Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

Muzeum Tatrzańskie
im. Dra Tytusa Chałubińskiego
Ilustracja
Muzeum Tatrzańskie – Gmach Główny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Zakopane

Adres

ul. Krupówki 10
34-500 Zakopane

Data założenia

1889

Dyrektor

mgr Anna Wende-Surmiak

Oddziały
  • Galeria Władysława Hasiora
  • Muzeum Stylu Zakopiańskiego
  • Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza
  • Galeria Sztuki na Kozińcu
  • Muzeum Kornela Makuszyńskiego
  • Chałupa Gąsieniców Sobczaków
  • Zagroda Bafiów w Chochołowie
  • Dwór w Łopusznej
  • Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze
  • Zagroda Sołtysów w Jurgowie
Położenie na mapie Zakopanego
Mapa konturowa Zakopanego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Muzeum Tatrzańskieim. Dra Tytusa Chałubińskiego”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Muzeum Tatrzańskieim. Dra Tytusa Chałubińskiego”
Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego
Mapa konturowa powiatu tatrzańskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Muzeum Tatrzańskieim. Dra Tytusa Chałubińskiego”
Ziemia49°17′42,209″N 19°56′59,651″E/49,295058 19,949903
Strona internetowa
Fragment wystawy etnograficznej na parterze gmachu głównego (pokój sypialny chaty góralskiej z połowy XIX wieku)

Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – wielooddziałowa instytucja kultury, współprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zarejestrowana w Państwowym Rejestrze Muzeów pod numerem 93/134[1].

Jedno z najstarszych muzeów w Polsce powołane przez Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego w 1889. Do grupy założycieli Muzeum należeli: Adolf Scholtze, dr Ignacy Baranowski, dr Władysław Florkiewicz i wiele innych osobistości.

Muzeum posiada 10 oddziałów – w tym 6 w Zakopanem oraz po jednej w: Chochołowie, Czarnej Górze, Jurgowie i Łopusznej[2]. W 2023 roku planowane jest otwarcie nowego oddziału - Muzeum Palace.

Historia budynku

Pierwszą siedzibą Muzeum był dom Jana Krzeptowskiego na Krupówkach 7, kolejną wybudowaną już z myślą o Muzeum był budynek przy ul. Chałubińskiego projektu Józefa Dziekońskiego ukończony w 1892 roku. Nawiązywał on stylistycznie do architektury góralskiej. Powstał na terenie przekazanym na rzecz Muzeum przez dzieci dra Tytusa Chałubińskiego. Współcześnie siedziba główna mieści się w Zakopanem przy ul. Krupówki 10, budynku zaprojektowanym przez Stanisława Witkiewicza i Franciszka Mączyńskiego, Projektanci długo nie mogli dojść do porozumienia, mediowała między nimi Bronisława Dłuska. W końcu budowa rozpoczęła się w 1913 roku a zakończyła ostatecznie 1924, z tym że dwa lata wcześniej oficjalnie otwarto budynek dla zwiedzających i przeniesiono tam kolekcje[3]. Budynek jest jedną z niewielu realizacji architektury murowanej w stylu zakopiańskim.

Kolekcje i działy

Historia kolekcji

Muzeum Tatrzańskie powstało jako inicjatywa społeczna, nie mogło więc liczyć na subwencje lokalnych władz Królestwa Galicji i Lodomerii. Utrzymywało się z przekazów, darowizn, datków i wpływów z biletów. Z tego powodu nie było początkowo w stanie rozwinąć i wprowadzić spójnej polityki rozbudowy kolekcji. Nie zmienił tej sytuacji nawet fakt powstania w 1918 roku państwa Polskiego, bowiem przekazywane przez nowe władze apanaże były niewystarczające[4].

