Mszana Dolna

Mszana Dolna
	miasto i gmina
	; Widok ogólny. W tle Szczebel
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	limanowski
Prawa miejskie	około 1346
Burmistrz	Anna Pękała
Powierzchnia	27,1 km²
Wysokość	400–968 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 7889; 291,1 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 18
Kod pocztowy	34-730
Tablice rejestracyjne	KLI
	Położenie na mapie powiatu limanowskiego Mszana Dolna
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Mszana Dolna
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Mszana Dolna
	49°40′31,35″N 20°04′36,02″E/49,675375 20,076672
TERC (TERYT)	1207021
SIMC	0960697
	Urząd miejskiul. Piłsudskiego 2; 34-730 Mszana Dolna
	Strona internetowa
	BIP

Widok Mszany Dolnej sprzed 1945

Rynek w Mszanie

Galeria Handlowa

Mszana Dolna, ul. św. Maksymiliana Marii Kolbego

Kościół św. Michała Archanioła

Cmentarz żydowski

Mszana Dolna – miasto w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, stolica Górali Zagórzańskich.

Mszana Dolna uzyskała lokację miejską w 1346 roku, zdegradowana przed 1409 rokiem, ponowne nadanie praw miejskich w 1952 roku^[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego. W latach 1934–1952 była to gmina Mszana Dolna I. Jest siedzibą gminy Mszana Dolna.

Położenie

Mszana Dolna leży w zachodniej części Beskidu Wyspowego w zlewisku rzeki Raby, 50 km na południe od Krakowa, 50 km na północ od Zakopanego i 12 km na północny wschód od Rabki. Jest światowym przykładem okna tektonicznego. Kotlina, w której miasto jest położone, otoczona jest szczytami Beskidu Wyspowego: Lubogoszcz, Czarny Dział, Grunwald, Luboń Wielki (1022 m n.p.m.) i Szczebel oraz wzgórzem Grunwald. Część zabudowana miasta wznosi się 370–620 m n.p.m.^[3]

Przez miejscowość przechodzi ważny szlak komunikacyjny, droga krajowa nr 28, zwana także trasą karpacką oraz historyczny szlak kolejowy – linia kolejowa nr 104 ze stacją kolejową.

Struktura powierzchni

Według danych z 2002^[4] Mszana Dolna ma obszar 27,1 km², w tym:

użytki rolne: 60%
użytki leśne: 36%

Miasto stanowi 2,85% powierzchni powiatu.

Demografia

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 7889 mieszkańców^[1].

Dane z 31 grudnia 2016:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	7941	100	4159	52,3	3782	47,7
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	293,0		153,4		139,6

Piramida wieku mieszkańców Mszany Dolnej w 2015 roku^[5].

Historia

Pierwszy dokument wzmiankujący Mszanę Dolną pochodzi z 1365. Jej lokacja w poł. XIV w. była zasługą Kazimierza Wielkiego. Prawa miejskie otrzymała jako Kinsbark (Königsberg) pod koniec panowania tego władcy lub pod koniec XIV w. decyzją Władysława Jagiełły. Jednak już w XV w. osada utraciła prawa miejskie, a pozostałość po mieście Kinsbark, zwana Mieściskiem, została w 1464 włączona do istniejącej równolegle starej wsi Mszany^[6]. Podczas potopu szwedzkiego miasto zostało doszczętnie zburzone. Istnieją też źródła z 1254 roku mówiące o rzece Mszanka figurującej pod nazwą Mschena^[7]. Według niektórych źródeł słowo Mszana jest nazwą topograficzną i pochodzi od słowa Mech^[8]. Warto w tym miejscu też wspomnieć o miejscowości Mszana Górna. W dzisiejszych okolicach Mszany Dolnej istniały też miejscowości takie jak: Słomka (ap. Słona) i Gronoszowa^[7]^[8].

W 1772, w wyniku I rozbioru Polski miejscowość przeszła pod władzę Austrii.

