Nadieżda Krupska

Nadieżda Krupska
Надежда Константиновна Крупская
	; Nadieżda Krupska (lata 90. XIX w.)
Data i miejsce urodzenia	26 lutego 1869 ; Petersburg
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1939 ; Moskwa
Zawód, zajęcie	nauczycielka, polityk
Małżeństwo	Włodzimierz Lenin
	Odznaczenia

Nadieżda Konstantinowna Krupska (ur. 14 lutego^?/ 26 lutego 1869 w Petersburgu, zm. 27 lutego 1939 w Moskwie) – rosyjska działaczka komunistyczna, pedagog. Córka oficera polskiego pochodzenia Konstantego Krupskiego^[1], od 1898 roku żona Włodzimierza Lenina.

Lenin i Nadieżda Krupska, Gorki, 1922 rok

Nadieżda Krupska i siostra Lenina, Maria Uljanowa na zjeździe WKP(b) w 1936 roku

Życiorys

Była córką Konstantego Krupskiego (1838-1883), porucznika armii rosyjskiej i Elizawiety z domu Tistrow (1843-1915), guwernantki. Rodzina Krupskich herbu Korczak wywodziła ze szlacheckiego polskiego rodu, właścicieli zamku w Krupem na Lubelszczyźnie. Jako „stara szlachta” Krupscy zostali zaliczeni do rodów szlacheckich Imperium Rosyjskiego^[2].

Ojciec Nadieżdy, Konstanty Krupski, był zrusyfikowanym Polakiem, synem Ignacego (1794-?), również oficera w armii carskiej. Jako oficer Krupski stacjonował m.in. w Królestwie Polskim, gdzie jego pułk brał udział w tłumieniu powstania styczniowego. Działał w tajnym komitecie rosyjskich oficerów w Polsce, który współpracował w przygotowaniach powstania. W 1869 roku ponownie trafił do na ziemie polskie - wraz z żoną i córką - do Grójca, gdzie został carskim naczelnikiem. Po kilku latach został decyzją sądu zwolniony ze stanowiska. Matka Nadieżdy pochodziła ze zubożałej szlachty. Po śmierci rodziców została nauczycielką domową.

Nadieżda Krupska zainteresowała się ideologią marksistowską pod wpływem Mikołaja Izaakowicza Utina, lidera rosyjskiej sekcji Pierwszej Międzynarodówki, który opiekował się nią i jej matką po śmierci jej ojca^[3]. W 1890 roku wstąpiła do kółka marksistowskiego w Wyższej Szkole dla Kobiet. Nadieżda została marksistką wcześniej niż Lenin, z którym poznała się około 1894 roku.

Według Encyklopedia Britannica pierwszym mężem Nadieżdy Krupskiej był Borys German (Herman), rosyjski działacz eserowców-maksymalistów. Najprawdopodobniej jednak łączył ich tylko ślub cywilny lub nawet konkubinat^[4]^[3]^[5]. 10 lipca 1898 roku Lenin i Krupska wzięli ślub w cerkwi^[6].

Za działalność opozycyjną została aresztowana w 1896, od 1898 była członkiem Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, w tym samym roku została skazana na 3 lata zesłania – sama wybrała Szuszenskoje, gdzie wówczas przebywał Lenin. Od 1901 już jako żona towarzyszyła mu w wyjazdach zagranicznych, podczas których wspierała go jako sekretarka i rzeczniczka. Po rewolucji październikowej działała w radzieckiej oświacie. Od 1917 członkini Ludowego Komisariatu Oświaty, w latach 1920–1929 przewodnicząca Głównego Komitetu Polityczno-Oświatowego. Zwolenniczka wychowania przez pracę.

W ostatnim okresie życia męża przekazywała jego antystalinowskie teksty Lwu Trockiemu, potem współpracowała z antystalinowską opozycją. Protestowała przeciwko mumifikacji zwłok Lenina i umieszczeniu ich w Mauzoleum Lenina.

Po śmierci męża stała się stronniczką Grigorija Zinowiewa i Lwa Kamieniewa.

W latach 1924 – 27 była członkinią Centralnej Komisji Kontrolnej (CKK) RKP(b)/WKP(b), w tym od 2 czerwca 1924 do 18 grudnia 1925 członkinią jej Prezydium, a od 19 grudnia 1927 do śmierci członkinią KC WKP(b) i od 1929 do śmierci zastępczynią ludowego komisarza oświaty RFSRR.

Odznaczona Orderem Lenina (8 marca 1933) i Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy^[7]

Zmarła 27 lutego 1939^[8] w Moskwie na zapalenie otrzewnej wynikające z krwiaka w jelitach. Według niektórych źródeł otruta z polecenia Józefa Stalina^[5].

Główne dzieła

Narodnoje obrazowanije i diemokratija (1915, wyd. polskie Praca i wychowanie 1959);
Wspomnienia o Leninie (1957, wyd. polskie 1958);
Wybór pism pedagogicznych (1951).