Musée de Cluny

Narodowe Muzeum Wieków Średnich

Musée National du Moyen Âge

Dziedziniec muzeum
Państwo	Francja
Miejscowość	Paryż
Adres	6, place Paul Painlevé, 75005 Paris
Data założenia	1843
Zakres zbiorów	IV-XVI w.
Położenie na mapie Paryża (c) Eric Gaba, Wikimedia Commons user Sting, CC BY-SA 3.0 Narodowe Muzeum Wieków Średnich
Położenie na mapie Francji Narodowe Muzeum Wieków Średnich
Położenie na mapie Île-de-France (c) Eric Gaba, Wikimedia Commons user Sting, CC BY-SA 3.0 Narodowe Muzeum Wieków Średnich
48°51′02″N 2°20′36″E/48,850556 2,343333
Strona internetowa

Wzrok – z cyklu Dama z jednorożcem – tapiseria z XV w.

Musée de Cluny (oficjalna nazwa: Narodowe Muzeum Wieków Średnich, fr. Musée National du Moyen Âge) – muzeum w Paryżu, mieszczące zbiory sztuki i rzemiosła artystycznego, począwszy od późnoantycznej sztuki Galów, aż do późnego średniowiecza. Położone jest w Piątej Dzielnicy przy placu Paul-Painlevé, na południe od bulwaru Saint-Germain, pomiędzy bulwarem Saint-Michel i ulicą Saint-Jacques. Obok nowojorskiego The Cloisters i kolońskiego Muzeum Aleksandra Schnütgena jest największą na świecie placówką muzealną poświęconą sztuce średniowiecza.

Hôtel de Cluny

Hôtel de Cluny jest częściowo wzniesiony na rzymskich termach datowanych na I-III w. (znanych jako Thermes de Cluny).

Budynek Hôtel de Cluny należy do jednych z najlepiej zachowanych przykładów średniowiecznej architektury świeckiej w stolicy Francji. Swoją nazwę zawdzięcza pierwotnej funkcji – był to bowiem tzw. hôtel particulier, czyli miejska rezydencja, której gospodarzami byli od 1334 opaci z klasztoru Cluny. Kiedy opaci z Cluny przenieśli się do nowego budynku na Sorbonie, gmach przejął Jacques d'Amboise, biskup Clermont i przełożony opactwa Jumièges. W latach 1485–1510 rozbudowano rezydencję w stylu będącym połączeniem gotyku i renesansu. W 1793 państwo skonfiskowało gmach. W roku 1833 gmach został zaadaptowany na muzeum, w którym kolekcjoner amator i miłośnik sztuki średniowiecznej Alexandre Du Sommerard urządził zbiory dziedzictwa sztuki średniowiecznej, w tym dzieł ocalałych ze zniszczeń rewolucji. Po jego śmierci w 1842 kolekcję nabyło państwo, a w roku 1843 muzeum zostało otwarte dla zwiedzających. Pierwszym kuratorem zbiorów został syn Alexandra du Sommerarda, Edmond.

Zbiory muzeum

Muzeum gromadzi zbiory średniowiecznej rzeźby kamiennej (głównie architektonicznej), drewnianej, alabastrowej, malarstwa książkowego, tablicowego i witrażowego oraz rzemiosła artystycznego, głównie złotnictwa.

Apostoł z paryskiej Sainte-Chapelle, połowa XIII w.

