Myśliwy

Myśliwy na obrazie „Listopad” (1643) Joachima von Sandrarta

Józef Chełmoński „Wyjazd na polowanie” (1882)

Myśliwy – historycznie osoba zajmująca się łowiectwem, uczestnicząca w polowaniach w celu pozyskania mięsa, skór oraz kości, poroża i innych trofeów łowieckich.

Obecnie to osoba uprawniona do zajmowania się łowiectwem zgodnie z prawem łowieckim^[1]. W tym znaczeniu – przeciwieństwo kłusownika. Dawne określenia myśliwego: łowca, strzelec.

Łowiectwo – zajęcie myśliwego

Łowiectwo było jednym z najstarszych obok zbieractwa sposobem zdobywania żywności i sposobem życia ludzkości. Z czasem utraciło swoje znaczenie na rzecz rolnictwa: hodowli zwierząt (pasterstwo) i uprawy roślin, pozostając alternatywnym źródłem pożywienia, a także rozrywki oraz elementem gospodarki łowieckiej.

Zajęcie myśliwego przez wiele wieków miało związek z wojskowością. Początkowo było z nią nierozerwalnie związane, z czasem stało się formą przygotowania do militarnego rzemiosła. W okresie średniowiecza polowanie stało się formą rozrywki i ćwiczeń wojskowych europejskiego rycerstwa, a następnie szlachty. Z ludzi zajmujących się myślistwem rekrutowano także jednostki wojskowe, np. łucznicy, strzelcy, jegrzy. Rdzenne łowiectwo nieodłącznie wiąże się z prowadzeniem gospodarki łowieckiej, której tylko jednym z elementów jest polowanie.

Z zajęciem myśliwych związane są liczne zjawiska w różnych dziedzinach życia, np.:

• broń myśliwska
• sokolnictwo, ptaki łowne
• bowhunting, czyli myślistwo łucznicze
• psy myśliwskie
• konie do polowania, np. huntery
• prawo łowieckie
• obyczaje łowieckie
• etyka łowiecka
• gwara łowiecka
• kuchnia myśliwska

Myśliwy w kulturze

Postać myśliwego i jego zajęcia znalazły liczne odbicia w kulturze.

Postacie bogów i herosów mitologicznych

Enkidu, Nimrod, Artemida, Diana, Orion, Akteon, Hern Myśliwy, Wolundr

Literatura

Postacie myśliwych:

• Baśnie i legendy, np. Czerwony Kapturek, Królewna Śnieżka,
• Łowcy wilków (ang. Wolf hunters) – pierwsza z trzech części trylogii Jamesa Olivera Curwooda,
• Vorondil – postać ze stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia,
• Oromë – jeden z Aratarów stworzonych przez J.R.R. Tolkiena.

Film

• Łowca jeleni (ang. The Deer Hunter) – amerykański dramat wojenny z 1978 w reżyserii Michaela Cimino, gdzie scena polowania ma symboliczne znaczenie,
• Biały myśliwy, czarne serce,
• Jimbo Kern – postać z serialu South Park,
• Predator (Yautja) – fikcyjna istota z filmów Predator, Predator 2, Obcy kontra Predator, Obcy kontra Predator 2; przedstawiciel rasy międzygalaktycznych myśliwych, wyposażonych w wysoko rozwiniętą technologię.

Plastyka

• mozaiki w Pelli (Polowanie na jelenia, Polowanie na lwa) oraz w Villa Romana del Casale (Wielkie polowanie (fragment), Małe polowanie (fragment);
• portrety i malarstwo rodzajowe ukazujące postacie myśliwych oraz sceny związane z myślistwem, np. w malarstwie polskim:
  • Tadeusz Ajdukiewicz: Po polowaniu na jelenia,
  • Michał Elwiro Andriolli: ilustracja do Księgi IV Pana Tadeusza (koncert Wojskiego),
  • Józef Brandt: Gajowy, Przed polowaniem (dwa obrazy o tym tytule^[2]), Polowanie, Wyjazd na polowanie,
  • Józef Chełmoński: Zjazd na polowanie, Trójka na śniegu (Polowanie z chartami na zające), Wyjazd na polowanie, Polowanie na głuszca,
  • Julian Fałat: Nagonka, Polowanie na niedźwiedzia, Odpoczynek myśliwych w lesie, Oszczepnicy, Polowanie w Nieświeżu, Powrót z niedźwiedziem, Polowanie na łosia, Polowanie – nagonka, Wyjazd na polowanie, Powrót z polowania z łosiem,
  • Maksymilian Gierymski: Wyjazd na polowanie I, Wyjazd na polowanie II, Polowanie w lesie, Powrót z polowania II,
  • Jerzy Kossak: Bieg myśliwych z psami za jeleniem, Spacer myśliwski w lesie, Święty Hubert na koniu spotyka jelenia, Scena z polowania – za tropem,
  • Juliusz Kossak: Maurycy Potocki na polowaniu, Polowanie w Poturzycy u Dzieduszyckich, Polowanie na lisa, Polowanie par force z ogarami, Wyjazd na polowanie z sokołem, Wyjazd na polowanie, Polowanie stepowe na wilka, Polowanie na zająca, Asesor z Rejentem na polowaniu z chartami (ilustracja do Księgi II Pana Tadeusza),
  • Wojciech Kossak: Polowanie cesarskie w Gödöllö, Polowanie par force u Józefa Potockiego w Antoninach,
  • Franciszek Kostrzewski,Polowanie (ilustracja do Księgi IV Pana Tadeusza),
  • Tadeusz Makowski: Myśliwy,
  • Władysław Podkowiński, Wyjazd na polowanie,
  • January Suchodolski: Polowanie na jelenia,
  • Alfred Wierusz-Kowalski: Po polowaniu na lisa, Na polowanie, Po polowaniu, Lis, Wyjazd na polowanie, Myśliwy, Naganiacze odpoczywający w lesie, Rankiem na polowanie;

• 

  Aszurbanipal podczas polowania. Asyryjski relief z Niniwy

• 

  Bardzo bogate godzinki księcia de Berry „Sierpień” (ok. 1515–1520)

• 

  Pieter Bruegel (starszy) „Myśliwi na śniegu” (1565), Kunsthistorisches Museum Wien

• 

  Alexandre-François Desportes „Autoportret w stroju myśliwskim” (1699)

• 

  Juliusz Kossak „Wyjazd na polowanie z sokołem” (1868), Muzeum Górnośląskie, Bytom

• 

  Édouard Manet „Pertuiset^[3] łowca lwów” 1881)

• 

  Julian Fałat – ilustracja do Die Gartenlaube (1887)

• 

  Ludwig Pietzsch „Rosyjskie polowanie na niedźwiedzia”

Heraldyka

Postać myśliwego znajduje się w herbach miejskich: Baiersdorf (Niemcy), Bystré (Czechy), Etschberg (Niemcy), Galdakao (Hiszpania), Izurza (Hiszpania), Orvin (Szwajcaria).

Urzędy nadworne związane z łowiectwem

Łowczy: łowczy nadworny (venator aulicus), w tym koronny i litewski; łowczy wielki koronny; łowczy wielki litewski; podłowczy; sokolnik; jastrzębnik.

Inne

Od myśliwych pochodzi określenie samolotów i statków myśliwskich (np. okręty podwodne typu Rubis) oraz nazwa Konga (w języku Bakongo).

Sławni myśliwi

Wielu władców zasłynęło ze swojego zamiłowania do polowań, niektórzy z nich otrzymali nawet przydomek w związku z tym zajęciem:

• Gudrød Myśliwy – legendarny władca Norwegii
• Jan I Myśliwy – król Aragonii w latach 1387–1396
• Filibert I Myśliwy – książę Sabaudii (1472–1482)

Wśród polskich panujących najbardziej znanymi myśliwymi są m.in.:

• Kazimierz Wielki – zmarł na skutek wypadku w czasie polowania
• Władysław Jagiełło
• Zygmunt August – ponoć podczas polowania poznał swoją przyszłą żonę Barbarę Radziwiłłównę
• Stefan Batory

Oprócz władców znanymi myśliwymi byli m.in.:

• Mateusz Cygański – autor pierwszego dzieła w języku polskim o ptakach łownych 1584
• Buffalo Bill (1846–1917) – myśliwy, zwiadowca armii amerykańskiej (scout), organizator i aktor widowisk rozrywkowych, bohater Dzikiego Zachodu
• George Custer (1839–1876) – amerykański dowódca wojskowy znany z walk z Indianami.
• Sam Houston (1793–1863) – amerykański polityk
• Ján Ruman Driečny (starszy) – słowacki pasterz, myśliwy i przewodnik tatrzański XVIII/XIX wieku
• Jan Krzeptowski (Sabała) (1809–1894) – góral podhalański, honorowy przewodnik tatrzański, muzykant, myśliwy, gawędziarz i pieśniarz
• Dersu Uzała (1849–1908) – myśliwy z plemienia Nanajów
• John Hanning Speke (1827–1864) – angielski podróżnik, oficer i badacz Afryki
• Ernest Hemingway (1899–1961) – amerykański pisarz, dziennikarz, noblista.

Zobacz też

• Cienietnik
• Hipoteza łowiecka
• Święty Sebastian
• Święty Hubert
• Bestia z Gévaudan
• Dziki Łów
• Kraina Wiecznych Łowów

Przypisy