Pierwsze kolekcje na rzecz Muzeum przekazał dr Tytus Chałubiński, a były to: zbiory skał (1873–1887) i zielnik mchów (ponad 2700 okazów); na rzecz Muzeum przekazała zbiory z lat 1869–1887 (zebrane przez Władysława Kulczyńskiego) Komisja Fizjograficzna AU w Krakowie. Za pośrednictwem dra Chałubińskiego do Muzeum trafiły też pierwsze okazy fauny tatrzańskiej (ok. 400 sztuk) z kolekcji Antoniego Kocyana. Stanisław Drohojowski ofiarował zaś zbiory etnograficzne (1889 r.), które w 1896 roku wzbogacone zostały o przekaz Róży hr. Krasińskiej, w 1906 – o 250 obiektów z kolekcji Zygmunta Gnatowskiego, a w 1921 – o przekaz Marii i Bronisława Dembowskich. Zbiory etnograficzne rozbudowywane były również w związku z działalnością Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego[5].

Dzieje zbiorów sztuki Muzeum Podhalańskiego to również historia biografii artystów, którzy w Zakopanem pomieszkiwali i tworzyli: Wojciech Gerson, Walery Eliasz-Radzikowski, Stanisław Witkiewicz i Witkacy, Władysław Skoczylas, Zofia Stryjeńska, Rafał Malczewski, Wojciech Brzega, Wojciech Weiss, Stanisław Gałek i wielu innych[6].

Malarstwo ludowe na szkle, Gmach Główny Muzeum Tatrzańskiego – „przyjęcie Surowca”

Kolekcje

Muzeum kolekcjonuje obiekty z zakresu:

Ponadto muzeum gromadzi literaturę tatroznawczą (ok. 30 tys. woluminów) i nieregularnie wydaje „Rocznik Podhalański”.

Działy

Działalność Muzeum prowadzona jest w działach:

  • Sztuki,
  • Etnografii,
  • Przyrodniczym,
  • Konserwacji Zabytków Ruchomych,
  • Ochrony Zabytków,
  • Historyczno-Oświatowy,
  • Biblioteka-Archiwum i Muzeum Kornela Makuszyńskiego.

Status Muzeum Narodowego

30 grudnia 2020 Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotr Gliński podpisał z Marszałkiem Województwa Małopolskiego Witoldem Kozłowskim i dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego Anną Wende-Surmiak 7-letnią umowę o współprowadzeniu Muzeum przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Tym samym od 1 stycznia 2021 Muzeum Tatrzańskie zostało podniesione do rangi Muzeum Narodowego[7].

Dyrektorzy[8]

Ludzie związani z Muzeum

Bronisław Piłsudski – stworzył w ramach Towarzystwa Tatrzańskiego Sekcję Ludoznawczą, której członkowie w kadrze przez niego opracowanych założeń programowych realizowali etnograficzne badania terenowe na obszarze Podhala, Orawy, Spisza. Piłsudski jako doświadczony muzealnik[9] opracował dla Muzeum Tatrzańskiego problematykę ekspozycji etnograficzne[10]j, był pomysłodawcą muzealnego czasopisma (,,Rocznik Podhalański”)[11]. Przekazał do Muzeum 168 artefaktów[12]. Część postulatów Piłsudskiego zrealizowana została dopiero po II wojnie światowej.

Stanisław Witkiewicz – zaprojektował wille „Oksza” (dla Bronisławy i Wincentego Korwin-Kossakowskich), Koliba (dla Zygmunta Gnatowskiego), aktualne siedziby dwóch oddziałów Muzeum Tatrzańskiego: Galeria Sztuki XX wieku i Muzeum Stylu Zakopiańskiego. Wraz z Franciszkiem Mączyńskim (projekt techniczny) stworzyli projekt gmachu głównego przy ul. Krupówki 10[13].

Juliusz Zborowski[11] – dyrektor muzeum w latach 1923–1965. Tworzył instytucjonalne i ideowe zręby struktury Muzeum Tatrzańskiego. Tworząc instytucję posiłkował się programem badań etnograficznych Piłsudskiego i technikami wykorzystywanymi przez niego w badaniach – „...Zborowski jako pierwszy w Polsce użył fonografu do nagrań muzyki ludowej”[14].