Rzeźba kamienna

Do najcenniejszych dzieł rzeźby architektonicznej należy zespół romańskich kapiteli z przedstawieniami figuralnymi, roślinnymi, zoomorficznymi i dekoracją ornamentalną. Wśród nich m.in. głowice kolumn z paryskiego Saint-Germain-des-Prés, kościoła Sainte Geneviève, opactwa Saint-Denis, kapitele z obejścia prezbiterium kościoła opackiego w Cluny oraz kilka kapiteli z Katalonii. Ponadto w zbiorach znajdują się inne elementy rzeźby architektonicznej, głównie gotyckie z XII-XIV w., m.in. konsole, wsporniki, zworniki sklepień. Eksponowane są również fragmenty rzeźb pochodzących z paryskich kościołów, w tym głowy posągów z galerii królewskiej katedry Notre-Dame (XII-XIII w.), odnalezione w 1977 roku i tzw. Adam z Notre Dame, głowy królów z dekoracji opactwa Saint-Denis. Ponadto monumentalne figury apostołów z paryskiej Sainte-Chapelle datowane na ok. 1. poł. XIII wieku, anioł z kolegiaty w Poissy z 1297, marmurowa Madonna z Dzieciątkiem pochodząca z opactwa w Lorchamp z połowy XV w.; późnogotycka Grupa Zwiastowania, wykonana w Normandii, odkryta w 1900 w Rouen. Do plastyki sepulkralnej należą m.in. płyty nagrobne Dieudonné de Gozona i Jacques'a de Milly.

W osobnym pomieszczeniu mieści się bogata kolekcja plastyki alabastrowej z XV w. Są to głównie dzieła wykonane w Anglii, m.in. relief ze Zmartwychwstaniem wykonany w York ok. 1470.

Maria Magdalena, Bruksela, XV w

Snycerstwo

Jednym z najstarszych dzieł snycerskich w zbiorach jest krucyfiks z Owernii z 2. poł. XII wieku. Do gotyckiej plastyki drewnianej należą m.in. zespół kilkunastu Madonn z Dzieciątkiem z XIV-XVI wieku (wyroby francuskie, niemieckie oraz niderlandzkie); pozłacany i polichromowany relikwiarz popiersiowy Św. Mabilli (wyrób sieneński ze schyłku XIV w.); dębowa figura Marii Magdaleny z 1500 (wyrób brukselski); XV-wieczna Madonna szafkowa z Trójcą Świętą wewnątrz i Jezusek Palmowy, (wyrób południowoniemiecki z XV w.). Eksponowane są również zespoły gotyckich retabulów ołtarzowych, m.in. przypisywany Arntowi z Kalkaru tryptyk z tej dolnoreńskiej miejscowości z rzeźbionymi i malowanymi przedstawieniami Pasji Chrystusa z Grupą Ukrzyżowania w polu centralnym. Ponadto tryptyk pasyjny z bazyliki Saint-Denis, dzieło artystów antwerpskich z pocz. XVI w.

Malarstwo witrażowe i tablicowe

Król Dawid grający Saulowi – witraż z Sainte-Chapelle w Paryżu, ok. poł XII w.

Spośród dzieł malarstwa witrażowego wyróżniają się: zespół pojedynczych kwater pochodzących z różnych okien paryskiej Sainte-Chapelle (m.in. Wskrzeszenie Zmarłych, Cztery Temperamenty, Daniel i Nachubodonozor, Dawid i Saul, Kobieta i Diabeł etc.), romański witraż ze Śmiercią Św. Benedykta z opactwa Saint-Denis, późnoromańskie witraże z kościoła św. Szczepana w Troyes, gotyckie szkła z kaplicy zamkowej w Rouen i kościoła w Varennes (Żywot Św. Marcina). Cennym dziełem jest witraż ornamentalny ze sceną Ukrzyżowania datowany na 1330, prawdopodobnie z Colmaru. Z witraży późnogotyckich w typie en grisaille prezentowane są m.in. Trzej Królowie u Heroda, cykl tond z przedstawieniami świętych m.in. Sebastiana, Mateusza, Piotra, Pawła.

