Msza beatowa „Pan przyjacielem moim”

Msza beatowa „Pan przyjacielem moim”
Album studyjny zespołu Czerwono-Czarni
Wydany

październik 1968

Gatunek

rock, jazz

Długość

30:43 (LP 1968 r.)
40:15 (CD 1995 r.)

Wydawnictwo

Polskie Nagrania „Muza”
(XL-0475)

Producent

Janusz Urbański
Krystyna Urbańska

Album po albumie
'Zakochani są sami na świecie'
(1968)
Msza beatowa „Pan przyjacielem moim”
(1968)
'Bądź dziewczyną moich marzeń'
(1970)

Msza beatowa „Pan przyjacielem moim”msza skomponowana w latach 60. XX wieku przez Katarzynę Gärtner, a nagrana na płytę przez grupę Czerwono-Czarni. W mszy beatowej po raz pierwszy w Polsce treści religijne przedstawiono w formie muzyki rozrywkowej, a dokładniej bigbitu[1].

Lista utworów

1.„Introitus – Pieśń na wejście”11:28
2.„Kyrie – Panie zmiłuj się nad nami”2:19
3.„Gloria – Chwała na wysokości”3:28
4.„Graduale – Pieśń rozważania”3:08
5.„Credo – Wierzę w Boga Ojca”3:11
6.„Sanctus – Święty"0:48
7.„Agnus Dei – Baranku Boży”1:09
8.„Communio – Pieśń na Komunię"2:57
9."Kolęda – Płonie gwiazda”2:15
30:43

Edycja CD (1995 r.) zawierała 3 dodatkowe utwory:

10.„Chwalcie imię Pana”3:03
11.„Przyjaciele moi”2:04
12.„Historia o Bożym Narodzeniu”4:25
09:32

Geneza

Pierwszą na świecie mszą rockową wydaną na płycie była „Mass in F Minor” („Msza w f-moll”) nagrana w roku 1968 przez ówcześnie popularną, choć dziś zapomnianą, amerykańską hippisowską grupę The Electric Prunes. Fragment tego dzieła, „Kyrie Eleison”, znalazł się w filmie Easy Rider (1969 r., reż. Dennis Hopper, w TVP wyświetlany pt. Swobodny jeździec)[2]. Cykl ów złożony z sześciu klasycznych części stałych katolickiej mszy św. jest tu śpiewany po łacinie i mormorando. Jednak nie ma w literaturze żadnej wzmianki o wpływie „Mass in F Minor” na polską mszę beatową.

Kościół w Podkowie Leśnej – miejsce premiery

Korzenie mszy beatowej Katarzyny Gärtner sięgają 1965 roku. Wtedy grupa młodych muzyków z Podkowy Leśnej pod Warszawą przyjęła przekorną nazwę Trapiści i pod taką zadebiutowała 8 grudnia 1965 roku podczas mszy św. wieczornej. Początkowo repertuar kwartetu stanowiły wyłącznie utwory instrumentalne – od kompozycji mistrzów baroku po ówczesne przeboje rockowej grupy The Shadows, grane na elektrycznych gitarach podłączonych do jednego wzmacniacza. W 1967 roku namówiony przez Trapistów ks. proboszcz Leon Kantorski zwrócił się do Katarzyny Gärtner z propozycją napisania kilku utworów przeznaczonych do wykonywania podczas nabożeństw z udziałem zespołu. Bardzo pomocnym kompozytorce był Kazimierz Grześkowiak, który opracował teksty mszy beatowej.

Najważniejszym wykonawcą mszy beatowej był zespół Czerwono-Czarni, ich wersja dzieła została nagrana i wydana. Zespół nagrał płytę w składzie[3]:

  • Tadeusz Mróz – śpiew, gitary
  • Henryk Zomerski – śpiew, gitara basowa
  • Klaudiusz Maga – śpiew, instrumenty klawiszowe
  • Ryszard Gromek – śpiew, perkusja

Czerwono-Czarni wzięli udział 14 stycznia 1968 w premierze dzieła w kościele w Podkowie Leśnej. Następnie mszę beatową wykonywały tam różne mutacje personalne lokalnego zespołu Trapiści. Trapiści zaprezentowali też mszę beatową w Domu prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego na Konferencji Episkopatu we wrześniu 1969, później byli z nią w Berlinie Zachodnim i Dortmundzie. Rolę Trapistów dostrzega też Jarosław Marchewka: „Dla nich właśnie Katarzyna Gärtner komponuje mszę „Pan przyjacielem moim”, która staje się wizytówką zespołu”[4].

