Muzea w Polsce

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Pierwsze muzeum w Polsce zostało założone z inicjatywy Izabeli Czartoryskiej w 1801 w Świątyni Sybilli w Puławach i gromadziło pamiątki narodowe. Po upadku powstania listopadowego puławskie zbiory Czartoryskich zostały ewakuowane do Paryża, gdzie znalazły schronienie w hôtelu Lambert i powróciły do kraju w 1876 do Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. W 1805 prywatne zbiory sztuki i starożytności gromadzone w pałacu w Wilanowie udostępnił społeczeństwu Stanisław Kostka Potocki, dając w ten sposób początek najstarszemu istniejącemu polskiemu muzeum. W 1823 we Lwowie założono Muzeum Książąt Lubomirskich, w 1855 Eustachy Tyszkiewicz utworzył Muzeum Starożytności w Wilnie, a Włodzimierz Dzieduszycki w latach 1855–1880 Muzeum Przyrodnicze we Lwowie.

Tradycje gromadzenia zbiorów są dużo starsze i sięgają końca XVI wieku, kiedy tworzono tzw. gabinety osobliwości. Jeden z nich, tzw. Musaeum, otwarto w 1594 w Toruniu przy bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Toruniu[1].

W Polsce w 2016 działało 519 muzeów o statucie lub regulaminie uzgodnionym z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego[2]. Wykaz tych muzeów prowadzony jest przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.

Najważniejsze polskie muzea wpisane są do Państwowego Rejestru Muzeów. Są to muzea rejestrowane. O rejestrację mogą ubiegać się jedynie muzea gromadzące zbiory o wyjątkowym znaczeniu dla kultury narodowej, zatrudniające wykwalifikowanych pracowników naukowych, posiadające odpowiednią infrastrukturę oraz stałe źródło finansowania.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi działalność muzeów ministerialnych, np. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Muzea ministerialne finansowane są w całości z budżetu państwa. Razem z organami samorządu terytorialnego lub organizacjami pozarządowymi ministerstwo współprowadzi i współfinansuje działalność innych muzeów, np. Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

Ministerstwo sprawuje także bezpośredni nadzór nad muzeami okręgowymi, które z kolei sprawują nadzór nad merytoryczną działalnością pozostałych muzeów samorządowych i społecznych działających na terenie okręgu: w województwie, np. Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu lub w regionie, np. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Muzea okręgowe prowadzone są i finansowane przez samorząd województwa.

Obok muzeów finansowanych z budżetu państwa lub województwa istnieją także:

Korzystają one niekiedy z subwencji ministerialnych lub wojewódzkich, ale główny ciężar utrzymania placówek spoczywa na jednostkach prowadzących.

Muzea narodowe

MuzeumData założeniaOddziałyZdjęcie
POL Gdańsk COA.svg Muzeum Narodowe w Gdańsku1948
Muzeum Narodowe Gdansk 04.jpg
POL Kielce COA.svg Muzeum Narodowe w Kielcach1908
Kielce Bishops' palace 20051008 1019.jpg
POL Kraków COA.svg Muzeum Narodowe w Krakowie1879
Building of the National Museum in Kraków, 01.jpg
POL Lublin COA 1.svg Muzeum Narodowe w Lublinie1906
Lublin, Royal Castle, 30-04-2010.jpg
POL Poznań COA.svg Muzeum Narodowe w Poznaniu1919
Muzeum Narodowe Galeria Malarstwa Poznań RB1.JPG
POL Przemyśl COA.svg Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu1909
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej2.jpg
POL Szczecin COA.svg Muzeum Narodowe w Szczecinie1945
PolandSzczecinSeaMuseum.JPG
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie1964
Muzeum w Szreniawie.JPG
POL Warszawa COA.svg Muzeum Narodowe w Warszawie1862 (1916)MuzeumNarod Wwa Beax.jpg
Herb wroclaw.svg Muzeum Narodowe we Wrocławiu1947Muzeum Narodowe, Wrocław (cropped).jpg
POL Gdańsk COA.svgNarodowe Muzeum Morskie w Gdańsku1962Centralne Muzeum Morskie and SS Sołdek in Gdańsk.jpg

Muzea regionalne

Zgodnie z definicją, stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny, muzeum regionalne „gromadzi zbiory o znaczeniu historycznym dla regionu z zakresu sztuki, archeologii, etnografii, techniki, przyrody i innych dyscyplin, z uwzględnieniem zbiorów regionalnych pamiątek historycznych”[3].
W Polsce muzea regionalne pozostają pod mecenatem państwowym (muzea okręgowe), bądź jednostek samorządu terytorialnego (województwa, powiatu, gminy/miasta). Niektóre z nich są prowadzone przez stowarzyszenia. Istnieją także placówki prowadzone przez osoby prywatne oraz parafie.

