozycja wypowiada porozumienie pokojowe. wp.pl, 21 października 2013. [dostęp 2013-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (pol.).
  10. Alan Yuhas: Cyclone Idai May Be ‘One of the Worst’ Disasters in the Southern Hemisphere. nytimes.com, 2019-03-19. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-21)]. (ang.).
  11. Jeff Masters: Africa’s Hurricane Katrina: Tropical Cyclone Idai Causes an Extreme Catastrophe. Weather Underground, 2019-03-20. [dostęp 2019-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)]. (ang.).
  12. Mozambique Cities Database. Simplemaps.com, 2017. [dostęp 2018-07-29]. (ang.).
  13. Country: Mozambique – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-26]. (ang.).
  14. Censo 2017 Brochura dos Resultados Definitivos do IV RGPH – Nacional.pdf – Instituto Nacional de Estatistica, www.ine.gov.mz [dostęp 2020-05-11] (port.), str. 49.
  15. a b c T. Gałka: Parowozy w Mozambiku, „Świat Kolei” 4/2008, s. 11.
  16. a b c d Mozambique. Global Firepower. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Africa (orthographic projection).svg
Autor: Martin23230, Licencja: CC BY-SA 3.0
Orthographic map of Africa
WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
Gorongosa - Gogogo peak. (4403966914).jpg
(c) Ton Rulkens, CC BY-SA 2.0
Gogogo, the highest peak of the Gorongosa mountain complex (Serra de Gorongosa) close to Gorongosa National Park in Mozambique
Union Latine.svg
Autor: Kyat02, Licencja: CC BY-SA 3.0
Latin Union
Mozambique - traditional sailboat.jpg
Autor: Steve Evans z Bangalore, India, Licencja: CC BY 2.0
Off the northern coast of Mozambique lies the island the country is named after – Ilha de Moçambique. It was settled in the 1400s by Portuguese explorers. Today, the island is inhabited by local fisherman. This shot captures these men hard at work in the stunning blue waters of the Indian Ocean. –
Mozambique - mask.jpg
Autor: Steve Evans z Bangalore, India, Licencja: CC BY 2.0
Woman with traditional mask in Mozambique
Mingano.jpg
Mingano. Mingano, Quelimane.
Emblem of Mozambique.svg
Autor: Jam123, Licencja: CC0
Emblem of Mozambique
Portugal Império total.png
Anachroniczna mapa Imperium Portugalskiego (1415-1999).

Kolory:

  • czerwony - faktyczne władanie
  • oliwkowy - zasięg odkryć
  • pomarańczowy - obszary wpływów i handlu
  • różowy - roszczenia do suwerenności
  • zielony - faktorie (ośrodki handlowe)
  • niebieski - główne morskie obszary odkryć, tras i wpływów.
Igreja Universal do Reino de Deus, Maputo, Mozambique.jpg
Autor: Jcornelius, Licencja: CC BY-SA 4.0
Upper Room of Faith, Universal Church of the Kingdom of God church at Av. 24 de Julho in Maputo, Mozambique
Beira center 2000.jpg
Town centre of Beira, Mozambique. Beira has an International Airport where U.S. Personnel (Airport and personnel not shown) are flying humanitarian missions while supporting Operation Atlas Response. Location: Beira, Sofala, Mozambique.
Bridge over the Zambezi at Tete, Mozambique.jpg
Autor: Erik Cleves Kristensen, Licencja: CC BY 2.0
Samora Machel bridge over the Zambezi at Tete, Mozambique