Historia

Pierwsza wersja mszy beatowej „Pan przyjacielem moim” powstawała od lipca 1967 do stycznia 1968 przy współpracy z Kazimierzem Grześkowiakiem, zaś na płycie znalazła się jej wersja ostateczna, dopracowana już po premierze[5].

O koncertowej premierze mszy beatowej pisze krytyk muzyczny Andrzej Wróblewski:

Odbywała się ona w małym ślicznym kościółku w Podkowie Leśnej pod Warszawą. Mszę Beatową napisała na zamówienie proboszcza ks. Leona Kantorskiego młoda, zdolna kompozytorka Katarzyna Gärtner do tekstów Kazimierza Grześkowiaka i Kazimierza Łojana. Tej mroźnej, styczniowej niedzieli kościół wypełnił się tłumem ludzi. Ci, którzy się nie zmieścili, czekali na dworze. Rozległ się dzwonek, wszedł ksiądz z ministrantem, za nim wbiegli czterej młodzi ludzie w smokingach, podłączyli gitary do przygotowanych wzmacniaczy, jeden stuknął podeszwą o posadzkę – raz, dwa, trzy, cztery – i o mury kościoła gruchnęła salwa dźwięków gitar elektrycznych zespołu „Czerwono-Czarni”. Płyta z Mszą Beatową stała się w krótkim czasie bestsellerem, a pieśń Introitu – Pan króluje w majestacie – przebojem nastolatków[6].

Lucjan Kydryński w 1995 roku wspominał:

Gdy w roku 1968 powstała Msza Beatowa Katarzyny Gärtner, było to wydarzenie nie tylko o czysto artystycznym znaczeniu. Fakt, że kompozytorka popularnej muzyki młodzieżowej napisała dzieło związane z liturgią katolicką i że przeznaczyła je młodemu zespołowi do wykonywania w kościele, niejako zachęcając tym samym młodzież do uczestnictwa w nabożeństwach i wykazując otwartość Kościoła na młodzieżową kulturę, zbulwersował ówczesne władze[5].

Kydryński wyjaśniał też dlaczego władze komunistyczne jednak zgadzały się na granie i nagrywanie mszy:

I myślę, że gdyby nie bardzo mocna pozycja Katarzyny Gärtner zajmowana już w oficjalnym, popieranym nurcie kołobrzesko-zielonogórskim muzyki popularnej, utwór niewiele miałby szans ukazania się na płytach[5].

Wydaje się też, że ówczesne władze faktycznie lansując płytę z mszą beatową próbowały wykorzystać jej popularność w walce z Kościołem katolickim – ponieważ rockowa msza i dzisiaj może szokować wielu wiernych. Zamiar ten się nie udał.

Prof. Stanisław Dąbek zauważa też, że w związku z mszą beatową i w ogóle powstaniem religijnej muzyki młodzieżowej Kościół wykazywał postawę otwartą – w świątyniach, a także seminariach duchownych pojawiły się młodzieżowe zespoły gitarowe. Powstał też Festiwal Muzyki Religijnej Sacrosong (1969)[7].

Wiele fragmentów mszy beatowej „Pan przyjacielem moim” przeszło do historii i często żyje własnym życiem. Fragmenty nagrań z płyty wykorzystano np. w filmie Dzięcioł Jerzego Gruzy[8], a uproszczone wersje Kyrie i Agnus Dei – najprzystępniejszych do wykonania części mszy beatowej – są często grane przy akompaniamencie gitar klasycznych lub akustycznych na mszach św. młodzieżowych w całej Polsce. Sama Gärtner w 2005 roku przygotowała swoją mszę beatową z nowym zespołem i w nowej aranżacji i prezentowała ją w różnych kościołach w całym kraju.

W późniejszych latach powstało w Polsce jeszcze kilka innych mszy opartych na muzyce rozrywkowej, jak Missa Gospel’s Włodzimierza Szomańskiego[9], pop-rockowa Naprawdę. Msza młodych Magdy Anioł i Adama Szewczyka czy rockowo-gospelowa Msza Paschalna wspomnianych Trapistów (premiera 8 czerwca 2003 roku)[4]. Jednak autorzy tylko ostatniej z wymienionych mszy przyznają się do inspiracji dziełem Katarzyny Gärtner.

Z okazji 30 rocznicy powstania mszy wydawnictwo Lumen wydało kasetę magnetofonową i płytę CD „Pan przyjacielem moim” – Bożonarodzeniowa Msza Beatowa, na której znalazło się wykonanie mszy przez Trapistów na zakończenie Konferencji Episkopatu w 1969. Na płycie oprócz mszy znalazły się też pastorałki i oryginalne nagranie wypowiedzi ks. Kantorskiego, opiekuna zespołu.

Treści

Treści muzyczne

Msza beatowa „Pan przyjacielem moim” zgodnie ze swoją nazwą, stylistycznie tkwi we wczesnym stylu polskiego rocka, nazywanym bigbitem. I popełnia przy tej okazji wiele błędów tego nurtu, jak zahaczanie o banał, zbytnia bliskość do tradycyjnej piosenki, a także słaba jakość aranżacji i samych instrumentów.

Msza beatowa jednak czerpie też w wielu momentach z soulu[5] oraz z muzyki kościelnej (również z chorału gregoriańskiego w niektórych partiach wokalnych).

Treści literackie

Płyta Msza Beatowa „Pan przyjacielem moim” nagrana przez Czerwono-Czarnych, wydana przed końcem 1968 roku składa się z ośmiu części oraz dodatków – pastorałek z tekstami Kazimierza Łojana i Joanny Kulmowej.

Stanisław Dąbek charakteryzuje treści muzyczne mszy beatowej:

Gärtner reprezentuje typ mszy pieśniowej. Zgodnie z ówczesnymi tendencjami kompozytorka dokonała adaptacji czysto zewnętrznej gatunku piosenki w cyklu mszalnym. W rezultacie, poszczególne części tego ośmioczęściowego cyklu mają charakter piosenek pop music z tekstami religijnymi – z wszystkimi atrybutami piosenki-przeboju: standaryzacją podstawowych elementów – melodyki, rytmiki, harmoniki i generalnym, maksymalnym uproszczeniem języka muzycznego[10].

Dąbek unika określenia „rock” stosując zamiast niego o wiele szersze pojęcie „pop music”.

Osiem części zasadniczych mszy beatowej Katarzyny Gärtner to:

  1. Introitus Pieśń na wejście” – oparty na tekstach Psalmu 2 i 93 (92) (w opracowaniu K. Grześkowiaka), a poprzedzony recytacją Łk 2, 4-7
  2. Kyrie Panie zmiłuj się nad nami"
  3. Gloria Chwała na wysokości"
  4. Graduale Pieśń rozważania” – według Ps 2 i 93 (92) w opracowaniu K. Grześkowiaka
  5. Credo Wierzę w Boga Ojca"
  6. Sanctus Święty" (połączony z Benedictus)
  7. Agnus Dei Baranku Boży"
  8. Communio Pieśń na Komunię" – utwór instrumentalny na organy połączony z kolędą Płonie gwiazda z tekstem Kazimierza Grześkowiaka