W latach 1880–1884 przez Mszanę Dolną przeprowadzono linię Galicyjskiej Kolei Transwersalnej i zbudowano stację kolejową. W 1880 r. firma „Ader” z Jazowska zakłada tu fabrykę mebli giętych. W 1883 r. do Mszany Dolnej zostaje przeniesiony Sąd Powiatowy ze Skrzydlnej, a miasto pełni wówczas rolę powiatu. W 1885 r. wiedeńska firma „C. Warhanek” uruchamia tu fabrykę konserw rybnych i pierwszy tartak parowy. Powstaje tu też fabryka nawozów z mielonych kości^[9].

16 stycznia 1899 dobra Mszana Dolna, Glisne i Słomka należące dotąd do dr Władysława Szujskiego nabyła hr Maria z Łęckich Krasińska^[10].

Dla samoobrony przed lichwą na terenie Mszany Dolnej w 1909 r. została zorganizowana Kasa Stefczyka, a w 1913 r. Spółdzielnia Rolniczo–Handlowa działająca pod firmą Składnica Kółek Rolniczych^[11].

W 1914 roku do Mszany Dolnej przybył Legion Śląski, gdzie uformowano II Brygadę Legionów Polskich^[12]. Dnia 26 września odbyło się oficjalne zaprzysiężenie. Większość ochotników wraz z ochotnikami z Podhala wcielono do I batalionu 3 pułku Legionów Polskich. Około 250 sformowało 2 kompanię 3 pułku Legionów, na którego dowódcę wyznaczono Stefana Pasławskiego, a resztę rozdzielono po innych kompaniach. Dawnych komendantów Feliksa Hajduka oraz Jana Łyska mianowano podporucznikami dając im komendy I i IV plutonu, a Hieronima Przepilińskiego mianowano porucznikiem i wyznaczono mu funkcję oficera prowiantowego 3 pułku.

W okresie międzywojennym nastąpiła elektryfikacja wsi. Z inicjatywy ks. proboszcza Józefa Stobrawy zbudowano Dom Ludowy (obecnie kino „Luboń”). W latach 1929–1930 zbudowano most na rzece Porębiance łączący Mszanę Dolną z Górną. Po wielkiej powodzi w 1934 r. most ten odbudowano, a następnie zbudowano nowy, na rzece Rabie, w stronę Glisnego^[11].

W rejonie miasta działania obronne w Kampanii wrześniowej prowadziła 10 Brygada Kawalerii pułkownika Stanisława Maczka. Dnia 4 września 24 Pułk Ułanów, wspomagany przez kompanię czołgów Vickers natarł z zaskoczenia na Niemców zdobywając wzgórza w rejonie Kasiny Wielkiej i Mszany Dolnej. Podczas ataku zniszczono 3 wrogie czołgi. Dwa silne niemieckie kontrataki pancerne odrzuciły ułanów na poprzednie pozycje, którzy nazajutrz wycofali się^[13]. W czasie II wojny światowej miasto straciło ok. 1/3 ludności. Niedaleko ul. Kościuszki i Mroza jest mogiła 881 Żydów z Mszany i okolic, zamordowanych przez hitlerowców 19 sierpnia 1942. W Kronice Mszany Dolnej zanotowano, że Żydzi przeczuwali nadchodzącą tragedię. Ludność ta od pierwszych tygodni okupacji była traktowana w okrutny sposób. Ulubioną rozrywką burmistrza było obcinanie im bród i pejsów. Wydawał często zarządzenia, by wszyscy Żydzi o godzinie 4 rano gromadzili się w rynku. Ustawiał ich w rzędy i komenderując prowadził z nimi męczącą gimnastykę. Trwało to kilka godzin, a doprowadzonych do kresu sił kazał polewać zimną wodą^[14].

W 1943 r. Austriak o nazwisku Gunkel, ówczesny właściciel firmy „C. Warhanek” instaluje w 1943 r. nowy generator octowy. Po wojnie następuje nacjonalizacji octowni, która w 1997 r. przeszła w ręce prywatne^[15].

W 1952 ponownie przyznano Mszanie Dolnej prawa miejskie.

