Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941–1944)

Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941–1944)

Budynek muzeum
Państwo Polska
AdresWólka Okrąglik 115, 08-330 Kosów Lacki
Data założenia1964
Zakres zbiorówhistoria ośrodka zagłady Treblinka II i obozu pracy Treblinka I
DyrektorEdward Kopówka
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941–1944)”
Położenie na mapie Polski
Ziemia52°38′06,2″N 22°03′12,6″E/52,635056 22,053500
Strona internetowa

Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941–1944) – muzeum martyrologii znajdujące się na terenie gminy Kosów Lacki, dokumentujące historię dwóch niemieckich nazistowskich obozów: ośrodka zagłady Treblinka II i obozu pracy Treblinka I.

Historia

W okresie okupacji niemieckiej na terenie gminy Kosów działały dwa obozy. Pierwszym był karny obóz pracy dla ludności polskiej i żydowskiej, nazywany potocznie Treblinka I. Funkcjonował od lata 1941 roku do końca lipca 1944 roku. Przeszło przezeń około 20 tys. osób, z czego około 10 tys. zmarło lub zostało zamordowanych[1]. Od lipca 1942 roku do listopada 1943 roku, w odległości około dwóch kilometrów od obozu pracy, działał natomiast ośrodek zagłady, który potocznie nazywano Treblinka II. Niemcy prowadzili w nim eksterminację ludności żydowskiej. W ocenie Jacka A. Młynarczyka minimalną liczbę ofiar Treblinki II należy szacować na 780 863 osoby[2].

Niemcy zostali wyparci z okolic Treblinki w lecie 1944 roku. Przez następnych 20 lat tereny obu obozów pozostawały niezagospodarowane i nieupamiętnione. Aktywne były tam „hieny cmentarne” – Polacy i żołnierze Armii Czerwonej – rozkopujące teren poobozowy w poszukiwaniu złota i kosztowności[3].

Tablica z planem muzeum

Dopiero 10 maja 1964 roku nastąpiło oficjalne odsłonięcie założenia przestrzenno-pomnikowego upamiętniającego ofiary obu obozów. Otrzymało ono nazwę Mauzoleum Walki i Męczeństwa w Treblince[4]. Jego zasadniczą część stanowił pomnik-mauzoleum wzniesiony na terenie byłego obozu zagłady. Nieco skromniejszą formę przyjęło natomiast upamiętnienie ofiar obozu pracy. W pobliżu byłych obozów wzniesiono ponadto wiatę przeciwdeszczową – zawierającą niewielką ekspozycję i pełniącą funkcję miejsca obsługi turystów – a także dom dozorcy-przewodnika[a][5]. Pierwszym przewodnikiem po mauzoleum był Tadeusz Kiryluk[6].

Przez pierwszych kilkanaście lat mauzoleum w Treblince nie podlegało żadnej jednostce muzealnej. Dopiero w 1981 roku zostało podporządkowane Muzeum Zbrojowni w Liwie. Placówka ta, przede wszystkim ze względu na brak funduszy, okazała się jednak niezdolna, aby podołać związanym z tym wyzwaniom[7]. Kilka lat później narodził się pomysł utworzenia w Treblince samodzielnego Mauzoleum Martyrologii Żydów, który nie został jednak zrealizowany[8]. W 1986 roku mauzoleum przekształcono więc w oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach, zmieniając jednocześnie jego nazwę na Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince[9].

W latach 80. i 90. XX wieku muzeum borykało się z brakiem funduszy[10]. W 1999 roku wiata przeciwdeszczowa została z przyczyn technicznych wyłączona z eksploatacji; dwa lata później przeprowadzono jej rozbiórkę[11]. Dopiero w 2010 roku w Treblince powstał w pełni funkcjonalny budynek muzealny wraz z zapleczem konferencyjnym[b][12]. W tym okresie wykonano także kilka innych inwestycji mających na celu poprawę muzealnej infrastruktury[13].

2 sierpnia 2013 roku, w 70. rocznicę powstania w obozie zagłady, wmurowany został kamień węgielny pod Centrum Edukacji o Zagładzie Żydów w Treblince[14]. W 2018 roku muzeum stało się samodzielną samorządową instytucją kultury pod nazwą „Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941–1944)”[15].

Muzeum

Makieta obozu zagłady
Fragmenty macew wykorzystanych do budowy „Czarnej Drogi”

Muzeum zarządza obszarem o powierzchni 132,64 ha[11]. Na terenie tym znajdują się[16]:

  • były obóz zagłady
  • były karny obóz pracy
  • kopalnia żwiru, w której pracowali więźniowie obozu pracy
  • miejsce straceń w lesie w pobliżu obozu pracy
  • „Czarna Droga” łącząca oba obozy

Od 2010 roku w muzeum prezentowana jest wystawa stała. Składa się z czterech części, zatytułowanych[13][16]:

  • „A więc wojna! Ludność cywilna we wrześniu 1939 r.”
  • „Okupacja niemiecka i Karny Obóz Pracy”
  • „Macewy – żydowskie nagrobki”
  • „Obóz Zagłady dla Żydów” (jest to największa część ekspozycji)

Ekspozycję stałą uzupełniają wystawy czasowe, m.in. wystawa „»Aktion Reinhardt«: Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie”, którą wypożyczono z lubelskiego oddziału IPN[14][16].

Wśród najważniejszych eksponatów będących w posiadaniu muzeum znajdują się: kopie rysunków Samuela Willenberga, makieta obozu zagłady, historyczne fotografie oraz macewy pochodzące prawdopodobnie z cmentarza żydowskiego w Kosowie Lackim, które Niemcy wykorzystali do budowy „Czarnej Drogi”[16].

W latach 80. i 90. XX wieku muzeum odwiedzało rocznie około 30–35 tys. turystów[17]. W 2013 roku liczba odwiedzających wyniosła 51 tys.[12]

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ „Dozorcówka” znajdowała się w odległości około 0,5 kilometra od obozu zagłady. Patrz: Zawadka 2015 ↓, s. 46.
  2. ↑ Na obiekt ten składa się wyremontowany dom dozorcy-przewodnika, do którego w latach 2006–2009 dobudowano kolejny budynek. Patrz: Zawadka 2015 ↓, s. 53.

Przypisy

  1. ↑ Kopówka 2002 ↓, s. 109.
  2. ↑ Młynarczyk 2004 ↓, s. 217–232.
  3. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 32–34.
  4. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 43.
  5. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 44–46.
  6. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 46.
  7. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 48.
  8. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 48–49.
  9. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 49.
  10. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 50–53.
  11. ↑ a b Zawadka 2015 ↓, s. 52.
  12. ↑ a b Zawadka 2015 ↓, s. 53.
  13. ↑ a b Zawadka 2015 ↓, s. 53–54.
  14. ↑ a b Zawadka 2015 ↓, s. 54.
  15. ↑ Uchwała Sejmiku Województwa Mazowieckiego nr 58/18 z dnia 22 maja 2018 r.. treblinka-muzeum.eu. [dostęp 2017-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  16. ↑ a b c d Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince. muzeumsiedlce.art.pl. [dostęp 2017-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  17. ↑ Zawadka 2015 ↓, s. 50 i 53.

Bibliografia

  • Edward Kopówka: Treblinka – nigdy więcej. Siedlce: Muzeum Regionalne w Siedlcach, 2002. ISBN 83-88761-15-3.
  • Jacek Andrzej Młynarczyk: Treblinka – obóz śmierci „akcji Reinhardt”. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
  • Artur Zawadka: Upamiętnianie Treblinki. W: Edward Kopówka (red.): Treblinka: historia i pamięć. Siedlce: Muzeum Regionalne w Siedlcach, 2015. ISBN 978-83-88761-51-5.

Media użyte na tej stronie

Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Museum of Fight and Martyrdom in Treblinka 02.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince. Fragmenty macew pochodzące prawdopodobnie z cmentarza żydowskiego w Kosowie Lackim odnalezione na terenie tzw. Czarnej Drogi łączącej obozy Treblinka I i Treblinka II, gdzie zostały wykorzystane przez Niemców jako materiał budowlany
Treblinka Museum 01.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Model obozu zagłady Treblinka II w muzeum w Treblince
Treblinka, Muzeum - fotopolska.eu (331385).jpg
(c) mamik / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Budynek muzeum, w którym jest wystawa o historii obozu