NATO

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego
North Atlantic Treaty Organization / Organisation du traité de l’Atlantique nord
Mapa
     państwa członkowskie NATO
Język roboczy

angielski, francuski

Siedziba

Bruksela

Członkowie

Albania
Belgia
Bułgaria
Chorwacja
Czarnogóra
Czechy
Dania
Estonia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Islandia
Kanada
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Macedonia Północna
Niemcy
Norwegia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Stany Zjednoczone
Turcja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy

Sekretarz generalny

Jens Stoltenberg

Utworzenie

4 kwietnia 1949

Strona internetowa

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego[1][2] (ang. North Atlantic Treaty Organization – NATO; fr. Organisation du Traité de l’Atlantique Nord – OTAN, zwyczajowo NATO lub Sojusz Północnoatlantycki[3]) – międzynarodowa organizacja polityczno-wojskowa utworzona na mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 Traktatu północnoatlantyckiego[4], obowiązującego od 24 sierpnia 1949[a][5]. Głównym celem istnienia NATO w chwili utworzenia była obrona militarna przed atakiem ze strony ZSRR i jego państw satelickich, od 1955 zorganizowanych w strukturę Układu Warszawskiego. Po rozpadzie ZSRR i rozwiązaniu Układu Warszawskiego w 1991 roku, pełni rolę stabilizacyjną, podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów regionalnych. Pełni także rolę gwaranta bezpieczeństwa zewnętrznego państw członkowskich. Sojusz opiera się na zasadzie kolektywnej obrony, zgodnie z jego podstawowym założeniem, że napaść zbrojna na jednego z członków uważana jest za atak przeciw wszystkim członkom.

Zadania i cele

Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest podpisany 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie Traktat północnoatlantycki, zwany też traktatem waszyngtońskim. Umowa jest dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i sojuszu jako całości. Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest artykuł 5, stanowiący, że każdy atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko wszystkim sygnatariuszom umowy.

Artykuł 5. Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego[4].

Zawarta w tym artykule formuła casus foederis jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu. NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia NATO jest międzynarodową organizacją opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z traktatem waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych oraz dbać o zachowanie bezpieczeństwa własnego oraz innych członków sojuszu i wzmacniać swoje siły zbrojne. Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie – środkami politycznymi i militarnymi – wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

  • zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów
  • zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego
  • rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP) oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa
  • wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

Niemniej jednak istotnym zapisem traktatu jest artykuł 3 zobowiązujący każdą ze jego stron z osobna do umacniania swoich własnych i kolektywnych zdolności obronnych:

Artykuł 3. Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniejszego traktatu, Strony, każda z osobna i wszystkie razem, poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną, będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści[4].

Zasięg terytorialny sojuszu

Zgodnie z art. 6 traktatu zasięg terytorialny paktu obejmuje terytorium którejkolwiek ze stron w Europie lub Ameryce Północnej, algierskie departamenty Francji, terytorium Turcji oraz wyspy pod jurysdykcją którejkolwiek ze stron na obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka. Zobowiązania traktatu obowiązują także w razie ataku na siły zbrojne, okręty lub samoloty którejkolwiek ze stron znajdujące się na tych terytoriach lub nad nimi albo na jakimkolwiek innym obszarze w Europie, na którym w dniu wejścia w życie traktatu stacjonowały wojska okupacyjne którejkolwiek ze stron, lub na Morzu Śródziemnym czy obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka.

Państwa członkowskie

Państwa członkowskie NATO
Rok wstąpieniaPaństwa członkowskie NATO
1949 Belgia,  Dania,  Francja,  Holandia,  Islandia,  Kanada,  Luksemburg,  Norwegia,  Portugalia,  Stany Zjednoczone,  Wielka Brytania,  Włochy
1952 Grecja,  Turcja
1955Niemcy Republika Federalna Niemiec (Niemcy od 1990)
1982 Hiszpania
1999 Czechy,  Polska,  Węgry
2004 Bułgaria,  Estonia,  Litwa,  Łotwa,  Rumunia,  Słowacja,  Słowenia
2009 Albania,  Chorwacja
2017 Czarnogóra
2020 Macedonia Północna

W 2022 roku NATO liczyła 30 państw członkowskich. Najnowszym z nich jest Macedonia Północna. Kandydatami do członkostwa w sojuszu są Bośnia i Hercegowina, Finlandia, Szwecja.

