Mutaburazaur

Mutaburazaur
Muttaburrasaurus
Bartholomai &Molnar, 1981
Okres istnienia: 112–104 mln lat temu PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Q
Szkielet muttaburrazaura w Muzeum Queensland
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury ptasiomiedniczne
Podrząd	cerapody
Infrarząd	ornitopody
(bez rangi)	iguanodony
Rodzina	?rabdodony[1]
Rodzaj	Mutaburazaur
Gatunki
Muttaburrasaurus langdoni

Mutaburazaur (Muttaburrasaurus) − rodzaj australijskiego ornitopoda o niepewnej pozycji systematycznej, ostatnio zaliczony do rodziny rabdodontów. Osiągał długość 7 m. Zamieszkiwał dzisiejsze Queensland i Nową Południową Walię we wczesnej kredzie. Poruszał się na dwóch lub czterech łapach. Żywił się roślinami, być może okazjonalnie także mięsem.

Morfologia

Rekonstrukcja

Dinozaur osiągał długość 7 m^[2], choć można spotkać się z informacją, że dorastał aż 9 m i ważył 4 tony^[3] (inne wyliczenia dają podobny wynik ok. 4100 kg^[4]).

Cechą charakterystyczną rodzaju o dużej głowie^[5] był specyficzny kształt pyska zwierzęcia^[2], wyposażonego w guz pomiędzy nozdrzami^[5], skrywający wydrążoną jamę. Mogła ona służyć wzmacnianiu wydawanych przez ornitopoda dźwięków albo wiązać się ze zmysłem węchu^[2]. Być może służyła też do popisów^[6]. Podobnie, jak u iguanodonta, szczęki kończyły się bezzębnym dziobem. Rodzaje różnią natomiast zęby policzkowe, u mutaburazaura służące cięciu, a nie miażdżeniu pożywienia^[5].

Kręgi szyjne i proksymalne grzbietu są lekko opistoceliczne (wypukłe z przodu, wklęsłe z tyłu). Cecha ta wyraźniej zaznacza się np. u iguanodonta czy uranozaura^[7]. Wśród cech charakterystycznych dla pierwotnych ornitopodów wymienić należy krótkie^[2], aczkolwiek silne, pięciopalczaste^[5] przednie łapy i usztywniony ogon^[2]. Dłoń zwierzęcia nie zachowała się w całości^[5]. Najprawdopodobniej, podobnie jak iguanodon, mutaburazaur posiadał charakterystyczny zakończony pazurem kciuk, różniący się znacznie od trzech kolejnych palców tworzących użyteczne podczas chodzenia kopyto^[6]. Kość biodrowa kończy się falistą krawędzią grzbietową przechodzącą w szeroki karb. Wyrostek przedpanewkowy również otoczał karb^[8].

Klasyfikacja

Muttaburrasaurus uważany bywa za bazalnego ornitopoda, być może blisko spokrewnionego z tenontozaurem. Oba rodzaje łączyła podobna sylwetka, nie licząc kształtu pyska. Bierze się pod uwagę także pokrewieństwo z dużo mniejszym także żyjącym w Australii atlaskopkozaurem^[2]. Włączany bywa do rodziny iguanodontów^[9]

Badania kości łonowej ornitopodów zaowocowałym następującym kladogramem opublikowanym przez Carpentera i Courriera^[9] (zmodyfikowano):

Analiza z użyciem kości biodrowej doprowadziła jednak do innego rezultatu^[9] (zmodyfikowano):

Badania na podstawie kości kulszowej doprowadziły do opracowania jeszcze innego drzewa, opublikowanego razem z dwoma poprzednimi^[9] (zmodyfikowano):

Z analizy kladystycznej McDonalda, Barretta i Chapman (2010) wynika bliskie pokrewieństwo Muttaburrasaurus z rodzajami Rhabdodon i Zalmoxes, razem z którymi miał tworzyć rodzinę Rhabdodontidae^[1]:

Nazwa rodzajowa Muttaburrasaurus wskazuje na miejsce znalezienia, miasto Muttaburra^[6][5]. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę.

