Mutesa I

Mutesa I
—Ssekabaka Muteesa I Mukaabya Walugembe Kayiira—
Ilustracja
Kabaka Bugandy
Okresod października 1856
do 19 października 1884
PoprzednikSsuuna II
NastępcaMwanga II
Dane biograficzne
Data urodzenia1837
Data śmiercipaździernik 1884
OjciecSsuna II
DzieciMwanga II

Mutesa I właśc. Mutesa Walugambe Mukabaya[1] (ur. 1837, zm. październik 1884[2]) – bugandyjski władca plemienny, od października 1856 roku do śmierci król (kabaka) królestwa Bugandy, znajdującego się na terenie dzisiejszej Ugandy, który swymi rządami doprowadził do szczytowego wzrostu potęgi swego królestwa; uważany za jednego z najwybitniejszych władców Bugandy.

Życiorys

Mutesa I przejął władzę po swym ojcu – Ssunie II (ok. 1830–1856)[3][4][5]. Początki panowania upłynęły mu na walkach, gdyż musiał dławić wymierzone przeciwko niemu rebelie. Stosował represyjny model rządzenia[6], nie zgadzając się na żadne opozycyjne wystąpienia i w sposób radykalny eliminując swoich oponentów. Po zapewnieniu swojej pozycji królewskiej przystąpił do konstruowania silnej flotylli złożonej z czółen, którą wykorzystywał do grabienia ludów żyjących w pobliżu Jeziora Wiktorii. Przeprowadzał liczne najazdy na sąsiednie kraje, których jednak nie podbijał, lecz systematycznie rabował, a łupy (m.in. kość słoniową, niewolników) wymieniał u Arabów z Sułtanatu Zanzibaru i Chartumu na broń[1][7].

Od połowy lat 60. XIX w. był pod wpływem islamu, propagowanego przez arabskich handlarzy z wybrzeża wschodniego[5]. Przez dziesięć lat (1867–1877) przestrzegał ramadanu[1][5], a Mehmed Emin Pasza (1840–1892) relacjonując swoją wizytę na dworze Mutesy I w poł. lat 70. XIX w., odnotował, że władca siedział na dywanie perskim ubrany w strój arabski z turbanem na głowie, a jego ministrowie mówili płynnie po arabsku[8]. Według późniejszego premiera Bugandy Apolo Kagwy (1864–1927), Mutesa I miał później czytać i pisać zarówno po arabsku jak i w suahili[8]. Mutesa I miał również wprowadzić kalendarz muzułmański oraz nakaz modlitwy pięć razy dziennie[8], a także wznieść meczety w każdej swojej stolicy[5]. Sam miał jednak odmówić obrzezania[9]. Islam pozwolił mu na dalsze scentralizowanie władzy – ograniczenie wpływów kapłanów i przywódców klanów i wzmocnienie pozycji w królestwie[5]. W 1875 roku dokonał egzekucji poddanych, którzy nie przeszli na islam[9].

Jednocześnie, wiedząc o brytyjskiej ekspansji w Sudanie, Mutesa życzliwe przyjmował chrześcijańskich misjonarzy, starając się równoważyć obce wpływy[1]. Pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do Bugandy byli brytyjscy podróżnicy poszukujący źródeł Nilu: John Hanning Speke (1827–1864) i James Augustus Grant (1827–1892), którzy pojawili się na dworze Mutesy w 1862 roku[10]. Na dwór jako pierwszy dotarł Speke, do którego po 5 miesiącach dołączył Grant, który musiał wyleczyć ranną nogę[10]. Następnie, w 1875 roku do Bugandy przybył Henry Morton Stanley (1841–1904), którego Mutesa zachęcił do przysłania misjonarzy chrześcijańskich[11]. Misjonarze protestanccy pojawili się na dworze Mutesy w 1877 roku, a w 1879 roku przybyli misjonarze katoliccy[11]. Mutesa zaczął skłaniać się ku chrześcijaństwu, a w 1876 roku dokonał egzekucji tych poddanych, którzy obstawali przy islamie i opowiadali się przeciwko władcy[12]. Wkrótce jednak doszło do głębokich dysput pomiędzy misjonarzami a Arabami z Zanzibaru, a także pomiędzy samymi misjonarzami[12]. Mutesa pobierał nauki katolickie, potem chciał się ochrzcić u protestantów, później u katolików, przez cały czas studiując koran[12]. Misjonarze nie przynieśli Mustesie spodziewanych korzyści w postaci broni i towarów europejskich[12], nie udało im się również wyleczyć władcy z rzeżączki[13]. Ulgi w chorobie nie przynieśli mu również tradycyjni uzdrowiciele[13]. Ostatecznie Mutesa nie wybrał żadnej z czterech religii – ani tradycyjnych wierzeń pogańskich, ani islamu, ani protestantyzmu czy katolicyzmu[11][13].