Muzea archeologiczne

Muzea biograficzne

Muzea etnograficzne i skanseny

Muzea etnograficzne

Etnograficzne typu skansenowego

Skanseny techniki

Samochód REO z 1908 – ekspozycja Muzeum Motoryzacji w Poznaniu
Lokomotywa Tx26 ze składem – ekspozycja Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji

inne muzea i skanseny

Dwór modrzewiowy z XVII w. Skansen Pastewnik w Przeworsku

Muzea historyczne

Fragment ekspozycji w Muzeum Historii Żydów Polskich

Izby pamięci

Miejsca i muzea martyrologiczne

Muzea przyrodnicze, geologiczne i geograficzne

Muzea sakralne i religijne

Biblia Gutenberga – kopia pelplińska z klasztoru Franciszkanów w Lubawie (jedyna w Polsce), tomy I (otwarty) i II (zamknięty); Muzeum Diecezjalne w Pelplinie

Muzea sztuki

Cykl CZARNY ŁABĘDŹ (2013) ołówek, papier – Agata Ruman – Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach

Centra Sztuki Współczesnej (CSW):

Muzea techniki i specjalistyczne

Ekspozycja w Muzeum Fabryki w Łodzi

Zgodnie z definicją, stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny, muzeum regionalne gromadzi zbiory z dziedziny techniki poszczególnych działów i gałęzi produkcji, np. transportu, rolnictwa, włókiennictwa”[6]. Na terenie Polski organami prowadzącymi dla tego typu muzeów są: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie i instytuty naukowe, a także osoby prawne i fizyczne.

Muzea wojskowe

Statki i okręty

Zachowane, lecz nie dostępne do zwiedzania:

Zamki, pałace, dwory

Zamek krzyżacki w Malborku, widok od strony rzeki Nogat

Inne muzea

Przypisy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Akwarium Gdynskie, 20090705.jpg
Autor: Marcin Sochacki (Wanted), Licencja: CC BY-SA 3.0
Akwarium Gdyńskie, zdjęcie od strony południowej wykonane z łodzi
Kołobrzeg, Muzeum Oręża Wojska Polskiego (Aw58).JPG
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kołobrzeg, Muzeum Oręża Wojska Polskiego
Santamariapuszczykowo.jpg
Replika statku (skala 1:1) Krzysztofa Kolumba Santa Marii, która znajduje się w Muzeum Arkadego Fiedlera
Muzeum Narodowe Gdansk 04.jpg
Autor: Origin. Stako Corr. Szczebrzeszynski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gmach Muzeum Narodowego widziany od strony skrzyżowania ulic: Rzeźnickiej i Toruńskiej.
REO - Muzeum Motoryzacji w Poznaniu.jpg
Samochód REO z 1908 - ekspozycja Muzeum Motoryzacji w Poznaniu
Muzeum Ewolucji PAN 01.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Szkielet Tarbosaurus bataar. Muzeum Ewolucji w Warszawie
Building of the National Museum in Kraków, 01.jpg
Autor: Kgbo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Building of the National Museum in Kraków
Armata samobiezna 2S7 Pion.jpg
(c) I, Bogitor, CC-BY-SA-3.0
Armata samobieżna 203-mm 2S7 Pion w Muzeum Artylerii w Toruniu
Muzeum Narodowe Galeria Malarstwa Poznań RB1.JPG
Autor: Radomil talk, Licencja: CC-BY-SA-3.0
National Museum, Gallery of painting and sculpture in Poznań, Poland
Gutenberg Bible (Pelplin copy) 03.jpg
Autor: Kpalion, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bibllia Gutenberga (kopia pelplińska), tomy I (otwarty) i II (zamknięty)
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie
MuzeumNarod Wwa Beax.jpg
Autor: Beax, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Gmach Muzeum Narodowego w Warszawie. Budynek wzniesiony w stylu modernistycznym w latach 1927-1938 według projektu Tadeusza Tołwińskiego.
Izba Pamięci Wincentego Pola w Sobieszewie.jpg
Izba Pamięci Wincentego Pola w Sobieszewie • materiały archiwalne
Rakieta P-21 A377.jpg
Autor: Ciacho5, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rakieta P-21 w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej2.jpg
Autor: Goku122, Licencja: CC BY-SA 4.0
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu
ORP Błyskawica w nowym kamuflażu - 02-01-2012.jpg
Autor: Antoni Dubowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Błyskawica po trzymiesięcznym remoncie w stoczni Nauta podchodzi na swoje stałe miejsce w Basenie Prezydenta.
Muzeum Geologiczne w Warszawie 2013 03.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie
Widok zamku krzyżackiego w Malborku zwi..jpg
Autor: Joanna Lesiewicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Zamek Krzyżacki w Malborku, widok od strony rzeki Nogat.
POL Ciechanów 1.JPG
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Zamek w Ciechanowie.
Muzeum Narodowe, Wrocław (cropped).jpg
Autor: Garzena, Licencja: CC BY-SA 3.0
Muzeum Narodowe, Wrocław
Sturmgeschutz iv Muzeum Broni Pancernej CSWL 2.JPG
Autor: Maciej Borun (Maciej.borun (talk)), Licencja: CC BY 3.0
działo Sturmgeschutz IV ze zbiorów Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu
Lublin, Royal Castle, 30-04-2010.jpg
Autor: , Licencja: CC BY 3.0
Zamek w Lublinie
017KrakówWawel.JPG
Kraków, Poland
Ruiny palatium i kaplicy1.jpg
Autor: Ferdziu, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ostrów Lednicki - ruiny palatium i kaplicy
Budynek Muzeum Powstania Warszawskiego 2017.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Budynek Muzeum Powstania Warszawskiego od strony ul. Przyokopowej
Wilanow dining room.JPG
Autor: [1], Licencja: CC BY-SA 2.5
The dining room in the Wilanow castle in Warsaw, Poland
Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach.jpg
Autor: Aphopis4, Licencja: CC BY-SA 4.0
Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach
Muzeum Złota w Złotoryi agat 21.07.2011 p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Agat z Nowego Kościoła w Muzeum Złota w Złotoryi
Bdg muzeumWojskLadowych 26 5-2015.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, ul. Czerkaska 2 podczas Nocy Muzeów 2015
FIS World Cup.jpg
Autor: Fanmalysza, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kryształowa Kula - główne trofeum w narciarskich Pucharach Świata FIS. Zdjęcie z galerii Adama Małysza w Wiśle.
Wystawa Pleszów.jpg
Autor: Regissa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fragment wystawy "Zapomniane dziedzictwo Nowej Huty - Pleszów"
Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji - Tx26-422.JPG
Autor: Radosław Drożdżewski (Zwiadowca21), Licencja: CC BY-SA 3.0
Parowóz Tx26 - 422. Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce. Chrzanów 1928
Muzeum Wsi Lubelskiej (Skansen).jpg
Autor: M.Bucka, Licencja: CC BY-SA 4.0
Muzeum Wsi Lubelskiej (Skansen)
Dom kopernika 2, ul kopernika.jpg
Autor: Spens03, Licencja: CC BY-SA 3.0
Toruń, ul. Kopernika - zespół dwóch kamienic gotyckich (partie dolne), od lewej:
  • - Kopernika nr 15 (dawniej 13) - gotycka kamienica z oficynami, ok. 1350, obecnie część oddziału Muzeum Okręgowego - Dom Mikołaja Kopernika (zabytek nr A/962)
  • - Kopernika nr 17 (dawniej 15) - gotycka kamienica "Dom Kopernika" ok. 1464-1480, XX w. (zabytek nr A/962 oraz 37/A)
Poland, Przeworsk - Country manor at open air museum.JPG
Autor: Merlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Poland, Przeworsk - Country manor at open air museum
PolandSzczecinSeaMuseum.JPG
Sea Museum in Szczecin
ZW7 DSC0160.JPG
Autor: Wistula, Licencja: CC BY 3.0
Chopins Geburtshaus
Klobka007.jpg
Autor: Semu, Licencja: CC BY-SA 3.0
KUJAVIAN-DOBRZYN Etnographic Park in Kłóbka
Kielce Bishops' palace 20051008 1019.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach
Kamienna Góra, Muzeum Tkactwa - 22 maja 2012 r..jpg
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kamienna Góra, pl. Wolności 11 - kamienica, obecnie "Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego", XVIII, XIX w.
Muzeum Etnograficzne, Wrocław.jpg
Autor: Garzena, Licencja: CC BY-SA 3.0
Wrocław, pl Zgody - Muzeum Etnograficzne (zabytek nr A/2793/182)
Łańcut - Zamek Lubomirskich i Potockich - IMG 1100.jpg
Autor: Marcin Wróbel, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Łańcut - Zamek Lubomirskich i Potockich
Europejskie Centrum Solidarności ECS1.JPG
Autor: Justyna Malinowska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku
Bdg Dluga13 MuzeumMydla 3 6-2015.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Muzeum Mydła i Historii Brudu w Bydgoszczy - u. Długa 13
Willa Romanowka Krynica ffolas 01.jpg
Autor: Ffolas, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Willa „Romanówka” Krynica-Zdrój, Bulwary Dietla 19, Krynica-Zdrój
Warsaw Military Museum 2011 01.jpg
Autor: User:VargaA, Licencja: CC BY-SA 4.0
Main building of the Polish Military Museum (Muzeum Wojska Polskiego), Warsaw, Poland
Kredytowa Państwowe Muzeum Etnograficzne P3289037 (Nemo5576).jpg
Autor: Tomasz "Nemo5576" Górny, Licencja: CC BY-SA 3.0
Państwowe Muzeum Etnograficzne. Ulica Kredytowa 1
Maria Sklodowska-Curie Museum Warsaw 07.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Zbiór fotografii w Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie