Mozarabowie

Pochodzące z X wieku przedstawienie jeźdźców apokalipsy

Mozarabowie (ar. musta`rib, مستعرب "zarabizowany", hiszp. mozárabes, port. moçárabes) – chrześcijanie żyjący na Półwyspie Iberyjskim pod dominacją Arabów. Częściowo zarabizowani – przyjęli język i kulturę. Aż do rozwoju rekonkwisty w XI wieku mieli sporą swobodę wyznania.

Według Francisco Simoneta nazwa pochodzi od arabskiego musta‘rab („zarabizowany”), obecnie wywodzi się ją od łacińskiego mixti arabes używanego w chrześcijańskich państwach z północy Półwyspu Iberyskiego[1].

Wkrótce po muzułmańskim podboju państwa wizygockiego podpisany został traktat między przedstawicielami kalifa i wizygockim możnowładcą Teodomirem, w którym zagwarantowano chrześcijanom zachowanie dotychczasowych praw przy nałożeniu dodatkowych podatków. W pierwszych latach po muzułmańskim podboju do Hiszpanii napłynęło kilkadziesiąt tysięcy muzułmanów, ale prowadzona przez nich polityka religijna spowodowała do X wieku zmiany w strukturze społecznej. Za sprawą napływu muzułmańskich migrantów, masowych konwersji, małżeństw chrześcijanek z muzułmanami i wyższego poziomu cywilizacyjnego najeźdźców chrześcijanie znaleźli się w mniejszości[1].

Spadek odsetka chrześcijan w populacji[1] i wzmacnianie się chrześcijańskich państw, znajdujących się na północy półwyspu, spowodowały, że mozarabowie zaczęli od ok. 850 roku wszczynać bunty przeciwko muzułmańskim władcom. Podczas jednego z powstań (za rządów Muhammada I) po stronie mozarabów interweniował król Asturii, Ordoño I[2]. W latach 850−859 łącznie 48 chrześcijan zginęło w nim śmiercią męczeńską, w większości dobrowolnie. Ludzie ci dokonywali publicznych aktów bluźnierstwa względem islamu lub też dokonywali konwersji z islamu i publicznie się do niej przyznawali, co w prawie muzułmańskim karane jest śmiercią. Pierwszym męczennikiem z tej grupy był św. Perfectus, a ostatnim św. Eulogiusz. Biskupi muzułmańskiej Hiszpanii potępili ruch w 852 roku, uznając dobrowolne męczeństwa za formę samobójstwa[1].

Po wygaśnięciu ruchu męczenników doszło do konfliktów na tle zwiększonego ucisku podatkowego, które trwały około 50 lat. W wystąpieniach brali udział zarówno chrześcijanie i muzułmanie, a ludność chrześcijańska próbowała wykorzystywać osłabienie władzy arabskiej do przejmowania kontroli nad niektórymi regionami. Ruch został stłumiony do 927 roku, a chrześcijanie byli za udział w nim karani surowiej niż muzułmanie[1].

W połowie X wieku ludność mozarabska zaczęła liczniej emigrować na północ, w kierunku rzeki Duero, gdzie zasiedlała niezamieszkane tereny znajdujące się pod władzą chrześcijańskich królów. Ludność ta przyniosła na północ wiele arabskich zwyczajów i zajęła ważną pozycję wśród elity intelektualnej państw chrześcijańskich. Mozarabowie pozostali na ziemiach muzułmańskich natomiast silniej zintegrowali się z muzułmańskim społeczeństwem, karierę dworską wybrało m.in. kilku biskupów[1]. Mozarabowie odegrali również kluczową rolę jako ogniwo[3] łączące świat chrześcijański i arabski, pełniąc funkcję tłumaczy i ambasadorów kultury i wiedzy arabskiej[4].

Mozarabowie korzystali z pierwotnej liturgii hiszpańskiej (która jest sprawowana do czasów współczesnych, m.in. w kaplicy mozarabskiej w katedrze w Toledo) na zasadzie przywileju, ponieważ od końca XI wieku została zastąpiona rytem rzymskim[5]. Była to liturgia określana również terminem "wizygocka", "toledańska", "mozarabska", a po reformie rytu w 1992 roku przyjmuje się nazwę "hiszpańsko-mozarabska". Choć wykazuje wiele podobieństw do liturgii gallikańskiej, to do dzisiaj nie ustalono który z rytów jest wcześniejszy i wpływał na drugi. Liturgia mozarabska w odróżnieniu od innych rodzin liturgicznych, w których istnieją dwie lub trzy anafory (modlitwy eucharystyczne) posługuje się przynajmniej jedną na tydzień, co sprawia, że posiada ich ponad dwieście. Wpływ na powstanie tekstów liturgicznych miały zwłaszcza trzy ośrodki: Tarragona, Sewilla i Toledo, a także wybitne postacie kościoła hiszpańskiego: św. Leander z Sewilli, św. Ildefons z Toledo, Jan z Saragossy, św. Izydor z Sewilli[6].

Sztuka mozarabska zaczęła się wyodrębniać w IX wieku. Powstała z połączenia elementów chrześcijańskich (tematyka) i arabskich (dekoracyjność, ornamentyka, tęczowe barwy). Szczególnym jej przejawem pozostają miniatury z tzw. beatos, komentarzy kantabryjskiego mnicha Beato z Liebany do księgi Apokalipsy św. Jana[7].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Filip A. Jakubowski: Mozarabowie: iberyjscy chrześcijanie pod muzułmańskim panowaniem (pol.). W: Histmag.org [on-line]. Histmag.org, 2013-09-28. [dostęp 2014-07-14].
  2. ↑ Radosław Strujewski, Na granicy kultur [w:] Islam a terroryzm, praca pod red. Anny Parzymies, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2003, s. 239-240
  3. ↑ Praca zbiorowa: Historia powszechna - Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku. T. 8. Mediaset Group SA, 2007, s. 161. ISBN 978-84-9819-815-7.
  4. ↑ Piotr Roszal: Mozarabowie i ich liturgia. Chrystologia rytu hiszpańsko-mozarabskiego. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2015, s. ss.317. ISBN 978-83-231-3342-1.
  5. ↑ Piotr Roszak, Mozarabowie - niespokojna mniejszość. Liturgia mozarabska jako projekt duchowości czasów „bycia w mniejszości” w kontekście „Brewiarza Gotyckiego, Teologia i Człowiek 13 (2009), s. 79-98.
  6. ↑ Piotr Roszak. Pamięć liturgiczna i tożsamość mozarabska. Ryt hiszpańsko-mozarabski a duchowość średniowiecznej Europy, w:. „Fundamenty średniowiecznej Europy, pod red. Ż. Sztylc, D. Zagórskiego, A. Radzimińskiego, R. Biskupa,”, s. 391-409, 2013. Pelplin: Bernardinum. 
  7. ↑ Piotr Roszak, Beato z Liebany i mozarabskie komentarze do Apokalipsy, „Biblistica et Patristica Thorunensia 5(2012), s. 125-147.

Media użyte na tej stronie