Mysikrólik zwyczajny

Mysikrólik zwyczajny
Regulus regulus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

mysikróliki

Rodzaj

Regulus

Gatunek

mysikrólik zwyczajny

Synonimy
  • Motacilla Regulus Linnaeus, 1758[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     letnie lęgowiska

     występuje całorocznie

     zimowiska

Mysikrólik zwyczajny, mysikrólik[4] (Regulus regulus) – gatunek małego ptaka z rodziny mysikrólików (Regulidae), wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae).

Systematyka

Wyróżniono kilkanaście podgatunków R. regulus[2][5]:

  • mysikrólik zwyczajny, mysikrólik[4] (Regulus regulus regulus) – Europa i zachodnia Syberia.
  • mysikrólik kanaryjski[4] (Regulus regulus teneriffae) – La Gomera i Teneryfa (zachodnio-środkowe Wyspy Kanaryjskie).
  • Regulus regulus ellenthaleraeLa Palma i El Hierro (zachodnie Wyspy Kanaryjskie).
  • Regulus regulus azoricusSão Miguel (wschodnie Azory).
  • Regulus regulus sanctaemariaeSanta Maria (południowo-wschodnie Azory).
  • Regulus regulus inermis – zachodnie i środkowe Azory.
  • Regulus regulus buturliniKrym, Anatolia i obszar Kaukazu.
  • Regulus regulus hyrcanus – południowo-wschodni Azerbejdżan i północny Iran.
  • Regulus regulus coatsi – południowo-środkowa Syberia.
  • Regulus regulus tristisTienszan (środkowa Azja).
  • Regulus regulus himalayensis – wschodni Afganistan do zachodnich Himalajów.
  • Regulus regulus sikkimensis – wschodnie Himalaje do północno-środkowych Chin.
  • Regulus regulus yunnanensis – środkowe i południowo-środkowe Chiny, północno-wschodnia Mjanma.
  • Regulus regulus japonensis – południowo-wschodnia Syberia, północno-wschodnie Chiny, Korea i Japonia.

Występowanie

Występuje nieomal w całej Europie (na południu rzadziej, najliczniej w środkowej i wschodniej) oraz w Azji – aż po wschodnią Syberię i Japonię oraz w Azji Mniejszej. Nie zamieszkuje dalekiej Północy. Częściowo osiadły (południowe populacje), częściowo wędrowny (przeloty od marca do kwietnia i odloty od września do listopada populacji północnych) lub koczujący. Zimuje w południowej Europie, północnej Afryce i w Azji.

W Polsce liczny lub bardzo liczny ptak lęgowy, pospolity zwłaszcza w lasach świerkowych gór i w północno-wschodniej części kraju (np. w puszczach: Augustowskiej, Knyszyńskiej i Białowieskiej). Nieliczny jedynie na obszarach bez świerka. Spotkać go można w górach do górnej granicy lasu do wysokości 1500 m n.p.m. Dość licznie zimuje, choć rokrocznie w zmiennej liczbie. W niektórych latach notuje się inwazyjne naloty ptaków z północnego wschodu Europy[6]. Najczęściej spotyka się je w trakcie migracji wiosną i jesienią, kiedy to wędrują w większych grupach.

Charakterystyka

Widoczna charakterystyczna jaskrawa pręga na głowie

Cechy gatunku

Najmniejszy ptak Europy, choć niektórzy błędnie uznają za takiego strzyżyka. Ma krępą, okrągłą sylwetkę, dużą głowę i krótki, szydłowaty ogon. Obie płci ubarwione podobnie i o zbliżonej wielkości. Upierzenie oliwkowozielone, jaśniejsze od spodu i ciemniejsze z wierzchu. Przez ciemniejsze skrzydła przechodzą dwie białe pręgi na brzegach lotek. Na oliwkowozielonej głowie żółtopomarańczowa (dorosły samiec) lub żółta (samica) kreska z czarną obwódką. Podczas toków samiec pokazuje tę kreskę, unosząc pióra na wierzchu głowy. Białe policzki i czoło, oczy stosunkowo duże i czarne, wokół nich widać rozjaśnienie. Ma jasnożółty kuper, żółtoszary brzuch, brązowe lotki i sterówki. Delikatny, krótki dziób i tęczówki oczu są czarnobrązowe. Nozdrza przykrywa pojedyncze piórko. Nogi mają natomiast kolor oliwkowobrązowy. Młode podobne do dorosłych, ale z jednolicie szarą głową (bez widocznego z dala rysunku) i bardziej matowym upierzeniem. Tylko gdy trzyma się je w ręku, widać pojedyncze żółte piórka na ciemieniu. Jeśli u młodego ptaka widać jasną i ciemną kreskę nad okiem, oznacza to, że jest to mysikrólik, a nie spokrewniony z nim zniczek, który ma bardziej wyrazistszą (czarną) kreskę przechodząca przez oko.
Mimo niewielkich rozmiarów jest bardzo ruchliwy. Przypomina z wyglądu miniaturkę świstunki, jednak ma 2 białe prążki na skrzydłach. Trudno go zauważyć, gdyż większość czasu spędza wysoko w koronach drzew. Łatwiej go usłyszeć, zwłaszcza cicho odzywa się w borach. Nisko lata. Schodzi na ziemię tylko wyjątkowo, głównie w sytuacji znacznego głodu. Lot nie jest charakterystyczny.