Oddziały muzeum

  • Galeria Władysława Hasiora
  • Muzeum Stylu Zakopiańskiego
  • Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza
  • Galeria Sztuki na Kozińcu
  • Muzeum Kornela Makuszyńskiego
  • Chałupa Gąsieniców Sobczaków
  • Zagroda Bafiów w Chochołowie
  • Dwór w Łopusznej
  • Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze
  • Zagroda Sołtysów w Jurgowie
  • Muzeum Palace (planowane otwarcie w 2023 r.)[15]

Przypisy

  1. ↑ https://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/rejestry-muzeow.php.
  2. ↑ Anna Liscar, Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, 1998.
  3. ↑ Jolanta Sierpińska, Budynek Muzeum Tatrzańskiego jako przykład architektury murowanej w stylu zakopiańskim., „Rocznik Podhalański”, Zakopane 1992, s. 95–123.
  4. ↑ Irena Wrońska, Ogród roślin tatrzańskich, „Rocznik Podhalański”, 1985.
  5. ↑ Anna Liscar, Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, 1998, ISBN 83-902302-8-3.
  6. ↑ Teresa Jabłońska, Sztuki piękne pod Tatrami, 2016.
  7. ↑ Muzeum Tatrzańskie od 1 stycznia podniesione do rangi Muzeum Narodowego – Muzeum Tatrzańskie [dostęp 2021-01-20] (pol.).
  8. ↑ p, Muzeum Tatrzańskie, Zakopane, liczne zbiory Tatr i Podtatrza, Nie tylko Zakopane, 6 kwietnia 2014 [dostęp 2020-12-06].
  9. ↑ Zbigniew Wójcik, Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na dalekim wschodzie, „Etnografia Nowa nr 6”, 2014.
  10. ↑ Bronisław Piłsudski, W sprawie Muzeum Tatrzańskiego (O urządzenie działu ludoznawczego), „Rocznik Podhalański”, Zakopane – Kraków 1914–1921, s. 147–188.
  11. ↑ a b Jerzy M. Roszkowski, Związki Bronisława Piłsudskiego z Podtatrzem i Muzeum Tatrzańskim (1906-1914), „Etnografia Nowa nr 6”, 2014.
  12. ↑ Hanna Błaszczyk-Żurowska, Działalność kolekcjonerska Bronisława Piłsudskiego w Zakopanem, „Literatura Ludowa r. 43”, PTL, 1999.
  13. ↑ Zbigniew Moździerz, Murowany gmach Muzeum Tatrzańskiego ma już dziewięćdziesiąt lat! [dostęp 2016-12-13].
  14. ↑ Wacław Polakiewicz, Był także Bronisław, „Rocznik Podhalański T. 5”, 1992.
  15. ↑ Prace archeologiczne wokół przyszłego muzeum w willi “Palace”. – Muzeum Tatrzańskie [dostęp 2021-03-13] (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Zakopane location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: ODbL
Location map of Zakopane, Poland
Ta mapa of Zakopane została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Przyjęcie Surowca.png
Motyw znany w sztuce Podtatrza jako „przyjęcie Surowca”. Obraz na szkle, około 1840 roku. Jakub Surovec (pośrodku, w skoku) przyjmowany do drużyny Juraja Janosika (pierwszy po lewej). W ramach egzaminu zbójnickiego ścina jeden wierzchołek limby ciupagą, jednocześnie odstrzeliwując drugi z pistoletu. Scena nigdy nie miała miejsca, ale jest bardzo rozpowszechniona w legendach góralskich. Ekspozycja stała w Gmachu Głównym Muzeum Tatrzańskiego.
Zakopane7.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Zakopane - Muzeum Tatrzańskie.jpg
Autor: Krastek, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
zabytkowe Muzeum Tatrzańskie w Zakopanym