Do zbiorów malarstwa tablicowego należą: antependium z przedstawieniami Bożego Narodzenia, Zaśnięcia Marii, Pokłonu Trzech Króli, Nauki Marii, wykonane w Anglii około 1335. XIV-wieczne malarstwo francuskie egzemplifikuje obraz z Ukrzyżowaniem Chrystusa z kościoła Sauvagnat-Sainte-Marthe. Przykładami malarstwa XV-wiecznego są m.in. Pieta z zamku Tarascone wykonana w Prowansji w 1475; Konsekracja Dawida z katedry w Amiens, datowana na 1475; Tryptyk Wniebowzięcia NMP, dzieło brugijskie powstałe na zlecenie Adriena Isenbranta.

(c) I, Sailko, CC BY 2.5

Antependium z Bazylei – pocz. XI wieku

Złotnictwo

Z dzieł złotnictwa oglądać można utensilia liturgiczne, limuzyjskie wyroby z emalii, relikwiarze oraz figury kultowe.

Najstarszymi dziełami są wizygockie wiszące korony z VII stulecia, merowińskie brosze w kształcie orła zdobione emaliami. Cennymi dziełami rzeźby i złotnictwa europejskiego są m.in. złote Antependium z Bazylei z Chrystusem (którego adorują para cesarska Henryk II i Kunegunda), Trzema Archaniołami i Św. Benedyktem, XI w.; pozłacana i emaliowana tablica z przedstawieniem Zesłania Ducha Świętego pochodząca z Koblencji, wyrób mozański z XII w.; bizantyński krzyż procesyjny z pocz. XII stulecia znaleziony w Eskisehir (Turcja); romański ewangeliarz z pozłacaną i posrebrzaną oprawą przedstawiającą Chrystusa ze świętymi Piotrem i Pawłem oraz patronami Mediolanu.

Wielki zespół plastyki limuzyjskiej z XII-XIII w. tworzą m.in. emaliowane krzyże procesyjne, pyxisy na hostię z dekoracją ornamentalną lub geometryczną, relikwiarze św. Tomasza Becketta oraz św. Franciszka z emaliowanym przedstawieniem Stygmatyzacji św. Franciszka.

Spośród gotyckich figur relikwiarzowych wyróżnia się Tronująca Madonna z Dzieciątkiem z Châlons z 1407 roku, wykonany z pozłacanego srebra zgodnie z XV-wieczną konwencją rzeźbiarską.

Unikatowym dziełem jest Złota Róża – dar papieża Jana XXII dla księcia Rudolfa III z Nidau jako znak poparcia klątwy papieskiej na cesarza Ludwika IV.

Pokrywa skrzyneczki z przedstawieniem Chrystusa w Majestacie i Tetramorphos, XIII w

Wyroby z kości słoniowej

Cenną kolekcje tworzą bizantyjskie, romańskie i gotyckie wyroby w kości słoniowej z V-XV wieku. Spośród nich wyróżniają się: bizantyńska plakietka z Ariadną, Satyrem i Kupidynem z 1 poł. VI wieku, skrzydło dyptyku konsularnego z wizerunkiem generała Areobindusa z roku 506 (oba wykonane w Konstantynopolu); plakietka z wizerunkiem św. Pawła, plakietka z przedstawieniem Jezusa koronującego cesarza Ottona II i jego żonę, Teofano, datowana na lata 982-983; romańska plakietka z Chrystusem Ukrzyżowanym oraz Bożym Narodzeniem, Wniebowstąpieniem i Maiestas Domini; pokrywa skrzyneczki z przedstawieniem Chrystusa w Majestacie i Tetramorphos z XIII wieku; relikwiarz skrzynkowy z XII w.; przedstawienie figuralne Prezentacji Jezusa w świątyni z XIV w. oraz grupa gotyckich dyptyków i tryptyków dewocyjnych, wykonanych w XIV stuleciu w Paryżu.

À mon seul désir (Mojemu jedynemu pragnieniu) z cyklu Dama z jednorożcem, tapiseria z XV w.

