Muzeum Historii Katowic

Muzeum Historii Katowic

siedziba Muzeum Historii Katowic
Państwo	Polska
Miejscowość	Katowice
Adres	ul. ks. Józefa Szafranka 9 40-025 Katowice
Data założenia	1976 (jako Społeczne Muzeum Historii Katowic) 1981 (jako oddział Muzeum Górnośląskiego) 1983 (jako osobne muzeum)
Zakres zbiorów	historia, etnografia, sztuka, fotografia
Wielkość zbiorów	140 000
Dyrektor	dr Jacek Siebel
Oddziały
Dział Etnologii Miasta kościół pw. św. Michała Archanioła Dział Teatralno-Filmowy Dział Grafiki im. Pawła Stellera
Położenie na mapie Katowic Muzeum Historii Katowic
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Muzeum Historii Katowic
Położenie na mapie województwa śląskiego Muzeum Historii Katowic
50°15′18,70″N 19°01′43,03″E/50,255194 19,028619
Strona internetowa

Muzeum Historii Katowic – samorządowa instytucja kultury, do której zadań należy dbanie o dokumentację przeszłości Katowic oraz upowszechnianie wartości historycznych, artystycznych i estetycznych miasta, jako części dziedzictwa górnośląskiego i polskiego oraz europejskiego^[1].

W zbiorach muzeum znajduje się blisko 140 000 eksponatów, w tym bogata kolekcja prac Stanisława Ignacego Witkiewicza, z czego najistotniejszy jest zbiór 26 portretów „Asymetrycznej damy”, Eugenii Wyszomirskiej. Do najważniejszych eksponatów działu sztuki należy także największy zbiór porcelany śląskiej z okresu międzywojennego – firmy „Czuday” z Szopienic, przekształconej w „Giesche” z Katowic – Bogucic i huty „Franciszka” z Bykowiny oraz powojennej firmy Steatyt.

Muzeum w 2014 zostało nagrodzone „Sybillą 2013” za wystawę „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu”, którą można zobaczyć w dziale Etnologii Miasta na Nikiszowcu^[2].

Budynek

Siedziba główna muzeum zlokalizowana jest w zabytkowej kamienicy czynszowej z 1910 roku. Budynek symbolizuje czasy najprężniejszego rozwoju miasta oraz obrazuje zamożność jego mieszkańców. We wnętrzu zorganizowano stałą ekspozycję nawiązującą do czasów powstania kamienicy. Wystawa prezentuje in situ wnętrza dwóch typów mieszkań: większego (310 m²), wynajmowanego przez najzamożniejszych katowickich mieszczan oraz mniejszego (150 m²) dla mieszczaństwa średniozamożnego^[3]. Oryginalne meble i sprzęty oraz odtworzone obowiązujące wówczas formy aranżacji wnętrz przedstawiają czasy początku XX w. Wystawy organizowane są na 3 piętrach, przy czym na pierwszym i ostatnim zaprezentowano wystawy stałe. Na parterze znajduje się sklep muzealny z wydawnictwami z dziedziny historii miasta, regionu oraz sztuki, a także sala koncertowa im. Witkacego. Przez krótki czas po 1981 roku siedzibę w tym budynku miało także Śląskie Towarzystwo Filmowe.

Historia

Posąg Witkacego przed wejściem do Muzeum Historii Katowic, autor Tomasz Wenklar

W 2018 Muzeum Historii Katowic zostało uhonorowane Złotym Laurem Umiejętności i Kompetencji za 2017 rok (w kategorii „Media”)

Początki Muzeum Historii Katowic są związane z Sekcją Muzealną przy „Katowickim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym”. Idea gromadzenia pamiątek narodziła się na początku lat 70. XX wieku, na długo przed reaktywacją Muzeum Śląskiego i miała charakter społeczny. Większość eksponatów pochodziła od mieszkańców miasta, a w gromadzeniu zbiorów uczestniczyli harcerze.

21 sierpnia 1976 otwarto Społeczne Muzeum Historii Katowic. Mieściło się ono w jednym z apartamentów na I piętrze kamienicy przy ul. ks. Józefa Szafranka 9. W lokalu usytuowano wystawę „Droga Katowic do Polski Ludowej”, salę wystaw zmiennych oraz biuro muzeum. W 1978 p.o. kierownika Społecznego Muzeum Historii Katowic pełnił historyk sztuki Maciej Wojciechowski. W 1979 zatrudniono historyka sztuki Marię Krysiak, a w 1980 historyka Antoniego Steuera.

W 1979 roku, na mocy testamentu Eugenii Wyszomirskiej-Kuźnickiej przekazano muzeum jej portrety malowane przez Witkacego. Wydarzenie to poskutkowało decyzją urzędniczą, na podstawie której, w styczniu 1981 roku, powstało Muzeum Historii Katowic jako oddział Muzeum Górnośląskiego^[4]. Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne uroczyście przekazało w dniu 27 stycznia 1981 swój majątek i zbiory na rzecz MHK. W wyniku konkursu na stanowisko kierownika MHK została powołana mgr Jadwiga Murzyn (Lipońska-Sajdak), dotychczasowy inspektor ds. czytelnictwa dzieci i młodzieży w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Katowicach. W 1983 placówka stała się samodzielną instytucją pod nazwą Muzeum Historii Katowic (zarządzeniem nr 3/83 prezydenta miasta Katowice z 26 stycznia 1983).

W 1987 otwarto wystawę stałą „Dzieje Katowic 1299–1945”. W latach 80. XX wieku funkcjonował w muzeum Dział Hutnictwa, zorganizowany przez Ryszard Mielnika.

W 2018 muzeum zostało uhonorowane Złotym Laurem Umiejętności i Kompetencji za 2017 rok (w kategorii „Kultura”)^[5][6][7].

Dyrektorzy

• mgr Jadwiga Lipońska-Sajdak (1981–2013)
• dr Jacek Siebel (od 2013)

Pracownicy

Wystawy stałe

Wystawa stała „Z dziejów Katowic”, otwarta 11 września 2015 roku, w 150 rocznicę nadania praw miejskich Katowicom

„Z dziejów Katowic”

Wystawa prezentuje historię miejscowości od prahistorii po nadanie praw miejskich. Pokazuje drogę, jaką musiała przejść mała wioska, aby stać się nowoczesnym miastem i jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych w regionie^[8]. Prezentacje multimedialne dostępne na dotykowych ekranach ściennych oferują szczegółowe teksty historyczne zilustrowane bogatą i różnorodną ikonografią. Bardzo ważne w koncepcji wystawy są elementy interaktywne, pomyślane przede wszystkim z myślą o najmłodszych odbiorcach – na ekranach wirtualny przewodnik w osobie Dariusza Basińskiego, aktora związanego z Mumio umożliwia zdobycie konkretnej wiedzy z zakresu tematyki poruszanej na wystawie. Tego typu rozwiązaniem jest także makieta kuźnicy boguckiej z ruchomymi elementami oraz wizualizacją świetlną^[9]. Wystawa ta została oddana do użytku 11 września 2015 w 150 rocznicę nadania praw miejskich^[10].

Druga część wystawy prezentuje dzieje od 1865 do czasów współczesnych. Znalazło się na niej około 500 eksponatów, nowoczesne multimedia i aplikacje. Otwarcie nastąpiło 11 września 2018 w 153 rocznicę nadania praw miejskich. Kuratorem wystawy jest Joanna Tofilska^[11].

„Wnętrza mieszczańskie”

Zrekonstruowano dwa wnętrza mieszkalne z pierwszych trzech dekad XX wieku, z których pierwsze prezentuje życie bogatego mieszczaństwa a drugie klasy średniej. Ekspozycja obejmuje wyposażenie kuchni, jadalni, salonu, sypialni, pokoi dziecięcych, a także przedsionków. Na wystawę składa się kompletne umeblowanie, przedmioty codziennego użytku, elementy dekoracyjne (w tym obrazy i porcelana):

• „U sąsiadów na pokojach i w kuchni” – mieszkanie średniozamożnych mieszczan, obejmujące między innymi pokój dziecięcy, sypialnię, kuchnię;
• „W kamienicy mieszczańskiej. Codzienność i odświętność” – mieszkanie zamożnych mieszczan z wyraźnym podziałem na część oficjalną (salon, buduar, gabinet pana domu, jadalnia) oraz codzienną (sypialnia, bawialnia). Na wystawie prezentowane są zdobione zestawy mebli: w salonie – meble neorenesansowe z żardinierą architektoniczną, w jadalni – komplet mebli neomanierystycznych, w buduarze – meble w stylu neoempire. Wykwintną częścią wystawy jest porcelana, zwłaszcza umieszczone w serwantkach komplety do kawy i herbaty śląskich firm Giesche, Huta Franciszka i Steatyt.

Wystawy stałe w Dziale Etnologii Miasta

W Dziale Etnologii Miasta MHK w Nikiszowcu prezentowane są trzy wystawy stałe:

• „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu” – wystawa prezentuje wyposażenie i wystrój dawnej pralni i magla, funkcjonującego na terenie robotniczego osiedla Nikiszowiec (wystawa z nagrodą „Sybilla 2013”);
• „Wokół mistrzów Grupy Janowskiej” – wystawa prezentuje dzieła twórców nieprofesjonalnych, należących do tzw. Grupy Janowskiej;
• „U nos w doma na Nikiszu” – wystawa prezentuje wnętrze mieszkania robotniczego z oryginalnym wyposażeniem; ekspozycję rozlokowano w trzech salach, urządzonych jako kuchnia, I izba i II izba (wystawa z nominacją do nagrody „Sybilla 2012”).

Wystawy czasowe

Muzeum Historii Katowic, korzystając ze zbiorów własnych oraz z ekspozycji gościnnych, organizuje wystawy czasowe, 2-3 miesięczne. W dniach 8 grudnia 2016 – 20 maja 2017 odbywała się wystawa „Katowice – miasto muzyki”, a od 9 czerwca 2017 do 15 października 2017 wystawa „Beksiński. Mroki podświadomości”^[12]. Od 9 listopada 2017 do 2 kwietnia 2018 trwała wystawa „Zdzisław Stanek. Nieustające odkrywanie”^[13]. 16 kwietnia 2018 otwarto wystawę prac Marii Wollenberg-Kluzy pt. „Muzyka dopowiedziana Światłem”^[14] (do 27 maja 2018). Od 23 czerwca do 12 sierpnia trwała wystawa „Nikifor. Samotność w Krynicy. 50 obrazów w 50. rocznicę śmierci artysty”^[15], a od 27 września 2018 do 5 stycznia 2019 wystawa „Synteza obserwacji i emocji pozytywnych. Malarstwo Witolda Pałki”^[16]. Od 22 maja do 17 listopada 2019 czynna była wystawa „Z fabryki na salony!” (wystawa porcelany „Giesche”, „Czuday”, „Huta Franciszka”), której kuratorem była Magdalena Niziołek^[17]. Od 18 grudnia 2019 do 17 maja 2020 czynna jest wystawa „Na fali Hokusaia”^[18].

Galeria jednego obrazu

Od 2013 na parterze budynku przy ul. ks. J. Szafranka 9 odbywają się wystawy pt. „Galeria jednego obrazu”, prezentujące jeden wybrany obraz znanego artysty. Dotychczas prezentowano m.in.:

• Słońce w międzyprzestrzeni autorstwa Zdzisława Stanka (2018)^[19]
• dzieło Chłopcy z melonem i winogronami autorstwa Bartolomé Estebana Murillo (2018)^[20]
• płótno Spacer autorstwa Wojciecha Fangora (2018)^[21]
• nowy rysunek Hansa Bellmera w zbiorach muzeum (2017)^[22]
• dzieło Kobieta z nutami przypisywane malarzowi holenderskiemu Janowi Gerritszowi van Bronckhorstowi (2017)^[23]

Schemat organizacyjny

Dział Historii

Dział Historii gromadzi obiekty, dokumentujące dzieje Katowic i Górnego Śląska. W zbiorach znajdują się eksponaty z okresu od XVIII, w tym:

• księga gruntowa Kuźnicy Boguckiej z XVIII wieku
• Reces uwłaszczeniowy chłopów katowickich z 1829 roku
• osiemnastowieczne mapy
• sztandary z okresu międzywojennego
• pamiątki po organizacjach społecznych
• kolekcja sportowa

Ze zbiorów tego działu przygotowano ekspozycję stałą o historii miasta oraz tematyczne wystawy czasowe (np. „Z dziejów ulicy Warszawskiej”, „Made in Katowice”, „W okupowanym mieście. Topografia Katowic w latach 1939–1945”, „Wełnowiec-Józefowiec. Dzielnica Katowic”). W 2018 zbiory działu wynosiły 10 000 eksponatów.

Kierownikiem działu od 2011 jest mgr Joanna Tofilska.

Dział Etnologii Miasta

Dział Etnologii Miasta powstał w 1999. Gromadzi obiekty z zakresu dawnej kultury warstw nieelitarnych: środowisk górniczych, środowisk hutniczych oraz mieszczaństwa katowickiego. Wśród eksponatów najliczniejszą grupę stanowią przedmioty należące do wyposażenia wnętrz mieszkalnych, urządzenia i sprzęty gospodarstwa domowego, narzędzia pracy, odzież codzienna i świąteczna (w tym tradycyjne stroje ludowe), obrazy i figury sakralne oraz dewocjonalia. Muzeum posiada bogaty zbiór obiektów związanych z kulturą mieszczańską z przełomu XIX i XX wieku, które są prezentowane na dwóch wystawach stałych.

Siedziba działu od 2011 mieści się przy ul. Rymarskiej 4 w dzielnicy Nikiszowiec. W Dziale Etnologii Miasta MHK prezentowane są wystawy czasowe oraz trzy wystawy stałe „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu”, „Wokół mistrzów Grupy Janowskiej” oraz „U nos w doma na Nikiszu”.

Za wystawę „U nos w doma na Nikiszu” muzeum zostało w 2013 nominowane do nagrody Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla 2012” w kategorii wystawy etnograficzne. W 2014 za wystawę „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu” muzeum otrzymało nagrodę „Sybilla 2013”^[2].

Kierownikiem działu jest mgr Bożena Donnerstag.

Dział Sztuki

Dział Sztuki zajmuje się gromadzeniem dorobku nie tylko twórców katowickich, ale także artystów związanych z historią Katowic. W zbiorach znajdują się między innymi:

Portret Wojciecha Korfantego

• kolekcja 30 portretów autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza, w tym 26 porterów pastelowych „Asymetrycznej Damy”, przedwojennej modelki Eugenii Wyszomirskiej-Kuźnickiej, Portret Wojciecha Korfantego
• drzeworyty Pawła Stellera
• malarstwo dwudziestolecia międzywojennego oraz współczesne, w tym grafika i plakaty katowickiego środowiska plastycznego
• zbiór porcelany śląskiej z firm Giesche i Steatyt z Katowic oraz Huty Franciszka z Rudy Śląskiej
• gabinet Ludomira Różyckiego: fortepian, biurko, obrazy, rękopis III aktu jego opery Casanova

Pracownikami działu są: mgr Ewelina Krzeszowska (kierownik działu), mgr Natalia Kruszyna i mgr Magdalena Niziołek.

Dział Fotografii

Dzieł muzeum zajmujący się zbieraniem i archiwizowaniem fotografii dawnej i współczesnej związanej z Katowicami. W 2007 roku w zbiorach muzeum znajdowało się blisko 80 000 historycznych fotografii: zdjęć, klisz szklanych, klisz celuloidowych, przezroczy, a także około 5000 pocztówek (stan na 2017). Do zbiorów trafiły również zdjęcia przedstawiające wydarzenia i ludzi minionych epok, między innymi:

• wkroczenie wojsk radzieckich w 1945 roku
• wkroczenie wojska polskiego w 1922 roku
• zbiór 20 000 archiwaliów fotograficznych Józefa Dańdy
• zbiór fotografii współczesnej Anny Chojnackiej

Kierownikiem działu jest mgr Justyna Pawlas.

Dział Teatralno-Filmowy

Dział Teatralno-Filmowy gromadzi i opracowuje eksponaty związane z twórczością artystyczną Barbary Ptak (scenografie, projekty, kostiumy, dokumentacja), twórczością artystyczną Stanisława Ptaka (role teatralne – zapis elektroniczny, filmy, płyty itp.). Dział mieści się przy ul. Mikołaja Kopernika 11^[24]. Ekspozycja stała została udostępniona zwiedzającym 21 listopada 2011.

Kierownikiem działu jest mgr Katarzyna Gliwa.

Dział Grafiki im. Pawła Stellera

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 47

Dział powstał w 2000 jako Pracownia Grafiki im. Pawła Stellera, a jej zadaniem było gromadzenie, opracowywanie oraz konserwacja prac i spuścizny Pawła Stellera – wybitnego śląskiego artysty plastyka. Ponadto Pracownia gromadzi prace śląskich grafików współczesnych. Dla zwiedzających ekspozycja została otwarta w kwietniu 2012 w budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 47.

Kierownikiem działu jest mgr Ewa Liszka.