Mysikrólik nie ma w zwyczaju chować się w dziuplach lub innych zakamarkach nawet zimą. Świadczy to o jego wytrzymałości, bo potrafi w 15-stopniowym mrozie przesiedzieć na gałązce nawet 16 godzin. To sprawia, że oznaczono go łacińską nazwą gatunkową regulus wywodząca się od rex, czyli króla. Zgrabne połączenie natury ptaka ujęto w polskiej nazwie – w ciele wielkości myszy kryje się królewski hart ducha, co wydaje się podkreślać żółta niby-korona.

Głos

Głos samca mysikrólika
Różnica pomiędzy płciami widoczna jest w jaskrawości paska na głowie (na dole samiec)

Wydaje ciche, szczebioczące „si si si”, „sri sri sri” z akcentem na kończącym pieśń trelu lub o podobnej wysokości falujący śpiew wabiący. Samiec często śpiewa i w różnych porach roku – robi to najczęściej blisko swego gniazda na wierzchołku drzewa. Usłyszeć go można w lesie iglastym nawet zimą. Milknie w okresie wylęgu piskląt, aby nie zwracać uwagi na gniazdo i nie tracić czujności.
Od śpiewu zniczka odróżnia go szybko powtarzane „si si”, a następnie głośniejsza, dwusylabowa, modulowana seria zakończona delikatnym trelem.

Wymiary średnie

długość ciała
ok. 9 cm[7]
rozpiętość skrzydeł
ok. 13–15 cm

Masa ciała

4,5–7 g[7]

Biotop

Zwarte bory iglaste i mieszane (z przewagą drzew iglastych, najlepiej luźno stojących świerków) z licznymi podrostami. Ptak związany z występowaniem świerka pospolitego i jodły. Rzadziej widywany w lasach sosnowych, sadach, ogrodach. Tam, gdzie występuje, stale przelatuje między gałęziami świerkowymi, w których chętnie się gnieździ i żeruje. Mogą to być też sztuczne nasadzenia iglaków np. w parkach czy cmentarzach. Początkowo ptak ten zasiedlał tylko wysokogórskie naturalne lasy świerkowe. Wprowadzenie sztucznych monokultur świerkowych na niżej położonych obszarach rozszerzyło jego areał lęgowy i pojawił się tam, gdzie dotychczas środowisko nie było ekologicznie odpowiednie. Obszary występowania z pierwotnie wyspowych stały się bardziej zwarte. Pomimo to nie spotkamy mysikrólika w lasach liściastych i na krzewach (chyba że w czasie przelotów), a rzadko w mieszanych i przerzedzonych kompleksach leśnych.

Okres lęgowy

Toki

Na gałęzi świerku 3500 m n.p.m. w Kullu w Indiach

W czasie godów samce wykorzystują swe jaskrawe prążki na głowie – stroszą pióra w czubek. Samice odpowiadają podobnym zachowaniem. Tworzone pary są monogamiczne. Okres lęgowy trwa od kwietnia do lipca.

Gniazdo

Przytwierdzone od spodu pod boczną gałęzią świerka lub jodły, ulokowane w gęstej koronie drzew iglastych na znacznej wysokości[8], wiszące. Jest wplecione w zwisające, cienkie dwie poprzeczne względem siebie gałązki większej gałęzi, przeważnie na wysokości 4–12 m nad ziemią. Jego kształt zbliżony jest do czarki o zamkniętej misternej konstrukcji z mchu, porostów i roślinnych włókien, a wyściółkę stanowią pióra i sierść; średnica zewnętrzna to blisko 10 cm, wewnętrzna – 7 cm[7]. Otwór wlotowy jest zwężony od góry. Budowę ptak rozpoczyna od zlepienia gałązek nićmi pajęczymi i kokonami z jajami pająków i poczwarek owadów. To pozwala na utworzenie głębokiej, miseczkowatej całości. Wobec niewielkich rozmiarów ptaka rzuca się w oczy masywność konstrukcji. Budowa całego gniazda trwa zwykle 3 tygodnie.

Jaja

Gniazdo w formie kulistej z otworem znajdującym się od góry. Dwa lęgi w roku pod koniec kwietnia i w połowie czerwca. W zniesieniu 8–10 jaj[7], o średnich wymiarach 13×10 mm i średniej masie 0,72 g[9], znacznie jaśniejszych od jaj zniczka, o tle kremowobiałym, z gęsto usianymi jasnobrązowymi plamkami, które na tępym końcu tworzą wianuszek.

Jaja są stosunkowo ciężkie: masa jednego jaja wynosi 14,4% masy ciała samicy (założono 5 g), natomiast masa całego zniesienia z 10 jaj – 144%, co jest największą wartością wśród polskich ptaków[9].

Wysiadywanie, pisklęta

Od zniesienia ostatniego jaja trwa przez okres 14–16 dni i czynnością tą zajmuje się jedynie samica. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 14–16 dniach[7].

Najstarszy zaobrączkowany osobnik dożył 7,5 roku[7].

Pożywienie

Mysikrólik w trakcie zbierania owadów ze spodniej powierzchni liścia

Wiosną i latem drobne owady nadrzewne jak małe muchówki i mikroskopijne komary, ich jaja, poczwarki (zwłaszcza zimą) i larwy, pająki, inne bezkręgowce, sporadycznie również nasiona sosny zwyczajnej i innych iglaków.
Wyjątkowa żywotność tych ptaków nie zanika nawet zimą. Nawet przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych nie opuszczają one terenów lęgowych. Tylko osobniki z północnych populacji migrują na południe. W tej porze roku w warunkach panujących w Europie Południowej mysikróliki muszą w trakcie krótkiego dnia nazbierać odpowiednią liczbę stężałych od zimna i poukrywanych w kryjówkach owadów i innych bezkręgowców. Nie wszystkim ptakom udaje się przetrwać jednak do wiosny. Wysoką śmiertelność rekompensuje duża liczba składanych jaj (10) i wyprowadzanie czasem nawet dwóch lęgów w ciągu roku.
Żerując na gałęziach świerkowych, rzadziej sosnowych lub modrzewiowych, często zawisa głową na dół (podobnie jak sikorki przeszukując jedną gałązkę po drugiej).

Status i ochrona

IUCN uznaje mysikrólika zwyczajnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 98–165 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[11]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (MPPL), w latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej mysikrólika na terenie kraju wynosiła 522 000 – 811 000 par[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. Regulus regulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Goldcrest (Regulus regulus). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
  3. a b Regulus regulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Regulidae Vigors, 1825 - mysikróliki - Goldcrests or kinglets (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-02-07].
  5. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Dapple-throats, sugarbirds, fairy-bluebirds, kinglets, hyliotas, wrens, gnatcatchers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-02-07]. (ang.).
  6. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 662. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego liczny oznacza zagęszczenie 100–1000 par na 100 km2, bardzo liczny – 1000–10 000 par na 100 km2, a nieliczny – 1–10 par na 100 km2.
  7. a b c d e f Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 239. ISBN 978-83-7073-474-9.
  8. Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
  9. a b Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 160
  10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  11. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  12. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 

Bibliografia

  • Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
  • Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1993. ISBN 83-70663-80-X.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Regulus regulus inermis MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of Regulus regulus inermis. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Regulus regulus map.png
Autor: Jimfbleak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Range map of Regulus regulus Own work based on Commons file File:BlankMap-World6.svg. Map data from Mullarney, Killian; Svensson, Lars; Zetterstrom, Dan; Grant, Peter (1999) Collins Bird Guide, London: Collins, s. 236 ISBN: 000219728-6. and Arlott, Norman (2007) Birds of the Palearctic: Passerines, Londyn: Collins, ss. 200 ISBN: 0007147058.
Regulus regulus regulus MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Egg of Goldcrest. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
CRW 2087-01 s e.jpg
Autor: Christian Lübke www.augenblicke-eingefangen.de, Licencja: CC BY-SA 2.5
Goldcrest
Goldcrest (Regulus regulus) (W1CDR0001500 BD19).ogg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0

The warbling song of a Goldcrest, recorded at Old Dean Commom, near Camberley in Surrey, England

Goldcrest I IMG 7040.jpg
Autor: J.M.Garg, Licencja: CC BY-SA 3.0
Goldcrest Regulus regulus at 11,500 ft. in Kullu District of Himachal Pradesh, India.
Regulus regulus azoricus MHNT.ZOO.2010.11.207.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Egg of Regulus regulus azoricus. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Regulus regulus teneriffae MHNT.ZOO.2010.11.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Egg of Tenerife Goldcrest. Collection of René de Naurois / Jacques Perrin de Brichambaut.
Regulus regulus -Vendee, France-8.jpg
Autor: Oiseauxvendee, Licencja: CC BY-SA 3.0
A male Goldcrest in Vendée, France
Regulus regulus0.jpg
Autor: MPF, Licencja: CC BY 2.5
Goldcrest Regulus regulus, exhausted, freshly arrived on autumn migration from Scandinavia, St Mary's Island, Northumberland, England