Współpracując z misjonarzami, Mutesa przyczynił się do rozwoju szkolnictwa w swoim państwie. Chociaż Mutesa był przeciwny Europejczykom, ze względu na zagrożenie własnej władzy, a także z powodu potępienia przez misjonarzy praktykowanej w kraju poligamii, nie powstrzymał wzrostu wpływu mocarstw europejskich na wewnętrzne sprawy Afryki. Dystansował się od kultury Europy Zachodniej, chętnie natomiast używał jej technologii i dóbr materialnych w celu wzmocnienia swej dominacji na terytoriach wschodnioafrykańskich.

Za rządów Mutesy Buganda stała się najsilniejszym królestwem regionu[1], a Mutesa uważany jest za jednego z najwybitniejszych władców Bugandy[6].

Mutesa sprawował rządy despotyczne, uważał się za pana życia i śmierci swoich poddanych: gdy po raz pierwszy zobaczył broń palną przywiezioną przez zagranicznych podróżników, przetestował ją na jednym ze współplemieńców[14]. Podobny sposób rządzenia i zachowania przejawiał również jego syn i następca Mwanga II[15].

Mutesa zmarł w październiku 1884 roku, zaś tron objął po nim jego osiemnastoletni syn[16][2], Mwanga II, który został królem potężnego i sprawnie zorganizowanego kraju[6]. Po śmierci Mutesy na wzgórzu Kasubi w Kampali wzniesiono grobowiec, który w 1884 roku stał się grobowcem rodziny królewskiej władców Bugandy. Dziś jest on miejscem pochówku czterech kabaków, a ze względów historycznych i kulturalnych, w 2001 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[17].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Mutesa I, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-10-08].
  2. ↑ a b 1885 The Church Missionary Intelligencer, archive.org [dostęp 2017-07-29].
  3. ↑ Christopher Wrigley: Kingship and State: The Buganda Dynasty. Cambridge University Press, 2002, s. 21. ISBN 978-0-521-89435-7. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  4. ↑ Christopher Wrigley: Kingship and State: The Buganda Dynasty. Cambridge University Press, 2002, s. 227. ISBN 978-0-521-89435-7. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  5. ↑ a b c d e D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 60. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  6. ↑ a b c Alan Axelrod, Charles Phillips: Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon. Warszawa: Politeja, 2000, s. 444.
  7. ↑ D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 40. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  8. ↑ a b c Jonathon L. Earle: Colonial Buganda and the End of Empire: Political Thought and Historical Imagination in Africa. Cambridge University Press, 2017, s. 144. ISBN 978-1-108-26808-0. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  9. ↑ a b D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 61. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  10. ↑ a b D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 33. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  11. ↑ a b c D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 3. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  12. ↑ a b c d D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 62. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  13. ↑ a b c D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 63. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  14. ↑ Andrew Langley: 100 największych tyranów. Poznań: Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Spółka, 1996.
  15. ↑ Nigel Cawthorne, tłum. Anna Wiśniewska: 100 tyranów, despotów i dyktatorów. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 155–156. ISBN 978-83-7391-956-3.
  16. ↑ D. A. Low: Fabrication of Empire: The British and the Uganda Kingdoms, 1890-1902. Cambridge University Press, 2009, s. 64. ISBN 978-0-521-84351-5. [dostęp 2017-10-09]. (ang.)
  17. ↑ UNESCO: Tombs of Buganda Kings at Kasubi (ang.). [dostęp 2017-10-08].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Mutesa I.jpg
Мтеза