Kościoły i związki wyznaniowe

Parafia rzymskokatolicka pw. Michała Archanioła
Parafia rzymskokatolicka pw. Miłosierdzia Bożego

Do 2012 roku w Mszanie Dolnej mieściła się Sala Królestwa Świadków Jehowy.

Turystyka

Miejscowość położona u podnóży dużych szczytów Beskidu Wyspowego jest atrakcyjna turystycznie. Ma bazę noclegową i infrastrukturę turystyczną. Z miejscowości wychodzą liczne szlaki turystyczne:

– czerwony przez przełęcz Glisne na Luboń Wielki

– czerwony przez Lubogoszcz do Kasiny Wielkiej

– żółty przez Czarny Dział na Ćwilin

– zielony na Lubogoszcz

– zielony przez Kobylicę na Jasień

– czarny z Lubogoszczy przez Mszanę Dolną i Szczebel do Lubnia

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[16]:

cmentarz żydowski
park podworski
kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła

Zbudowana współcześnie infrastruktura placu targowego przy ul. Władysława Orkana uzyskała w 2014 r. wyróżnienie w konkursie o nagrodę im. S. Witkiewicza na najlepsze realizacje architektoniczne w Małopolsce^[17]

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-21] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 52–53.
↑ ImapLite, mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Mszana Dolna w liczbach. Mszana Dolna - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Franciszek Sikora, „Mszański zespół osadniczy w średniowieczu”, [w:] „Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin”, Kraków 1993, s. 131–145.
↑ ^a ^b Mszana na starych kartkach pocztowych.
↑ ^a ^b Stanisław Stopa: Kurkowe opowieści ISBN 978-83-923624-0-1.
↑ Historia Miasta Mszana Dolna, mszana-dolna.eu [dostęp 2022-09-07] .
↑ Sprzedaż dóbr. „Czas”. 14, s. 3, 1899-01-18. (pol.).
↑ ^a ^b Intellect.pl, Ksiądz Józef Stabrawa 1881-1942 – Gmina Mszana Dolna, www.mszana.pl [dostęp 2022-09-07] (pol.).
↑ Praca zbiorowa 1934 ↓, s. 11.
↑ Andrzej Rukowiecki, „Kronika pancernego szlaku żołnierzy generała Maczka” w „Żołnierze generała Maczka”, Muzeum Tradycji Niepodległościowych, folder wystawy Łódź 2010.
↑ Cytat w: M. Mrózek, Czy widzieliście przepiórki?, „histmag.org”, 4 października 2008.
↑ Octownia w Mszanie Dolnej – PPH Podhale sp. z o.o., www.octowniamszana.pl, 23 kwietnia 2019 [dostęp 2022-09-07] (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2016-01-30] .
↑ Plac Targowy, ul. Władysława Orkana, Mszana Dolna. [dostęp 2015-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-01)].

Linki zewnętrzne

Mszana Dolna (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 781 .
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[populacja2019-1] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-21] .

[2] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 52–53.

[3] ImapLite, mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2020-03-25] .

[regioset-4] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[5] Mszana Dolna w liczbach. Mszana Dolna - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[6] Franciszek Sikora, „Mszański zespół osadniczy w średniowieczu”, [w:] „Ojczyzna bliższa i dalsza. Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin”, Kraków 1993, s. 131–145.

[autonazwa1-7] Mszana na starych kartkach pocztowych.

[autonazwa2-8] Stanisław Stopa: Kurkowe opowieści ISBN 978-83-923624-0-1.

[9] Historia Miasta Mszana Dolna, mszana-dolna.eu [dostęp 2022-09-07] .

[10] Sprzedaż dóbr. „Czas”. 14, s. 3, 1899-01-18. (pol.).

[Intellect.pl-11] Intellect.pl, Ksiądz Józef Stabrawa 1881-1942 – Gmina Mszana Dolna, www.mszana.pl [dostęp 2022-09-07] (pol.).

[CITEREFPraca_zbiorowa193411-12] Praca zbiorowa 1934 ↓, s. 11.