Odkrycie

Statua mutaburazaura w Hughenden.

Szczątki tego australijskiego ptasiomiednicznego znalazł po raz pierwszy hodowca bydła Doug Langdon w 1963^[6][5] w środkowym Queensland, w okolicy miasta Muttaburra nad rzeką Thomson. Znajduje się tam morska formacja Mackunda^[2]. Tam, pośród pozostałości mięczaków, dokładniej małży, ślimaków i amonitów, spoczywał w powstałych na dnie płytkiego morza osadach^[5] niekompletny szkielet uznany później za holotyp. Obejmuje on około 60% kości zwierzęcia, które po śmierci najprawdopodobniej zostało zniesione do morza, gdzie zatonęło i uległo fosylizacji. Pozostałości zwierzęcia pochodzą także z północno-centralnej części stanu z okolic Hughenden (Dunluce Station, Iona Station). Pochodząca stamtąd czaszka, starsza od holotypowej^[2], silnie rozgnieciona^[5], wykazuje też bardziej prymitywne cechy^[2]. Niekoniecznie należy ona do tego samego gatunku, co poprzedni szkielet, określa się ją więc jako Muttaburrasaurus sp.^[5]. W Iona odkryto pojedyncze zęby i kości^[2].

Materiał z północy środkowej Nowej Południowej Walii (Lightning Ridge) może reprezentować inny gatunek mutaburazaura^[2]. Pochodzi on z formacji Griman Creek^[5]. Znaleziono tam opalizujące zęby i kości takie, jak łopatka^[2].

W rezultacie mutaburazaura uważa się najbardziej rozprzestrzenionego dinozaura Australii^[2]. Zamieszkiwał on ten kontynent pomiędzy 112 i 104 milionami lat temu^[3], co odpowiada albowi (kreda wczesna)^[5].

Mutaburazaura przedstawiono w serii Wędrówki z dinozaurami^[6].

Behawior

Zwierzę mogło poruszać się zarówno na dwóch, jak i czterech łapach^[2]. Większość czasu spędzało prawdopodobnie w tej drugiej pozycji, przyjmując ją podczas żerowania^[5].

Ekologia

110 milionów lat temu w środkowej Australii (dzisiejszy Queensland) rozpościerało się śródlądowe Morze Eromanga. Jego brzegi porastały lasy iglaste obfitujące w araukarie. Niższe piętro tworzył paprocie, sagowcowe. Było to prawdopodobnie siedlisko mutaburazaura, a dwie ostatnie z wymienionych grup roślin mogły stanowić jego pokarm, podobnie jak widłaki jednakozarodnikowe i zaliczane do iglastych zastrzalinowate. Budowa zębów, przystosowanych do ścinania^[6], wskazuje, że okazjonalnie mógł on spożywać też mięso^[2], choć można tu widzieć też adaptację do twardego pożywienia, jakim były sagowcowe^[6]. W każdym razie nawet jeśli spożywał od czasu do czasu mięso, nie stanowiło ono głównej składowej jego pożywienia^[5].

W tamtym czasie klimat w Nowej Południowej Walii był łagodniejszy, niż obecnie^[2], ale też bardzo chłodny, z długimi ciemnymi zimami^[3]. We wczesnej kredzie Australia znajdowała się bowiem dalej na południe, niż obecnie, a bliżej Antarktydy. Południowy skraj kontynentu sięgał pola podbiegunowego południowego − zdarzały się tam zimowe doby bez Słońca. Generalnie jednak klimat na kontynencie w tamtych czasach określa się jako umiarkowany. Żyjące w nim zwierzęta musiały rozwinąć przystosowania do odmiennych warunków życia^[10], widoczne u mutaburazaura i innych dinozaurów tego lądu^[11].

Szkielet w Muzeum Queensland

Przypisy