Słuchacza mszy beatowej mógł w czasach jej premiery zaskoczyć język narodowy – polski, w którym są śpiewane teksty. Należy pamiętać, że omawiane dzieło zostało już zaplanowane w połowie 1967 – w dwa lata po zakończeniu Soboru Watykańskiego II, który zaledwie wzmiankował o możliwości zastosowania języków narodowych w liturgii zamiast języka łacińskiego. Soborowa Konstytucja o liturgii oznajmiała: Ponieważ jednak i we mszy świętej, i przy sprawowaniu sakramentów, i w innych częściach liturgii użycie języka ojczystego nierzadko może być bardzo pożyteczne dla wiernych, można mu przyznać więcej miejsca, zwłaszcza w czytaniach i pouczeniach, w niektórych modlitwach i śpiewach, stosownie do zasad, które w tej dziedzinie ustala się szczegółowo w następnych rozdziałach[11]. Msza beatowa „Pan przyjacielem moim” w zamierzeniu miała być wykorzystywana w liturgii katolickiej, więc mają rację wspomniani komentatorzy, w tym, że jej premiera i publikacja była wydarzeniem.

Graduał – część zmienna mszy św., rzadko wykorzystywana przez kompozytorów mszy, nawiązuje treściowo do introitu mszy beatowej – jest też oparty na Psalmach 2 i 92 (93). S. Dąbek zauważa dobry poziom literacki tych tekstów[10].

Kolęda wieńcząca zasadniczą część mszy „Pan przyjacielem moim” ma tekst autorstwa Kazimierza Grześkowiaka. Jej uzasadnieniem jest czas premiery pierwszej wersji – styczeń 1968, a więc okres bożonarodzeniowy. Stąd też recytacja Łk 2, 4-7 przed introitem – fragmentu Łukaszowej narracji o Narodzeniu Jezusa Chrystusa.

Przypisy

  1. Leszek Gnoiński, Jan Skaradziński, Encyklopedia polskiego rocka, wyd. IV, Poznań 2006, s. 141.
  2. Wiesław Weiss, Rock encyklopedia, Warszawa 1991, s. 202.
  3. Leszek Gnoiński, Jan Skaradziński, Encyklopedia polskiego rocka, wyd. IV, Poznań 2006, s. 142.
  4. a b Jarosław Marchewka, Msza Święta z perkusją w tle czyli... Trapiści, „Nasz Prąd” nr 56, kwiecień-czerwiec 2006, s. 27.
  5. a b c d Lucjan Kydryński, [Komentarz załączony do wydania Mszy Beatowej na płycie CD], PNCD 292, Warszawa 1995.
  6. Andrzej Wróblewski, Pokolenie odzyskuje słuch, w: Almanach Polonii 1971, Warszawa 1970, s. 76.
  7. Stanisław Dąbek, Twórczość mszalna kompozytorów polskich XX wieku. 1900-1995, Warszawa 1996, s. 323.
  8. Dzięcioł w bazie filmpolski.pl
  9. Wacław Panek, Encyklopedia muzyki rozrywkowej, Warszawa 2000, s. 325.
  10. a b Stanisław Dąbek, Twórczość mszalna kompozytorów polskich XX wieku. 1900-1995, Warszawa 1996, s. 324.
  11. Konstytucja o liturgii świętej, punkt 36.

Bibliografia

  • Wiesław Weiss, Rock encyklopedia, Warszawa 1991. ISBN 83-207-1374-9
  • Leszek Gnoiński, Jan Skaradziński, Encyklopedia polskiego rocka, wyd. IV, Poznań 2006. ISBN 83-60157-14-6
  • Jarosław Marchewka, Msza Święta z perkusją w tle czyli... Trapiści, „Nasz Prąd” nr 56, kwiecień-czerwiec 2006, s. 27-28.
  • Lucjan Kydryński, [Komentarz załączony do wydania Mszy Beatowej na płycie CD], PNCD 292, Warszawa 1995.
  • Andrzej Wróblewski, Pokolenie odzyskuje słuch, w: Almanach Polonii 1971, Warszawa 1970, s. 71-76.
  • Stanisław Dąbek, Twórczość mszalna kompozytorów polskich XX wieku. 1900-1995, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1996, ISBN 83-01-12114-9, OCLC 169870948.
  • Wacław Panek, Encyklopedia muzyki rozrywkowej, Warszawa: „Świat Książki”, 2000, ISBN 83-7227-183-6, OCLC 830244848.
  • Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Wrocław 1997. ISBN 83-86968-36-2

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Podkowa Lesna kosciol 2.jpg
Kościół w Podkowie Leśnej