Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli

Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Pałac w Dukli, główny obiekt muzeum
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Dukla
Adres	ul. Trakt Węgierski 5, 38-450 Dukla
Data założenia	1 marca 1972
Zakres zbiorów	Historia Dukielszczyzny, Wojsko Polskie podczas I i II wojny światowej, operacja dukielsko-preszowska
Dyrektor	Waldemar Półchłopek
Położenie na mapie Dukli Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie gminy Dukla Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
49°33′25,0″N 21°41′04,3″E/49,556944 21,684528
Strona internetowa

Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli – muzeum poświęcone militariom i historii okolic Dukli, mające siedzibę w dawnym pałacu w Dukli.

Siedziba

Siedzibą muzeum jest późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy Mniszchów z II połowy XVIII wieku, wybudowany w typie „entre cour et jardin” na bazie starszych budowli. Ten obiekt łączy w sobie bogatą historię i symbolizuje świetność miasta. W trakcie II wojny światowej uległ poważnym zniszczeniom, powstanie muzeum umożliwiło jego odbudowę^[1][2].

Historia

Park należący do kompleksu pałacowo-parkowego

Muzeum zapoczątkowała wystawa poświęcona operacji karpacko-dukielską^[a], zorganizowana w 1964, w ramach obchodów 20-lecia największej bitwy górskiej II wojny światowej. Jej inicjatorami, jak również pomysłodawcami organizacji placówki muzealnej w dukielskim pałacu, byli działacze PTTK z Krosna, Rzeszowa i Dukli. W 1968 wystawa została podporządkowana Muzeum Podkarpackiemu w Krośnie pod nazwą Oddział Wojskowy w Dukli. Jej kierownikiem została Irena Okólska, późniejszy dyrektor Muzeum w Dukli. Zadaniem placówki była próba odbudowania zniszczonego podczas wojny pałacu. Po wyremontowaniu pierwszego piętra stworzono tam wystawę prezentującą broń zebraną z okolic Dukli^[3].

Samodzielność organizacyjną placówka uzyskała 1 marca 1972, kiedy zaczęła działać pod nazwą Muzeum Braterstwa Broni. W 1991 przekształcono ją w Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli^[3]. Zmiana profilu wiązała się z rozszerzeniem zakresu tematycznego wystaw stałych i uwzględnieniem dziejów Dukli i dukielskiego zespołu pałacowo-parkowego oraz walk w Karpatach w okresie I i II wojny światowej^[4].

Skarb państwa w 1975 oddał muzeum cały zespół pałacowy. Obiekty znajdujące się tam, po wykwaterowaniu lokatorów, zostały poddane remontowi, który trwał do września 1984. W latach 1979–1982 pod jurysdykcję muzeum Skarb Państwa przekazał park znajdujący się koło pałacu, co umożliwiło scalenie kompleksu pałacowo-parkowego. Wciąż jednak część zaplecza parku jest użytkowana przez oddział Fabryki Mebli w Krośnie, natomiast sad pałacowy przez Nadleśnictwo Państwowe w Dukli. W 40. rocznicę operacji dukielsko-preszowskiej, otwarto wystawę w środkowym budynku pałacowym, pod nazwą: „Operacja dukielsko-preszowska 1944 roku na tle wydarzeń II wojny światowej”^[3].

Od 1 stycznia 1999 muzeum jest jednostką organizacyjną powiatu krośnieńskiego, natomiast w dniu 18 września 2012 cały zespół odzyskali spadkobiercy Stanisława Tarnowskiego (1918–2006, syna Hieronima z rodziny Tarnowskich^[5]), a muzeum od tego momentu stało się dzierżawcą głównego budynku oraz części dziedzińca, dzięki czemu kontynuuje swoją działalność^[3].

Wystawy

Muzeum ma kilka wystaw stałych, a kilka razy w roku prezentowane są wystawy czasowe^[6][2][3].

Z dziejów Dukli i dukielskiego zespołu pałacowo-parkowego

Stała wystawa poświęcona historii Dukli i okolic prezentuje liczne fotografie oraz pocztówki, ukazujące przemiany wyglądu miasta. Przedstawiono tu ważne postacie oraz wydarzenia z jego dziejów. Szczególny zbiór przedstawia historię zespołu pałacowo-parkowego. Są to pamiątki i symbole związane z pałacem. Przedstawiono tu też wizerunki właścicieli dóbr dukielskich i gości pałacu, m.in. portret Tadeusza Kościuszki, który złożył wizytę w pałacu Mniszchów 19 października 1775. Oprócz nich eksponowane są różne obrazy, m.in: pejzaże autorstwa Heleny ze Stadnickich Męcińskiej, akwaforty Daniela Chodowieckiego i litografie z widokami miast Napoleona Ordy. Wystawę uzupełniają reprodukcje różnych dzieł, nawiązujących do dawnej kolekcji pałacowej, książki, pochodzące z biblioteki pałacowej, oraz duża grupa dokumentów, korespondencji, rycin, starodruków oraz map.

Ponadto na ekspozycji znajdują się pamiątki dotyczące kanonizacji św. Jana z Dukli przez Jana Pawła II w 1997. Eksponaty pochodzą głównie z XIX i XX wieku. Cała wystawa znajduje się w pokojach stylizowanych na dawny wygląd wnętrz pałacu Mniszków^[7][8].

• 

  Wygląd wystawy poświęconej historii Dukli i pałacu

• 

  Inny fragment wystawy

• 

  Makieta klasztoru, oraz pamiątki po Janie Pawle II

Wystawy militarne

W muzeum znajduje się kilka wystaw poświęconych tematyce militarnej. Zabytki głównie pochodzącą z pól bitew lub zostały przekazane z jednostek wojskowych. Większość z nich jest produkcji radzieckiej, lecz znajdują się tu też egzemplarze broni produkcji niemieckiej, austriackiej, polskiej, czechosłowackiej i węgierskiej. Zabytki głównie pochodzą z okresu II wojny światowej. Ponadto kolekcję uzupełnia materiał fotograficzno-dokumentacyjny i archiwalny^{[9][10][11][12]}.

Działania operacji karpackiej i gorlickiej XII 1914–V 1915

Ekspozycja prezentuje przebieg operacji galicyjskiej i gorlickiej na przykładach egzemplarzy broni białej i palnej używanej w czasie I wojny światowej. Jej uzupełnienie stanowi wystawa „Józef Piłsudski – Życie i działalność na tle polskiego czynu zbrojnego i niepodległościowego” (na którą składają się fotografie przedstawiające najważniejsze epizody z działalności marszałka) oraz obiekty związane z walkami o granice Rzeczypospolitej^[10][11].

• 

  Maxim wz. 1910

• 

  Czapka rogatywka szeregowego piechoty Armii Polskiej we Francji

• 

  Austriackie tasaki oraz austriacki nóż okopowy

Wrzesień 1939 roku w Dukli i na Przełęczy Dukielskiej

Siodło kawaleryjskie

Wystawa ta przedstawia walki podczas kampanii wrześniowej na froncie południowym, gdzie Wojsko Polskie zmierzyło się z jednostkami słowackimi, oraz główne uderzenie sił niemieckich na Duklę w nocy z 8 na 9 września.

Prezentowane są fotografie z przygotowań wojennych w Dukli, z przejścia granicznego w Barwinku oraz pamiątkowe zdjęcia żołnierzy słowackich w Polsce. Ponadto na ekspozycji znajdują się: szable wz. 1921 i wz. 34, siodło kawaleryjskie, karabiny Mausera i Lebela, bagnety, mundury, czapki wojskowe, hełmy i maski przeciwgazowe^[10][11].

Operacja Karpacko-Dukielska 8 IX–30 XI 1944

Na wystawie są przedstawione reprodukcje fotografii, mapy, umundurowania, ekwipunki, uzbrojenie i wyposażenie żołnierzy walczących podczas operacji dukielsko-preszowskiej, które przybliżają genezę, przebieg, ważne postacie oraz skutki bitwy dukielskiej. Na ekspozycji przeważają eksponaty z pobojowiska. Fotografie przedstawiają głównie walki I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego, walczącego u boku Armii Czerwonej^[10][11].

Uzbrojenie wojsk walczących w Karpatach

Jest to wystawa uzupełniająca ekspozycję „Operacja Karpacko-Dukielska 8 IX–30 XI 1944”. Znajdują się na niej przykłady uzbrojenia wojsk biorących udział w bitwie dukielskiej, czyli wojsk radzieckich, czechosłowackich, niemieckich i węgierskich. Największą część wystawy zajmuje broń palna produkcji radzieckiej^[10][11].

Inspektorat ZWZ - AK „Joachim” Jasło - Krosno - Brzozów - Sanok 1939–1944

Ekspozycja prezentuje polskie oddziały partyzanckie stacjonujące w okolicach Dukli. Przybliżona jest tu struktura organizacyjna i najważniejsze akcje bojowe Polskiego Państwa Podziemnego w regionie. Ponadto na wystawie są przedstawiane tu autentyczne dokumenty przedstawiają działalność ZWZ Jedlicze, kolekcja broni używanej przez partyzantów oraz pamiątki związane z represjami wobec partyzantów^[10].

Monte Cassino 1944

Medale przyznawane Armii Polskiej na Zachodzie

Wystawa przybliża zmagania Wojska Polskiego na Zachodzie podczas bitwy o klasztor na Monte Cassino. Na ekspozycji znajduje się mapa ukazującą drogi Polaków do Armii Polskiej w ZSRR gen. Andersa, uzupełniane przez archiwalne zdjęcia, elementy uzbrojenia i wyposażenia zarówno wojsk polskich i niemieckich oraz kolekcja odznaczeń przyznawanych polskim żołnierzom na Zachodzie. Choć tematyka wystawy nie jest powiązana bezpośrednio z tematyką muzeum, gdyż powstała jako wystawa rocznicowa, to została włączona do wystaw stałych^[10][11].

Skansen broni ciężkiej

Przed pałacem, na dziedzińcu, umiejscowiony jest skansen broni ciężkiej, prezentujący głównie artylerię^[13]. Skansen zawiera 20 eksponatów^[6], m.in^[14][15]:

• 152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20)
• 37 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 (61-K)
• 85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 (52-K)
• 57 mm armata przeciwpancerna wz. 1943 (ZiS-2)
• 76,2 mm armata dywizyjna wz. 1942 (ZIS-3)
• 100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3)
• czołg T-34-85
• samolot szkolno–treningowy PZL TS-8 Bies
• wyrzutnia rakietowa BM-8 „Katiusza” na podwoziu ZiS-151
• lekka haubica polowa 105 mm (leFH 18)
• 82 mm moździerz wz. 1937
• 120 mm moździerz wz. 1943
• 160 mm moździerz M-160
• 122 mm haubica wz. 1938 (M-30)
• 45 mm armata przeciwpancerna wz. 1942 (M-42)

Poza obrębem skansenu znajduje się radzieckie działo pancerne ISU-152, które należy do muzeum. Wcześniej on stał jako pomnik przy klasztorze oo. Bernardynów, upamiętniając żołnierzy poległych w bitwie o przełęcz dukielską. W 1997 w jego miejscu stanął kompleks dwóch rzeźb, składający się z Krzyża Pojednania oraz figury św. Jana z Dukli, a rok później dołożono figurę Jana Pawła II upamiętniającą jego pielgrzymkę do Dukli w 1997^{[16][17][18][19]}. Obecnie działo znajduje się obok skansenu, na ulicy Parkowej.

• 

  Katiusza

• 

  Niemiecka haubica kalibru 105 mm

• 

  (c) Paweł Marynowski / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

  Moździerz 82 mm

• 

  Działo przeciwlotnicze 85 mm

• 

  (c) Paweł Marynowski / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

  PZL TS-8 Bies

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Muzeum Historyczne - Pałac w Dukli (pol.). Facebook. [dostęp 2020-12-28].
• Oficjalny kanał YouTube. [dostęp 2021-01-13].