Tapiserie i paramenty liturgiczne

Musée de Cluny zawiera jedną z największych na świecie kolekcji tapiserii. Są to głównie dzieła gotyckie od XIV do XVI wieku. W oddzielnej rotundzie prezentowane jest sześć tapiserii typu mille-fleurs tworzących cykl Damy z jednorożcem o bogatej treści dotyczącej ludzkich zmysłów i sfery uczuciowej, charakterystycznej dla sztuki dworskiej. Sześć tapiserii południowoniderlandzkich z pocz. XVI w. tworzy cykl Życie damy dworu. Temat miłości dworskiej przedstawia kilka innych dzieł, m.in. Dwie pary miłosne z 3. ćw. XV w. tkanina wykonana w Górnej Nadrenii. Z flamandzkich i brabanckich tapiserii prezentowane są m.in. cykl 12 tapiserii z 1500 r. wykonanych w Brukseli dla katedry w Auxerre przedstawiający żywot św. Szczepana. Z katedry w Beauvais pochodzą tapiseria Uwolnienie Św. Piotra wykonana w Tournai w 1461. Cennym przykładem angielskiego tkactwa artystycznego jest tapiseria heraldyczna z przedstawieniem dwóch par lwów angielskich, utkana ze złotej nici na czerwonym tle.

Do dzieł tkactwa południowoeuropejskiego, charakteryzującego się przewagą dekoracji ornamentalnej nad przedstawieniami figuralnymi, zaliczają się m.in. wyroby z Andaluzji: Całun Św. Sernina z Tuluzy (XI w.) i Całun Św. Łazarza z Autun (XII w.), Całun Św. Florencjusza, dzieło włoskie z XIV w. Wśród dzieł Orientu znajdują się m.in. tzw. Całun Samsona – wyrób bizantyjski z IX w., irańska makata Feniksy w winnej latorośli z XIV w., egipskie makaty z okresu fatymidzkiego z XII w.

Osobny zespół dzieł tworzą średniowieczne paramenty liturgiczne, a wśród nich znajdują się m.in. mitra biskupia ze skarbca paryskiej Sainte-Chapelle, flamandzki ornat z krzyżową pretekstą z przedstawieniem Drzewa Jessego, pończochy pontyfikalne kardynała Arnauda de Via, wyrób toskański. Wszystkie trzy dzieła wykonano w XIV wieku.

Galeria

• 

  Adam z Notre-Dame – XIII w.

• 

  (c) I, Sailko, CC BY 2.5

  Wskrzeszenie umarłych – witraż z Sainte-Chapelle

• 

  Złota Róża papieża Jana XXII podarowana Rudolfowi III z Nidau – XIV w.

• 

  (c) I, Sailko, CC BY 2.5

  Wiszące korony Wizygotów z VII w.

• 

  Ariadna z Satyrem i Kupidynem, Bizancjum, V w.

• 

  Krzyż z Bonderup (Dania) – poł XI w.

• 

  Chrzest Chrystusa – fragment retabulum z opactwa Saint-Denis

• 

  Pyxis emaliowany na hostie, Limouges – XII w.

• 

  Tronująca Madonna z Dzieciątkiem z Châlons – figura relikwiarzowa z 1407 roku.

• 

  Jezus Palmowy z XV w.

• 

  Relikwiarz z Termonde (Flandria) – XII w.

• 

  Figura proroka z kościoła Saint-Pierre de Montmartre – XII w.

• 

  Koronacja Marii – relief alabastrowy – Anglia XV w.

• 

  Romańskie kapitele z XII w.

• 

  Św. Marcin, witraż z Varennes – XIII w.

• 

  Tryptyk z kości słoniowej. Paryż (?) schyłek XIII w.

• 

  Zapona relikwiarzowa z orłem, Czechy (?) ok. połowy XIV w.

• 

  Opłakiwanie Chrystusa, Avignon, 1456 r.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Muzeum. musee-moyenage.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-15)].
• Sacred-Destinations – Informacje o Muzeum i galeria zdjęć. sacred-destinations.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-28)].
• Web Gallery of Art – przegląd wybranych dzieł