Dział Naukowo-Oświatowy

Dział zorganizowała w 1983 mgr Halina Balaszczuk, która została jego pierwszym kierownikiem. Dział odpowiedzialny za organizację wykładów i lekcji muzealnych z zakresu historii, etnografii i sztuki Katowic oraz Górnego Śląska. Spotkania te łączą się z prezentacją ekspozycji stałych i czasowych. Lekcje odbywają się we wszystkich budynkach i oddziałach należących do muzeum. Prowadzone są także konferencje dla nauczycieli katowickich szkół z zakresu historii miasta i regionu.

Kierownikiem działu jest dr Agata Muszyńska.

Pozostałe działy

Muzeum posiada ponadto Dział Administracyjno-Gospodarczy, Dział Redakcyjno-Wydawniczy, Pracownię Techniczną i Pracownię Plastyczną.

Wydawnictwo

Dwutomowa publikacja Katowice. Środowisko, dzieje, kultura i społeczeństwo, wydana w 2012 przez Muzeum Historii Katowic

Wyróżnienie marszałka województwa śląskiego za publikację pt. „Anna Chojnacka. Fotografie” autorstwa Zofii Szoty z Działu Fotografii MHK

Muzeum Historii Katowic publikuje nakładem własnego wydawnictwa liczne opracowania z zakresu historii Katowic i Śląska w formie książek, katalogów ekspozycji i folderów. Część wydawnictw była wyróżniana lub nagradzana w konkursie Wydarzenie Muzealne Roku przez Marszałka Województwa Śląskiego. Muzeum posiada własny dział redakcyjny.

Wybrane publikacje muzeum:

• Bellmer / Visat (praca zbiorowa)
• Dąb. Dzieje dzielnicy Katowic (Urszula Rzewiczok)
• Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945 (Antoni Steuer)
• Dzieje Katowic (1299-1945) (Joanna Starnawska)
• Fotografia ojczysta Józefa Dańdy (Jadwiga Lipońska-Sajdak, Jacek Mastalerz)
• Giszowiec. Monografia (Joanna Tofilska)
• Historia gminy synagogalnej w Katowicach na Górnym Śląsku Jakub Cohn (tłum. Michał Musioł)
• Huta Baildon i jej twórca (Urszula Rzewiczok)
• Kalendarium dziejów Katowic (Antoni Steuer)
• Katowice. Środowisko, dzieje, kultura i społeczeństwo (red. Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz)
• Kobieta odświętna, czyli Ślązaczka w stroju ludowym (Justyna Jarosz)
• Kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej w Podlesiu (Jacek Siebel)
• Kościół świętego Michała Archanioła w Katowicach (Jacek Siebel)
• Ludność parafii bogucickiej (woj. śląskie) w latach 1738–1860 (na podstawie ksiąg metrykalnych) (Jacek Siebel)
• Made in Katowice (Joanna Popanda, Urszula Rzewiczok)
• Nikiszowiec 1908-2008. Z dziejów osiedla i parafii (Joanna Tofilska)
• O duszę polską. Wystawa historyczna o działalności duchowieństwa śląskiego w XIX i XX w. (J. Lipońska-Murzyn, Antoni Steuer)
• Pałam chęcią rysowania jej Asymetrji. Witkacy (red. Natalia Kruszyna)
• Parafia Mariacka w Katowicach – historia jak witraż (Joanna Tofilska)
• Patronowie Katowickich ulic i placów (red. Urszula Rzewiczok)
• Pod patronatem spółki Giesche. Gmina Janów na Górnym Śląsku (Joanna Tofilska)
• Pozdrowienia z Katowic (Jadwiga Lipońska-Sajdak, Zofia Szota)
• Sport na Górnym Śląsku 1896–1996 (Antoni Steuer)
• Szkic do dziejów pierwszego gimnazjum w Katowicach (Urszula Rzewiczok, Michał Musioł)
• W 50. rocznicę powstania Oddziałów Młodzieży Powstańczej (Antoni Steuer)
• W okupowanym mieście. Topografia Katowic w latach 1939–1945 (Joanna Popanda, Mirosław Węcki)
• Zarys dziejów Katowic. 1299–1990 (Urszula Rzewiczok)
• Zawodowa Straż Pożarna w Katowicach (Jacek Siebel)
• Z dziejów parafii ewangelickiej w Katowicach (Justyna Pawlas)

Jednostki zależne

• Kościół św. Michała Archanioła w Katowicach

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona muzeum