Każde z państw przystępuje do NATO dobrowolnie, po przeprowadzeniu debaty publicznej[b] oraz stosownej ratyfikacyjnej procedury parlamentarnej[c]. Traktat północnoatlantycki gwarantuje swoim członkom suwerenne prawa[d][e], ale także nakłada zobowiązania międzynarodowe, które należy bezwzględnie respektować.

Państwa goszczące

Państwa goszczące to kraje niebędące członkami NATO, które jednak zobowiązały się do umożliwienia siłom NATO działania ze swojego terytorium, jeśli zajdzie taka potrzeba[6]. Państwem goszczącym jest Szwecja[7].

Państwa członkowskie przez pewien czas nieuczestniczące w strukturach wojskowych NATO

  • Grecja – od 14 sierpnia 1974 do 20 października 1980;
  • Francja – wystąpiła w 1966 r., częściowo powróciła w 1995, powróciła całkowicie w 2009 (podczas szczytu NATO w Strasburgu i Kehl);
  • Hiszpania – od momentu przystąpienia do 1997 r.

Historia

  • 4 marca 1947: Wielka Brytania i Francja podpisały traktat z Dunkierki.
  • 17 marca 1948: Benelux, Francja i Wielka Brytania podpisały traktat brukselski, będący prekursorem traktatu waszyngtońskiego.
  • 11 czerwca 1948: uchwalenie rezolucji Vandenberga przez Senat Stanów Zjednoczonych. Wzywała do tworzenia bloków militarnych.
  • 4 kwietnia 1949: podpisanie w Waszyngtonie Traktatu północnoatlantyckiego, ustanawiającego NATO.
  • 24 sierpnia 1949: wejście umowy w życie i powstanie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego.
  • wrzesień 1950: w czasie posiedzenia Rady NATO w Nowym Jorku przyjęto koncepcję tzw. wysuniętej obrony (forward strategy) zakładającej w wypadku wojny przeniesienie działań bojowych na terytorium państw bloku wschodniego. USA wysunęły propozycję remilitaryzacji Niemiec i włączenia ich w skład sojuszu. Propozycja ta została uznana przez państwa socjalistyczne za przyjęcie kursu konfrontacji i dążenie do odrodzenia militaryzmu niemieckiego.
  • październik 1950: Komitet Obrony NATO zaakceptował plan utworzenia sił sojuszniczych złożonych z 50 dywizji, w tym: 20 francuskich, 10 amerykańskich, 10 włoskich, 5 brytyjskich i 5 z państw Beneluksu.
  • 1951: Rada NATO postanowiła przyśpieszyć proces rozbudowy sił lądowych sojuszu, które miały stanowić tzw. tarczę zabezpieczającą przed ewentualnym atakiem. USA i Wielka Brytania miały utworzyć siły tzw. „miecza” złożone ze strategicznego lotnictwa bombowego dysponującego bombami jądrowymi.
  • grudzień 1952: Rada NATO przyjęła zasady doktryny wojennej sojuszu oparte na amerykańskiej doktrynie odstraszania.
  • kwiecień 1954: na sesji Rady NATO w Paryżu uznano, że dla zrównoważenia radzieckiej przewagi w wojskach lądowych konieczne jest oparcie strategii sojuszu na użyciu taktycznej broni jądrowej. W skład sił NATO w Europie weszły amerykańskie jednostki uzbrojone w taką broń.
  • październik 1954: na posiedzeniu Rady NATO podjęto decyzję o zakończeniu okupacji Niemiec Zachodnich, przyznaniu im prawa do odbudowy sił zbrojnych oraz przyjęciu RFN do sojuszu (tzw. układy paryskie).
  • grudzień 1954: na sesji Rady NATO przyjęto amerykańską strategię „zmasowanego odwetu”, zakładającą użycie broni jądrowej na dużą skalę w razie ewentualnego konfliktu.
  • maj 1955: zakończono proces ratyfikacji układów paryskich, co zostało uznane przez państwa „bloku wschodniego” za pretekst do utworzenia Układu Warszawskiego, który miał być odpowiedzią na remilitaryzację RFN i przyjęcie jej do NATO.
  • maj 1957: na posiedzeniu Rady NATO potwierdzono koncepcję użycia broni jądrowej w ewentualnym konflikcie. Środki przenoszenia broni jądrowej miały posiadać nie tylko siły zbrojne USA, ale i pozostałe państwa sojuszu, w tym RFN.
  • kwiecień 1958: na konferencji ministrów obrony narodowej państw NATO zatwierdzono plan rozbudowy sił sojuszu (MC-70) zakładający wzmocnienie sił w Europie przez 12 dywizji niemieckich, 4 francuskie i 2 brytyjskie. Przewidywano rozbudowę baz rakietowych i wprowadzenie na uzbrojenie środków przenoszenia broni jądrowej.
  • 1959–1960: USA rozmieściły w Europie Zachodniej wyrzutnie rakiet średniego zasięgu z głowicami jądrowymi. W Wielkiej Brytanii rozlokowano 66 wyrzutni, a we Włoszech 30 wyrzutni rakiet typu „Thor”. W Turcji zainstalowano 15 wyrzutni rakiet typu Jupiter. Te ostatnie sprowokowały ZSRR do rozmieszczenia rakiet średniego zasięgu na Kubie, co było przyczyną kryzysu kubańskiego.
  • grudzień 1961: na sesji Rady NATO w Paryżu omawiano problem przekształcenia sojuszu w „czwartą potęgę atomową”, co oznaczało możliwość swobodnego dostępu do broni nuklearnej wszystkich państw NATO.
  • maj 1962: na sesji Rady NATO w Atenach, USA i Wielka Brytania odrzuciły plan przekształcenia NATO w „czwartą potęgę atomową”, którego rzecznikiem była Republika Federalna Niemiec. Podkreślono potrzebę rozbudowy sił konwencjonalnych przez państwa sojuszu.
  • 1966: Charles de Gaulle podjął decyzję o wycofaniu Francji ze struktur militarnych NATO. Doprowadziło to do przeniesienia głównej siedziby NATO z Paryża do Brukseli (Belgia) 16 października 1967 roku. O ile w Brukseli mieści się od tamtej pory siedziba polityczna sojuszu, główne dowództwo wojskowe osadzone zostało na południe od Brukseli, w mieście Mons.
  • 1967: przyjęcie jako oficjalnej strategii NATO amerykańskiej doktryny „elastycznego reagowania” zakładającej użycie broni jądrowej w przypadku braku możliwości odparcia ewentualnej agresji siłami konwencjonalnymi. Jednocześnie odwrócono rolę „tarczy” i „miecza”. Funkcję „tarczy” odgrywały strategiczne siły nuklearne, a „miecza” – siły konwencjonalne wzmocnione taktyczną bronią jądrową.
  • grudzień 1970: przyjęcie przez Radę NATO dziesięcioletniego planu rozbudowy sił zbrojnych sojuszu (AD-70) zakładającego rozbudowę armii państw Europy Zachodniej.
  • kwiecień 1974: państwa NATO przyjęły Deklarację Atlantycką, w której głównym postulatem było ograniczenie dominacji USA i rozszerzenie współpracy państw NATO.
  • 1981: od 1976 USA zaczęły lansować wspólną doktrynę militarną sił konwencjonalnych. Oparta była na założeniach tzw. aktywnej obrony. W 1981 doktryna ta jako tzw. doktryna bitwy powietrzno-lądowej została oficjalnie przyjęta przez USA.
  • 1982: przyjęcie do sojuszu Hiszpanii.
  • 1984: w Sztokholmie odbyła się konferencja w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie, NATO było stroną rozmów rozbrojeniowych.
  • kwiecień 1991: podczas sesji Rady NATO przyjęto deklarację o partnerstwie z krajami Europy Środkowej i Wschodniej.
  • październik 1996: w Detroit prezydent Bill Clinton zapowiedział rozszerzenie sojuszu w 50. rocznicę jego utworzenia i rychłe zaproszenie kandydatów z Europy Środkowo-Wschodniej do negocjacji.
  • 27 maja 1997: podczas szczytu NATO w Paryżu podpisano Akt stanowiący o wzajemnych stosunkach, współpracy i bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską.
  • 8 lipca 1997: trzy państwa należące niegdyś do Układu Warszawskiego – Polska, Czechy i Węgry – zostały zaproszone do przystąpienia do NATO.
  • 12 marca 1999: przyjęcie do NATO – Polski, Czech i Węgier.
  • 24 marca 1999: NATO zaangażowało się w konflikt zbrojny w Kosowie. Podjęcie interwencji militarnej (11-tygodniowej) miało na celu zakończenie sześcioletniej masakry ludności cywilnej na Bałkanach.
  • 12 września 2001: po raz pierwszy w historii NATO uruchomiło procedury związane z artykułem piątym, który mówi, że atak na dowolne państwo należące do NATO równy jest z atakiem na cały sojusz. Stanowiło to odpowiedź na atak na Stany Zjednoczone z 11 września 2001.
  • 21 listopada 2002: podczas szczytu w Pradze (Czechy), siedem nowych państw otrzymało zaproszenia do rozpoczęcia negocjacji odnośnie do ich przystąpienia do Sojuszu. Były to: Estonia, Łotwa, Litwa, Słowenia, Słowacja, Bułgaria i Rumunia.
  • 10 lutego 2003: w NATO nastąpił kryzys po tym, gdy Francja i Belgia zawetowały uruchomienie specjalnych procedur mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa Turcji na wypadek wojny w Iraku. Niemcy odmówiły skorzystania z przysługującego im prawa zablokowania procesu, ale poparły weto.
  • 16 kwietnia 2003: NATO wyraziło zgodę na przejęcie w sierpniu dowództwa nad Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie. Decyzję taką podjęto na prośbę Niemiec i Holandii, które dotychczas dowodziły operacją ISAF. 19 ambasadorów NATO podjęło decyzję jednomyślnie. Przekazanie dowództwa nastąpiło 11 sierpnia. Była to pierwsza w historii sytuacja, w której NATO prowadziło operację poza regionem północnego Atlantyku. Pierwotnie kontrolę nad misją ISAF miała przejąć Kanada.
  • 19 czerwca 2003: nastąpiła znacząca restrukturyzacja dowództwa NATO.
  • 29 marca 2004: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia stały się państwami członkowskimi NATO.
  • 26 kwietnia 2005: NATO przychyliło się do prośby Unii Afrykańskiej o wsparcie logistyczne misji w Darfurze.
  • 1 kwietnia 2009: Albania i Chorwacja dołączyły do Sojuszu.
  • 3 kwietnia 2009: Francja powróciła do struktur NATO.
  • 4 kwietnia 2009: wybrano Andersa Fogha Rasmussena na nowego szefa NATO.
  • 28 marca 2014: wybrano Jensa Stoltenberga na nowego szefa NATO.
  • 5 czerwca 2017: Czarnogóra została 29. członkiem sojuszu – decyzję oficjalnie podjęto na szczycie NATO w Brukseli 25 maja[8].
  • 27 marca 2020: Macedonia Północna została 30. członkiem NATO[9].

Skład sił zbrojnych NATO u schyłku zimnej wojny w 1991

PaństwaUSARFNW.BrytaniaFrancjaWłochyTurcjaKanadaHiszpaniaGrecjaHolandiaBelgiaNorwegiaPortugaliaDaniaRAZEM
Liczba żołnierzy1 222 980472 330344 440446 950400 960647 400136 500274 000162 50096 90092 00034 40068 00031 7004 431 060
Czołgi17119529219101568162039363099631970128336922413639037089
Transp. opanc.37155659954535510490036001388228823773238231525034169076080
Samoloty bojowe7333605245729242363271522872363401164712811267
Ładunki jądrowe2121130050522016

Źródło: The Military Balance 1990–1991

Liczba żołnierzy etatowych w 2022 roku

PaństwoLiczba żołnierzy
 Albania6700
 Belgia24 979
 Bułgaria32 400
 Chorwacja14 506
 Czarnogóra2 368
 Czechy26 621
 Dania48 700
 Estonia7100
 Francja208 700
 Grecja107 600
 Hiszpania133 282
 Holandia41 250
 Islandia0
 Kanada67 492
 Litwa20 521
 Luksemburg939
 Łotwa14 900
 Macedonia Północna6 100
 Niemcy183 638
 Norwegia23 250
 Polska144 142
 Portugalia32 992
 Rumunia68 500
 Słowacja18 531
 Słowenia7300
 Stany Zjednoczone1 500 000
 Turcja425 000
 Węgry37 650
 Wielka Brytania152 170
 Włochy165 500

Strategie NATO

Strategia wojenna NATO oparta była głównie na amerykańskich koncepcjach strategicznych wynikających z oceny zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Pierwszą z nich była strategia zmasowanego odwetu przyjęta w USA w 1950 roku, a zaadaptowana przez sojusz NATO w 1957 roku. Zakładała ona wykonanie uderzeń jądrowych na państwa Układu Warszawskiego w odpowiedzi na poważniejszy atak militarny. Dopuszczała również wykonanie uprzedzającego ataku jądrowego w przypadku stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa państw sojuszu. Szczególną rolę w wojnie miało odgrywać lotnictwo strategiczne oraz okręty podwodne uzbrojone w pociski balistyczne SLBM, przy czym te ostatnie z przyczyn technicznych uznawane były za broń wyłącznie odwetową. Dla zapewnienia skuteczności i szybkości działań rozbudowano system baz wojskowych rozmieszczonych wokół państw „bloku wschodniego”. Od 1953 roku na terenie Europy rozlokowano broń nuklearną w postaci rakiet średniego zasięgu i bomb jądrowych. Koalicyjny charakter strategii wojennej przejawiał się głównie w podziale zadań. Amerykańskie siły zbrojne miały wykonać strategiczne uderzenia jądrowe, operacje morskie miały być realizowane przez floty wojenne USA i państw europejskich, natomiast działania bojowe na terenie Europy miały być prowadzone głównie przez siły lądowe i lotnictwo taktyczne europejskich państw NATO.

Przełamanie monopolu atomowego USA przez ZSRR oraz wprowadzenie na uzbrojenie Układu Warszawskiego międzykontynentalnych pocisków rakietowych skłoniło USA do zmiany strategii. W 1961 roku opracowano strategię elastycznego reagowania, która została przyjęta przez NATO w 1967 roku. Zakładała ona możliwość prowadzenia działań wojennych zarówno z wykorzystaniem broni jądrowej, jak i bez niej. W przypadku ataku państw UW przewidywano prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym, a w sytuacji ich niepowodzenia wykorzystanie taktycznej broni jądrowej na ograniczoną skalę. Strategiczna broń jądrowa miała być użyta dopiero po jej zastosowaniu przez ZSRR. Główną rolę w ewentualnym uderzeniu odegrać miał amerykański potencjał jądrowy, którego wykorzystanie określały plany operacyjne SIOP (Single Integrated Operational Plan). Przewidywały one różne warianty uderzeń o ograniczonym lub masowym charakterze w celu osiągnięcia założonych celów wojennych.

Zakończenie zimnej wojny przyniosło zmianę koncepcji strategicznej NATO. W 1991 została przyjęta tzw. nowa koncepcja strategiczna. Zakładała ona utrzymanie wystarczających sił konwencjonalnych i nuklearnych zdolnych do odstraszania ewentualnych agresorów i prowadzenie działań zapobiegających ewentualnym konfliktom zbrojnym na świecie. Skoncentrowano się też na zagwarantowaniu bezpieczeństwa państw sojuszu w warunkach różnorodnych i wielokierunkowych zagrożeń międzynarodowych (konflikty etniczne i terytorialne, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i technologii uzbrojenia, przerwanie dostaw surowców strategicznych, terroryzm i sabotaż). W 1999 koncepcja ta uległa aktualizacji w oparciu o doświadczenia misji NATO w byłej Jugosławii.

Nowa koncepcja strategiczna wprowadziła pojęcie „operacji spoza artykułu 5”, którymi są przede wszystkim operacje reagowania kryzysowego, czyli działania przy użyciu sił zbrojnych skierowane na usuwanie przyczyn sytuacji kryzysowych lub kryzysów zagrażających regionalnemu lub światowemu bezpieczeństwu oraz powodujących naruszenie praw człowieka[10]. Podobnie jak w operacjach pokojowych, siły interweniujące powinny działać w sposób bezstronny – nie są bowiem stroną w konflikcie. W teorii problemu w ujęciu Sojuszu Północnoatlantyckiego przez pojęcie operacji reagowania kryzysowego rozumiane są sojusznicze, wielonarodowe i wielofunkcyjne działania militarne i niemilitarne wychodzące w swych celach militarnych poza artykuł 5 traktatu waszyngtońskiego[10].

Broń jądrowa w NATO

Broń jądrowa stanowiła ważny element strategii sojuszu będąc istotną częścią realizacji założeń jego doktryny wojennej. Początkowo jedynym państwem NATO, które dysponowało tą bronią były Stany Zjednoczone. W chwili powstania sojuszu posiadały one 235 bomb jądrowych. W 1953 do państw nuklearnych NATO dołączyła Wielka Brytania, a w 1964 Francja. Potencjał tych państw rósł stosunkowo wolno i ustabilizował się dopiero w połowie lat siedemdziesiątych na poziomie 350 i 250 ładunków jądrowych. Początkowo broń jądrowa stanowiła „miecz” sojuszu, który miał być użyty do odparcia ewentualnej agresji. Rolę „tarczy” spełniały siły konwencjonalne. W 1967, po przyjęciu przez NATO amerykańskiej doktryny elastycznego reagowania, siły jądrowe przejęły rolę „tarczy”, którą z czasem określano jako „parasol jądrowy”[11].

Do dyspozycji NATO wydzielono ponad 65% ładunków jądrowych USA, które rozlokowane były na terenie Europy oraz zainstalowane na okrętach podwodnych. Pod koniec lat siedemdziesiątych z posiadanych przez Amerykanów 24 tys. ładunków jądrowych do NATO wydzielono 15818 ładunków. Obejmowały one: 624 głowice na okrętach podwodnych, 660 ładunków przenoszonych przez strategiczne samoloty bombowe i 14534 ładunki operacyjne i taktyczne. Z tych ostatnich na terenie RFN zmagazynowano ok. 10 tys. ładunków, z czego połowę stanowiły jądrowe pociski artyleryjskie. Około 2500 ładunków miały wykorzystać w razie wojny wojska RFN. Pozostałą część arsenału jądrowego NATO stanowił potencjał Wielkiej Brytanii obejmujący: 192 głowice pocisków balistycznych na okrętach podwodnych i 158 ładunków operacyjno-taktycznych oraz Francji posiadającej 250 ładunków jądrowych[12].

W 2002 roku państwa o potencjale nuklearnym NATO miały w swoich arsenałach 11041 ładunków jądrowych, w tym 2089 strategicznych[11].

Organizacja i działanie

W ramach ustaleń na konferencji NATO (Praga 2002), w 2003 zmianie uległa struktura ośrodków decyzyjnych sojuszu. Nowa struktura odchodzi od geograficznego podziału dowództw na rzecz podziału kompetencyjnego. Funkcje operacyjne zostały podzielone pomiędzy nowo powołane Sojusznicze Dowództwo Operacji (ACO) i Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT).

Spotkanie na szczycie NATO, 2002

Sekretarze generalni NATO

Najwyższe stanowisko polityczne w Sojuszu, które zgodnie z przyjętą praktyką obsadzane jest przez cywilnych polityków europejskich z państw będących członkami NATO.

  1. Hastings Lionel Ismay (Wielka Brytania): 4 kwietnia 1952 – 16 maja 1957
  2. Paul-Henri Spaak (Belgia): 16 maja 1957 – 21 kwietnia 1961
  3. Dirk Stikker (Holandia): 21 kwietnia 1961 – 1 sierpnia 1964
  4. Manlio Brosio (Włochy): 1 sierpnia 1964 – 1 października 1971
  5. Joseph Luns (Holandia): 1 października 1971 – 25 czerwca 1984
  6. Peter Carington (Wielka Brytania): 25 czerwca 1984 – 1 lipca 1988
  7. Manfred Wörner (Niemcy): 1 lipca 1988 – 13 sierpnia 1994
  8. Sergio Balanzino (Włochy): 13 sierpnia 1994 – 17 października 1994
  9. Willy Claes (Belgia): 17 października 1994 – 20 października 1995
  10. Sergio Balanzino (Włochy): 20 października 1995 – 5 grudnia 1995
  11. Javier Solana (Hiszpania): 5 grudnia 1995 – 6 października 1999
  12. George Robertson (Wielka Brytania): 14 października 1999 – 1 stycznia 2004
  13. Jaap de Hoop Scheffer (Holandia): 1 stycznia 2004 – 1 sierpnia 2009
  14. Anders Fogh Rasmussen (Dania): 1 sierpnia 2009 – 30 września 2014
  15. Jens Stoltenberg (Norwegia): od 1 października 2014

Naczelni dowódcy sił NATO w Europie

Funkcję naczelnego dowódcy połączonych sił zbrojnych NATO w Europie (Supreme Allied Commander Europe) od chwili powstania sojuszu pełnili wyłącznie wojskowi amerykańscy.

Lp.OsobaFormacjaObjęcie funkcjiZakończenie pełnienia funkcji
1gen. Dwight D. EisenhowerUS Army2 kwietnia 195130 maja 1952
2gen. Matthew B. RidgwayUS Army30 maja 195211 lipca 1953
3gen. Alfred M. GruentherUS Army11 lipca 195320 listopada 1956
4gen. Lauris NorstadUS Air Force20 listopada 19561 stycznia 1963
5gen. Lyman L. LemnitzerUS Army1 stycznia 19631 lipca 1969
6gen. Andrew J. GoodpasterUS Army1 lipca 196915 grudnia 1974
7gen. Alexander M. HaigUS Army15 grudnia 19741 lipca 1979
8gen. Bernard W. RogersUS Army1 lipca 197926 czerwca 1987
9gen. John R. GalvinUS Army26 czerwca 198723 czerwca 1992
10gen. John M. ShalikashviliUS Army23 czerwca 199222 października 1993
11gen. George A. JoulwanUS Army22 października 199311 lipca 1997
12gen. Wesley K. ClarkUS Army11 lipca 19973 maja 2000
13gen. Joseph W. RalstonUS Air Force3 maja 200017 stycznia 2003
14gen. James L. JonesUS Marine Corps17 stycznia 20037 grudnia 2006
15gen. Bantz J. CraddockUS Army7 grudnia 20062 lipca 2009
16adm. James G. StavridisUS Navy2 lipca 200913 maja 2013
17gen. Philip BreedloveUS Air Force13 maja 20134 maja 2016
18gen. Curtis ScaparrottiUS Army4 maja 20163 maja 2019
19gen. Tod D. WoltersUS Army3 maja 2019maj 2022
20gen. Christopher CavoliUS Armyod maj 2022

Operacje pokojowe i stabilizacyjne NATO

Zobacz też

Uwagi

  1. Art. 11 traktatu stanowi, że wejdzie on w życie, gdy dokumenty ratyfikacji zostaną złożone w depozycie rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki przez większość sygnatariuszy, co nastąpiło 24 sierpnia 1949.
  2. Art. 10 Traktatu z 1949 : „Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego traktatu każde inne państwo europejskie, które jest w stanie realizować zasady niniejszego traktatu i wnosić wkład do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.”.
  3. Art. 11 Traktatu.
  4. Po upływie przynajmniej 10 lat obowiązywania traktatu Strony, na żądanie którejkolwiek z nich, skonsultują się wspólnie w celu dokonania przeglądu Traktatu, uwzględniając czynniki, które w tym czasie będą mogły mieć wpływ na pokój i bezpieczeństwo na obszarze północnoatlantyckim, w tym rozwój zarówno powszechnych, jak i regionalnych porozumień przyjętych zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych (art. 12).
  5. Po upływie 20 lat obowiązywania traktatu każda ze Stron może z niego wystąpić po upływie roku od stosownej notyfikacji (art. 13).

Przypisy

  1. Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 337. ISBN 83-214-0092-2.
  2. Robert Kupiecki: Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2016, s. 5. ISBN 978-83-65427-03-8.
  3. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. w sprawie zaproszenia Polski do rozmów o członkostwie w Sojuszu Północnoatlantyckim (M.P. z 1997 r. nr 50, poz. 474).
  4. a b c Traktat Północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r. (Dz.U. z 2000 r. nr 87, poz. 970).
  5. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-07-22].
  6. Szwedzi czują się zagrożeni i wolą NATO od neutralności.
  7. Znaczenie Wielonarodowego Korpusu Północno-Wschodniego dla bezpieczeństwa północno-wschodniej flanki NATO.
  8. Pierwszy szczyt NATO z udziałem Donalda Trumpa, „Onet Wiadomości”, 25 maja 2017 [dostęp 2017-05-25].
  9. PJ. Amerykański dar dla Macedonii Północnej. „Wojsko i Technika”. Nr 3/2021. s. 8. ISSN 2450-1301. 
  10. a b Andrzej Czupryński, Współczesna sztuka operacyjna, Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2009, s. 240–250.
  11. a b Natural Resources Defense Council, nrdc.org [dostęp 2009-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-28] (ang.).
  12. Woźniecki 1982 ↓.

Bibliografia

  • Traktat Północnoatlantycki, BBN [dostęp 2019-04-04].
  • Julian Kaczmarek: NATO w systemie bezpieczeństwa świata. Wrocław: Alta-2, 1998. ISBN 83-86882-42-5.
  • Robert Kupiecki: Siła i solidarność. Strategia NATO 1949–1989. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2009. ISBN 978-83-89607-59-1.
  • NATO. Vademecum. Warszawa: Bellona, 1995. ISBN 978-83-11-08538-1.
  • Bernard Woźniecki, NATO lat osiemdziesiątych, Warszawa: MON, 1982, ISBN 83-11-06854-2.
  • adm. James Foggo. NATO Looks To The South. „Proceedings”, s. 10, 11, April 2019. US Naval Institute. ISSN 0041-798X. (ang.). 

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of NATO.svg
Flaga Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
Autor: Addicted04, Licencja: CC BY 3.0
North Atlantic Treaty Organization in orthographic projection.
Flag of Canada (Pantone).svg
Flag of Canada introduced in 1965, using Pantone colors. This design replaced the Canadian Red Ensign design.
Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Albania.svg
Flag of Albania
Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
NATO-2002-Summit.jpg
Spotkanie na szczycie NATO, 2002
NATO members (blue).svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Alketii (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 3.0
Map of current member states of NATO
NATO flag.svg
Flaga Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).