Nachiczewan (kraina historyczna)

Ten artykuł od 2014-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Chanat nachiczewański

Nachiczewan (orm. Նախիջևան, azer. Naxçıvan) – kraina historyczna na Zakaukaziu, w granicach dzisiejszego Azerbejdżanu. Zajmuje obszar ograniczony na zachodzie i południu doliną środkowego Araksu, na wschodzie i północy - grzbietem Gór Zangezurskich. Graniczy z Zangezurem na wschodzie. Dziś należy do Azerbejdżanu jako Nachiczewańska Republika Autonomiczna, która jednak obejmuje również ziemie leżące poza historycznym Nachiczewanem.

Jest to region jałowy, położony w górach. Dzięki systemowi irygacji uprawia się tu bawełnę, tytoń i zboża, a w strefach suchych wypasa się owce. Posiada duże złoża soli, które są eksploatowane. Wydobywa się także molibden i ołów.

W starożytności i średniowieczu Nachiczewan stanowił peryferyjny, północno-wschodni skrawek ormiańskiej prowincji, a później królestwa Waspurakan. Po upadku niepodległej Armenii znalazł się ostatecznie w granicach Persji. W późnym średniowieczu i początku czasów nowożytnych doszło do zmiany charakteru etnicznego osadnictwa: wskutek emigracji Ormian, zasiedlenia terenu przez napływowe plemiona tureckie i turkizacji pozostałej ludności na początku czasów nowożytnych obszar stał się niemal czysto turecki i muzułmański. Po upadku władzy centralnej w Persji, który zaowocował między innymi powstaniem na Zakaukaziu chanatów azerbejdżańskich, na ziemiach dawnego ormiańskiego Waspurakanu powstał chanat nachiczewański - formalnie wasalny wobec Persji, w rzeczywistości niezależny. W tej formie Nachiczewan okrzepł i przetrwał ponad stulecie.

Po przegranej Persji w kolejnej wojnie z Rosją mocą traktatu turkmanczajskiego z 1828 chanat nachiczewański został przyłączony do Rosji. Początkowo u władzy pozostawiono chana nachiczewańskiego jako rosyjskiego gubernatora, jednak ostatecznie Nachiczewan spadł do rangi jednego z powiatów guberni erewańskiej. Według rosyjskiego spisu powszechnego z 1897 powiat nachiczewański liczył 3,8 tys. km² i prawie 87 tys. mieszkańców, wśród których jedną trzecią stanowili Ormianie, a dwie trzecie - Azerowie.

Po upadku cesarstwa rosyjskiego stanowił obszar i przedmiot walk między Armenią a miejscowymi Azerami, szukającymi oparcia w Azerbejdżanie i Turcji. Od kwietnia do maja 1919 w Nachiczewanie istniała turecka Republika Araksu, rozbita przez wojska Demokratycznej Republiki Armenii. Region pozostał pod władzą DRA do czasu jej upadku w 1921. W kolejnych traktatach turecko-sowieckich nacjonalistyczna Turcja zagwarantowała sobie przynależność Nachiczewanu do Azerbejdżanu. Wykonując to zobowiązanie po podboju Zakaukazia przez Armię Czerwoną w 1921 bolszewickie władze w Moskwie zdecydowały o odłączeniu Nachiczewanu od Armenii i jego przyłączeniu do Azerbejdżańskiej SRR, co formalnie przeprowadzono w 1924, tworząc Nachiczewańską ASRR. W jej skład poza właściwym Nachiczewanem weszły również części dawnych carskich powiatów szarursko-daralageskiego i erewańskiego.

W czasach ZSRR odsetek ludności ormiańskiej spadł do 1,4% (1979). Po rozpadzie ZSRR na terytorium Nachiczewańskiej ASRR powstała autonomiczna jednostka administracyjna Azerbejdżanu - Nachiczewańska Republika Autonomiczna.

Bibliografia

• Bogumił Rychłowski (red.), Roman Biesiada, Tadeusz Lenczowski, Lech Ratajski Słownik geografii ZSRR, Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", Warszawa 1974
• Teresa Zakrzewska, Grażyna Gadomska Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (część europejska). Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:3 000 000, wydanie drugie, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa-Wrocław 1987
• Bohdan Baranowski, Krzysztof Baranowski Historia Azerbejdżanu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987, ISBN 83-04-01806-3
• Mirosława Zakrzewska-Dubasowa Historia Armenii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990
• Tadeusz Świętochowski Azerbejdżan, Wydawnictwo "Trio", Warszawa 2006, ISBN 83-7436-0-37-2
• Marek J. Olbrycht, Jerzy Hauziński, Marek Smurzyński, Anna Krasnowolska (red.), Piotr Balczyński Historia Iranu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 2010, ISBN 978-83-04-05047-1