Na wylot (film)

Na wylot – polski dramat obyczajowy z 1972 roku. Fabularny debiut reżyserski Grzegorza Królikiewicza.

Na wylot dostał trzy nagrody (dźwięk, muzyka, najlepsza rola męska roku) na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Fabularnych w Łagowie. Wyróżniło go również jury prestiżowego festiwalu w Mannheim. Film wywołał kontrowersje ze względu na nowatorską formę narracji. Część wydarzeń dzieje się poza kadrem, a widz musi domyślać się przebiegu akcji^[1].

Opis fabuły

Akcja filmu toczy się w latach 30. XX wieku. W pijackiej melinie znajdującej się na przedmieściach Krakowa poznają się Maria i Jan. Niebawem mężczyzna traci pracę w zakładzie fotograficznym. Maliszowie biorą samotny ślub, zmagając się z nędzą, poniżeniem oraz trwałym bezrobociem. Traktowani przez rodzinę jako nieroby, popadają w głęboką depresję, która prowadzi do tragedii^[2].

Maliszowie decydują się zabić listonosza oraz dwoje starych bezbronnych ludzi i za zdobyte pieniądze zafundować sobie pobyt w luksusowym hotelu. Aresztowani, stają przed sądem w aurze nienawiści mieszkańców miasta. W zeznaniach spowiadają się ze swego życia, a każde z nich w obliczu kary śmierci pragnie wziąć winę tylko na siebie^[2].

Główne role

• Franciszek Trzeciak – Jan Malisz
• Anna Nieborowska – Maria Maliszowa
• Lucyna Winnicka – właścicielka zakładu fotograficznego
• Irena Ładosiówna – staruszka
• Jerzy Block – staruszek
• Halina Szram-Kijowska – córka staruszków

Odbiór

Na wylot został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków. Andrzej Werner doceniał chłodny reporterski styl Królikiewicza: „W jego filmie nie znajdziemy publicystycznej tezy, trudno powiedzieć, że pokazuje on jakikolwiek mechanizm społeczny, który prowadzi do tego, iż rodzą się postawy przestępcze; nie ma tu jednoznacznie brzmiących oskarżeń. Autor nie oskarża, nie przestrzega ani piętnuje, z jego filmu nie sposób wyprowadzić programu społecznej profilaktyki”^[3]. Jak podkreślał Michał Dondzik: „Nie ulega wątpliwości, że pozytywne recenzje zdominowały prasowy wizerunek filmu Grzegorza Królikiewicza, jednak ukazało się też niemało recenzji negatywnych, czasami wręcz agresywnych. Jednym z krytyków filmu był wykładowca Grzegorza Królikiewicza ze Szkoły Filmowej. Zdaniem Aleksandra Jackiewicza: Królikiewicz stępił temat przez nazbyt poetycką formę: stylizowaną, symboliczną narrację. Tymczasem dramat Maliszów wziął się z drobnych życiowych plag, stworzyła go szara rzeczywistość. Już trzecie pokolenie filmowców polskich uprawia poezję. „A włócz się, poezyo, włócz…” – narzekał profesor. Na łamach „Trybuny Ludu” Zbigniew Klaczyński grzmiał: „Na wylot” jest filmem, w którym ekspresja góruje nad wyjątkowo bałamutnym, rozkojarzonym myśleniem, absolutnie niezdolnym do zracjonalizowania przedstawionych stanów, postaw i działań. (…) Film odniósł sukces, który raz jeszcze potwierdził fałszywy system naszych krytycznych miar: bardzo popłaca w nim talent, bardzo nisko notuje się myślenie. Z kolei zdaniem recenzenta „Stolicy”: budzi wątpliwości tendencja filmu, mającego rzekomo charakter demaskatorski. W rzeczywistości niczego nie demaskuje i wprowadza pomieszanie pojęć. Inni znawcy wytykali filmowi epatowanie brzydotą^[4]. Jerzy Uszyński po latach pisał: „Ten film do dzisiaj robi na mnie piorunujące wrażenie. Jest zbudowany bardziej jak utwór muzyczny z jego zmiennymi rytmami niż jak dzieło malarskie z jego kontemplacyjnym bezruchem czy utwór prozatorski z jego pogonią za fabułą skrywającą sens”^[5]. Uszyński uznał Na wylot za „najlepszy film w twórczości Królikiewicza”^[6].

Film został pokazany również na 27. MFF w Cannes w 1974 w ramach sekcji Międzynarodowego Tygodnia Krytyki. Tamtejsi krytycy jednomyślnie porównywali Na wylot ze Zbrodnią i karą Fiodora Dostojewskiego, co bardzo irytowało Królikiewicza, który odpowiadał im: „gdyby Dostojewski chwycił się za Maliszów, to wiecie, jak by to się skończyło? Gigantyczną sceną pokuty obojga, upokorzenia się przed władzą, ukorzenia przed społeczeństwem, i wyznaniem prawdy, on by powiedział: zabijałem, ale i ona zabijała, i ona by powiedziała: zabijałam, ale i on zabijał. A w filmie tego nie ma”^[7].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Michał Dondzik, Na wylot Grzegorza Królikiewicza – dźwięk, muzyka, sonorystyka
• Na wylot w bazie filmpolski.pl
• Na wylot w bazie IMDb (ang.)
• Na wylot w bazie Filmweb
• Zdjęcia z filmu Na wylot w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Historia Jana i Marii Maliszów