[13] Andrzej Rukowiecki, „Kronika pancernego szlaku żołnierzy generała Maczka” w „Żołnierze generała Maczka”, Muzeum Tradycji Niepodległościowych, folder wystawy Łódź 2010.

[14] Cytat w: M. Mrózek, Czy widzieliście przepiórki?, „histmag.org”, 4 października 2008.

[15] Octownia w Mszanie Dolnej – PPH Podhale sp. z o.o., www.octowniamszana.pl, 23 kwietnia 2019 [dostęp 2022-09-07] (pol.).

[16] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2016-01-30] .

[17] Plac Targowy, ul. Władysława Orkana, Mszana Dolna. [dostęp 2015-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-01)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Miasta na prawach powiatu	Kraków Nowy Sącz Tarnów
Miasta powiatowe	Bochnia Brzesko Chrzanów Dąbrowa Tarnowska Gorlice Limanowa Miechów Myślenice Nowy Targ Olkusz Oświęcim Proszowice Sucha Beskidzka Wadowice Wieliczka Zakopane
Miasta gminne	Alwernia Andrychów Biecz Bobowa Brzeszcze Bukowno Chełmek Ciężkowice Czarny Dunajec Czchów Dobczyce Grybów Jordanów Kalwaria Zebrzydowska Kęty Koszyce Krynica-Zdrój Krzeszowice Książ Wielki Libiąż Maków Podhalański Mszana Dolna Muszyna Niepołomice Nowe Brzesko Nowy Wiśnicz Piwniczna-Zdrój Rabka-Zdrój Radłów Ryglice Skała Skawina Słomniki Stary Sącz Sułkowice Szczawnica Szczucin Świątniki Górne Trzebinia Tuchów Wojnicz Wolbrom Zakliczyn Zator Żabno

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Limanowa (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Limanowa (→) Tymbark
Gminy miejskie (1920–39→ i 1945–75)	Limanowa Mszana Dolna (od 1952)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39→, 1945–54 i 1973–75)	Dobra Jodłownik Kamienica Laskowa (od 1973) Limanowa Łososina Górna (od 1973) Łukowica Mszana Dolna (od 1973) Mszana Dolna I (do 1939 i 1945–52) Mszana Dolna II (do 1939 i 1945–54) Niedźwiedź Skrzydlna (do 1954) Słopnice (1952–54) Tymbark Ujanowice (do 1954)
Gromady (1954–72)	Dobra (1954–72) Jasna Podłopień (1954–60) Jodłownik (1954–72) Jurków (1954–72) Kamienica (1954–72) Kamionka Mała (1954–57) Kasina Wielka (1954–61) Kasinka Mała (1954–61) Konina (1954–61) Laskowa (1954–72) Lasocice (1954–72) Limanowa (1954–72) Lubomierz (1954–61) Łętowe (1954–60) Łostówka (1954–60) Łukowica (1954–72) Męcina (1954–72) Młynne (1954–60) Mordarka (1954–60) Mszana Dolna (1961–72) Mszana Górna (1954–72) Niedźwiedź (1954–72) Olszówka (1954–61) Pisarzowa (1954–61) Poręba Wielka (1954–59) Przyszowa (1954–72) Raba Niżna (1954–68) Roztoka (1954–61) Rupniów (1954–60) Rybie Nowe (Nowe Rybie) (1954–72) Sadek (1954–61) Siekierczyna (1954–61) Skrzydlna (1954–72) Słopnice (1954–72) Stara Wieś (1954–72) Stronie (1954–56) Szczawa (1954–61) Szczyrzyc (1954–72) Świdnik (1956–59) Tymbark (1954–72) Ujanowice (1954–72) Wilkowisko (1954–61) Wysokie (1954–61) Zbludza (1954–61) Żmiąca (1954–59)

Miasta	Limanowa Mszana Dolna
Gminy miejskie	Limanowa Mszana Dolna
Gminy wiejskie	Dobra Jodłownik Kamienica Laskowa Limanowa Łukowica Mszana Dolna Niedźwiedź Słopnice Tymbark

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne