Na wzgórzach Mandżurii

Na wzgórzach Mandżurii (tytuł oryginalny На сопках Маньчжурии, Na sopkach Mandżurii) – nastrojowy walc rosyjski, skomponowany w latach 1906–1907 przez rosyjskiego dyrygenta i kompozytora Ilię Szatrowa do tekstu Stiepana Pietrowa.

Struktura utworu

Walc składa się jedynie z trzech głównych tematów przeplatanych w różnej kolejności. Pierwszy temat nie jest poprzedzony introdukcją; w zakończeniu utworu nie występuje też wyraźna koda. W skład każdego z tematów wchodzi 16 taktów, a tym samym cały utwór posiada strukturę 16-taktową. Kompozycja ma charakter głęboko sentymentalny. Odnosi się to zwłaszcza do głęboko nastrojowego i melancholijnego tematu pierwszego wykonywanego w trybie legato. Kontrastuje z nim wyraźnie fanfarowy temat drugi. Temat trzeci, również nastrojowy wnosi uspokojenie. Utwór został pierwotnie skomponowany na orkiestrę dętą, obecnie wykonuje się go najczęściej w wersji symfonicznej. Grany jest też niekiedy solo.

Geneza utworu

Tekst utworu nawiązuje do bitwy pod Mukdenem, rozegranej w okresie wojny rosyjsko-japońskiej. W bitwie tej, odbywającej się na przełomie lutego i marca 1905 roku, obydwie strony poniosły ogromne straty (Rosjanie: 89 tys. spośród 330 tys. żołnierzy, Japończycy 71 tys. spośród 270 tys. żołnierzy). Bitwa rozegrała się na pofalowanym terenie w pobliżu miasta Mukden w Mandżurii (na wzgórzach Mandżurii). Mimo ogromnego poświęcenia rosyjskich żołnierzy bitwa zakończyła się klęską Rosjan na skutek nieudolnego kierowania nią przez dowódcę wojsk rosyjskich, gen. Aleksego N. Kuropatkina^[1].

Kompozytor, kapelmistrz orkiestry wojskowej i uczestnik bitwy pod Mukdenem zadedykował swój utwór poległym towarzyszom broni. Tekst utworu napisał Stiepan Pietrow (pseudonim Skitalec)^[2] zaraz po bitwie, a być może nawet w czasie jej trwania. Autorem muzyki był Ilia Szatrow, kapelmistrz orkiestry 214 Mokszańskiego Pułku Piechoty, który brał udział w bitwie pod Mukden^[3]. Pierwotnie tytuł walca brzmiał Mokszański pułk na wzgórzach Mandżurii - później tytuł skrócono do obecnego brzmienia. Wersja druga, obecnie wykonywana powstała w Samarze w 1907 roku. Latem tego samego roku kompozytor, dyrygując orkiestrą wojskową, wykonał ten utwór na głównym skwerze miejskim^[4].

Rozpowszechnienie utworu

Wkrótce po opublikowaniu nutowego zapisu kompozycji walc Na wzgórzach Mandżurii stał się światowym przebojem i jednym z najsłynniejszych walców rosyjskich. Pierwszym wydawcą utworu był Oskar Knaub, nauczyciel i kompozytor, którego Szatarow poznał w 1906 w Samarze. W 1908 roku przeniósł się on do Moskwy gdzie założył własne wydawnictwo. Do 1911 roku wydał partyturę drukiem aż 82 razy. Pojawiły się również płyty z nagraniem utworu. Tylko w 1910 roku firma Zonofon sprzedała 15 tysięcy płyt^[5]. Wytwórnie płyt nie płaciły jednak tantiem autorowi muzyki. Gdy w 1910 roku Szatrow upomniał się o nie zasugerowano, że tak naprawdę autorem muzyki jest kapelmistrz kazańskiego pułku kawalerii S. Grigoriew. Szatrow wygrał z nim proces i złożył pozew przeciwko Syrena Rekord o wypłatę tantiem za wydane płyty z jego muzyką. W 1911 roku sąd w Moskwie nakazał firmie zapłatę tantiem w wysokości 15 kopiejek od każdej płyty. Niestety po 1917 roku, w ZSRR Szatrow nie tylko nie otrzymywał tantiem, ale również nie podawano, kto jest autorem utworu^[6].

W kulturze

• w filmie Noce i dnie w scenach z festynu w Kalińcu (Kaliszu). Była to pewnego rodzaju niekonsekwencja bo utwór powstał ostatecznie w 1907 a scena rozgrywa się nieco wcześniej. Z kolei w ostatnim odcinku serialu telewizyjnego Noce i dnie, i w końcowych scenach w wersji kinowej, m.in. w scenie prezentującej rosyjskich oficerów siedzących na tarasie kawiarni, można ten walc usłyszeć jako główny motyw muzyczny scen pokazujących koniec panowania Rosjan.

Upamiętnienie

21 czerwca 2015 roku w Tambowie został odsłonięty pomnik Wasilija Agapkina i autora walca „Na wzgórzach Mandżurii” Ilji Szatrowa. Jest to kompozycja z granitu i brązu. Na pięciometrowym granitowym pylonie wyrzeźbiono partytury walca i marsza Pożegnanie Słowianki, a po bokach postacie obu kompozytorów. Odsłonięto go w ramach IV Międzynarodowego Festiwalu Orkiestr Dętych im. Wasilija Agapkina, a autorami są rzeźbiarz Aleksandr Mironow i Wadim Frołow^[7].

Ogólnorosyjski Festiwal Orkiestr Dętych

Na pamiątkę pierwszego wykonanie utworu w Samarze od 2013 roku^[8] jest organizowany Ogólnorosyjski Festiwal Orkiestr Dętych „Na Wzgórzach Mandżurii”^[9].

Przypisy