Murzyn z załogi „Narcyza”

Murzyn z załogi „Narcyza”
The Nigger of the 'Narcissus'
Ilustracja
Strona tytułowa pierwszego polskiego wydania noweli
AutorJoseph Conrad
Typ utworunowela
Wydanie oryginalne
Miejsce wydaniaLondyn
Językangielski
Data wydania1897
WydawcaHeinemann
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego1923
WydawcaTowarzystwo Wydawnicze „Ignis”
PrzekładJan Lemański

Murzyn z załogi „Narcyza”. Opowiadanie o kasztelu (ang. The Nigger of the 'Narcissus': A Tale of the Forecastle) – nowela Josepha Conrada opublikowana w 1897. Pierwsze polskie tłumaczenie wydało w 1923 Towarzystwo Wydawnicze „Ignis” w serii „Pisma wybrane”, przekładu z upoważnienia autora dokonał Jan Lemański, przedmowę przełożyła Aniela Zagórska[1]. W 1961 PIW wydał utwór w tłumaczeniu Bronisława Zielińskiego[2].

Historia wydania

Dzieło napisane w 1896 i częściowo oparte na doświadczeniach Conrada z podróży z Bombaju do Dunkierki, początkowo jako opowiadanie, potem rozwinęło się w nowelę, zawierającą około 53 tys. słów. Po tym, jak nowelę odrzuciło wydawnictwo Smith, Elder & Co., przyjął ją William Ernest Henley i wydał w New Review. Kilka lat później (1904) Conrad opisał tę decyzję jako „pierwsze wydarzenie w moim życiu pisarskim, które naprawdę się liczyło”[3].

Opis fabuły

Nowela opisuje trudny rejs z Bombaju do Anglii, podczas którego statek doświadcza najpierw sztormu, następnie zduszonego w zarodku buntu załogi, a w końcu ciszy na morzu. Prawdziwym tematem książki są jednak ludzie i ich reakcje na obecność na pokładzie niepokojącego towarzysza – czarnoskórego marynarza, Jamesa Waita. Wait od początku twierdzi, że jest śmiertelnie chory na gruźlicę, więc zostaje odizolowany pod pokładem. Nie wszyscy wierzą w jego deklarację uważając, że się chce wykręcić od pracy. Jednak zagrożenie życia Waita, prawdziwe czy wyobrażone, uświadamia ludziom kruchość własnej egzystencji i w krytycznych momentach popycha załogę do działania z narażeniem własnego życia. Postać Waita, wykluczonego ze względu na kolor skóry i chorobę, uwidacznia skomplikowaną naturę ludzką w reakcjach pozostałych członków załogi na towarzysza i tym samym paradoksalnie przydaje im człowieczeństwa[4][5].

Recepcja

Ze względu na jej wysoką wartość literacką w porównaniu do wcześniejszych prac Conrada, nowela jest uznawana przez krytyków za rozpoczynającą główny czy średni okres jego twórczości. Bywa też określana najlepszym dziełem jego wczesnego okresu[6][7]. Zdzisław Najder określa Murzyna mianem pierwszego arcydzieła Conrada, „najściślej związanego z przeżyciami marynarskimi i zarazem artystycznie nowatorskiego”[8] oraz „arcydziełem literatury marynistycznej, (...) zarazem pierwszym tematycznie angielskim utworem Conrada”[9].

Przedmowa napisana przez autora, zaczynająca się od zdania: „Dzieło, chociażby najskromniejsze, które pragnie stanąć na wyżynie sztuki, winno nosić jej piętno w każdem zdaniu”[10], odczytywana jako manifest impresjonizmu literackiego[11], uważana jest za jeden z najbardziej znaczących utworów literatury faktu[12].

Powieść może być postrzegana jako alegoria, mówiąca o izolacji jednostki i solidarności ludzkiej, gdzie załoga statku jest traktowana jako swoisty mikrokosmos, w którym przejawiają się różne postawy społeczne. Conrad zdaje się także sugerować, że odruchy humanitarne są tak naprawdę powodowane poczuciem własnej korzyści, zaś zbytnia wrażliwość na cierpienie może przeszkadzać w kierowaniu ludźmi[4][7][13].

Najder pisze, że opis śmierci Waita jest kopią sceny w Bel-Ami Guy de Maupassanta[9].

Kontrowersje z tytułem

W Stanach Zjednoczonych pod naciskiem wydawcy Dodd, Mead & Co. nowela została po raz pierwszy opublikowana pod tytułem The Children of the Sea: A Tale of the Forecastle. Wydawcy obawiali się, że nikt nie kupi, ani nie przeczyta książki ze słowem „Nigger” („czarnuch”) w tytule, nie dlatego że słowo to uznano za obraźliwe, ale dlatego że czytelnicy nie byliby zainteresowani kupnem książki o „czarnym”[12].

Z kolei w 2009 holenderskie wydawnictwo WordBridge Publishing opublikowało nowe wydanie zatytułowane The N-Word of the Narcissus (Słowo na literę N z załogi „Narcyza”), które całkowicie wycięło z tekstu słowo „Nigger”. Według wydawców słowo, postrzegane dziś jako obraźliwe, mogło odstręczyć czytelników od książki[14].

Odniesienia w kulturze

Przypisy

  1. Joseph Conrad: Murzyn z załogi Narcyza. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”, 1923, s. tytułowa, seria: Pisma wybrane. [dostęp 2020-06-05]. (pol.)
  2. Murzyn z załogi "Narcyza" / Joseph Conrad ; przeł. Bronisław Zieliński. (pol.). Biblioteka Narodowa. [dostęp 2020-06-07].
  3. Peter D. McDonald: British Literary Culture and Publishing Practice, 1880–1914. 2002, s. 28.
  4. a b Ryszard Koziołek: Arcydzieła Conrada na XXI wiek (pol.). Gazeta Wyborcza, 2017-12-02. [dostęp 2020-06-05].
  5. Murzyn z załogi Narcyza Joseph Conrad (pol.). Lubimy czytać. [dostęp 2020-06-05].
  6. The Oxford Companion to Twentieth-Century Literature in English. red. Jenny Stringer.
  7. a b David Daiches: A Critical History of English Literature. T. 2. Mandarin, 1994. ISBN 0-7493-1894-5.
  8. Zdzisław Najder: Życie Conrada-Korzeniowskiego. T. 1. PIW, 1980, s. 285.
  9. a b Zdzisław Najder: Dla kogo pisał Joseph Conrad? (pol.). Culture.pl, 2008-06-16. [dostęp 2020-08-13].
  10. Joseph Conrad: Murzyn z załogi Narcyza. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”, 1923, s. Przedmowa, seria: Pisma wybrane. [dostęp 2020-06-05]. (pol.)
  11. Ian Ousby: The Wordsworth Companion to Literature in English. Wordsworth, 1994. ISBN 1-85326-336-2.
  12. a b Leonard Orr: A Joseph Conrad Companion. Greenwood Press, 1999. ISBN 0-313-29289-2.
  13. Norris W. Yates. Social Comment in The Nigger of the "Narcissus". „Proceedings of the Modern Language Association of America”. 79, s. 183–185, 1964. 
  14. Joseph Conrad: The N-Word of the Narcissus. wstęp Ruben Alvarado. WordBridge Publishing, 2009. (ang.)
  15. Mikołaj Gliński: Aliens, Madmen & Bob Dylan: How Conrad Sailed his Way into Popular Culture (ang.). Culture.pl, 2017-06-29. [dostęp 2020-05-29].
  16. G.S. Perno: The Importance of Ship Names in the Alien Films (ang.). Cinelinx, 2017-10-05. [dostęp 2020-05-29].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Joseph Conrad author.jpg
Joseph Conrad Print Collection portrait file.