Nadmorska Kolej Wąskotorowa

Mapa pruskiego powiatu gryfickiego (Kreis Greifenberg i. Pom.) z zaznaczoną linią kolei wąskotorowej: Gr. Horst (Niechorze Wlk.) – Hoff (Trzęsacz) – Greifenberg (Gryfice) – Treptow (Trzebiatów)

Nadmorska Kolej Wąskotorowa (dawniej Gryficka Kolej Wąskotorowa, niem. Greifenberger Kleinbahnen AG) – kolej wąskotorowa w powiecie gryfickim na Pomorzu Zachodnim. Obecnie funkcjonuje jako kolej turystyczna.

Dawny most kolejowy na Starej Redze przed Robami

(c) I, JDavid, CC BY 2.5

Most nad Regą pod Nowielicami na linii Trzebiatów – Pogorzelica

Historia

Do Gryfickiej Kolei Wąskotorowej należało łącznie 300 km torów i 98 przystanków, z czego zachowało się 175,6 km torów^[1]. Kolej była budowana na terenach ówcześnie należących do Prus, dzięki ułatwieniom dla takich inicjatyw w pruskim ustawodawstwie z lat 1892–1895. W 1895 roku zawiązano spółkę akcyjną Gryficka Kolejka (Greifenberger Kleinbahn Aktiengesselschaft), należącą do powiatu gryfickiego, spółki Lenz & Co i prowincji Pomorze, i rozpoczęto budowę^[2]. Pierwsza linia z Gryfic Wąsk. do stacji Niechorze Wielkie wraz z infrastrukturą została uruchomiona 1 lipca 1896 roku^[2]. Dwa lata później 5 października 1898 roku oddano do eksploatacji linię z Gryfic do Dargosławia, zbudowaną z udziałem finansowym państwa^[2]. Obie linie początkowo miały prześwit toru 750 mm, a bocznicę gryfickiej cukrowni wyposażono w splot 3-szynowy 750/1435 mm^[3]. W 1897 linia wąskotorowa w Gryficach uzyskała połączenie ze stacją normalnotorową^[2]. Szybko rosnące przewozy spowodowały, że następną linię Popiele – Golczewo, a docelowo port w Stepnicy, postanowiono wybudować o szerokości toru 1000 mm, pozwalającej na zwiększenie ładowności taboru. Już 17 sierpnia 1901 roku oddano ją do użytku i natychmiast rozpoczęto przekuwanie toru z 750 na 1000 mm na odcinku Popiele – Gryfice Wąsk. przy okazji zmieniając nieco jego przebieg. Od tej pory wszystkie nowo budowane linie otrzymały szerokość toru 1000 mm. W dniu 1 grudnia 1903 roku ukończono budowę całej linii przez Łoźnicę, gdzie istniało skrzyżowanie z linią normalnotorową Szczecin – Świnoujście, do portu w Stepnicy.

Już wkrótce okazało się, że linia ta ma dla regionu duże znaczenie, więc kontynuowano realizację ambitnych planów i 7 października 1905 roku otwarta została linia z Golczewa do Śniatowa^[3]. Również w 1905 roku zakończono przekuwanie torów z 750 na 1000 mm na odcinkach Popiele – Niechorze Wlk. oraz Gryfice Wąsk. – Dargosław i przystąpiono do budowy odcinka Dargosław – Trzebiatów Wąskotorowy, który 1 listopada 1907 roku oddano do użytku. Dopiero w tym czasie cukrownia Gryfice uporała się z przekuciem swoich torów bocznicowych z 750 na 1000 mm i budową splotu 1000/1435 mm. W dniu 6 września 1911 roku oddano do eksploatacji trasę z Czarnogłów do Rokity, która na pewnym odcinku otrzymała splot 3-szynowy 1000/1435 mm i służyła do transportu dużych ilości wapna z kopalni w Czarnogłowach. W związku z rozwojem turystyki i ruchu plażowego, 30 czerwca 1912 roku uruchomiono odcinek z Trzebiatowa do Mrzeżyna, a niecały rok później, 1 maja 1913 roku ruszyły pociągi z Trzebiatowa do Niechorza. 10 października 1913 roku ukończono budowę krótkiego odcinka Kołomąć – Trzygłów, który służył wyłącznie przewozom okopowizny i cegły z miejscowej cegielni, połączonej kolejką gospodarczą ze wsią Waniorowo. W 1920 roku prawdopodobnie w ramach „robót interwencyjnych” wykonano kolejną korektę przebiegu trasy Gryfice Wąsk. – Popiele – Rybokarty, przez co odcinek ten uległ wyprostowaniu i omijał głębokie przekopy. W okresie międzywojennym rozwój kolei został wstrzymany, a sieć przynosiła straty. W 1937 koleje wąskotorowe przeszły pod Zarząd Prowincji Pomorze, a w 1940 roku weszły w skład nowo powołanej spółki prawa publicznego Pomorskie Koleje Krajowe (Pommersche Landesbahnen)^[4].

Stacja w Gryficach

Wjazd pociągu na przystanek w Trzęsaczu (2002)

Pociąg na stacji w Niechorzu (2016)

Śliwin – Stacja Wąskotorówki (2013)

Po II wojnie światowej kolej znalazła się na terytorium Polski i została przejęta przez Polskie Koleje Państwowe. Od lat 60. rozpoczęła się stopniowa likwidacja kolei wąskotorowych, wypieranych przez inne środki transportu. Pierwsza została zamknięta i rozebrana linia z Czarnogłowów do Rokity^[7]. Do 1969 roku zamknięto kolejne linie: Kołomąć – Trzygłów, Mrzeżyno Gryf. – Trzebiatów Mokre oraz Golczewo Wąsk. – Śniatowo. W 1977 roku zawieszono przewozy pasażerskie na odcinku Łoźnica Wąsk. – Stepnica, ale jeszcze w 1990 roku czynnych było 126,4 km linii (72%). Rok później zawieszono przewozy na odcinku z Trzebiatowa do Dargosławia, a od 1 października 1996 roku na dalszej jego części Dargosław – Gryfice oraz linii z Popiela do Łoźnicy. Jeszcze w 1996 roku przejezdne były wszystkie istniejące odcinki: Gryfice – Tąpadły – Trzebiatów – Niechorze – Gryfice i Gryfice – Golczewo – Łoźnica – Stepnica. W końcowym okresie działalności PKP, ze względu na zły stan mostu nad rzeką Regą, zamknięto w 1999 roku odcinek z Trzebiatowa do Pogorzelicy oraz wycięto odcinek torów na przejeździe kolejowym koło Babigoszczy w ciągu szosy nr E65.

W 2001 roku PKP postanowiła zlikwidować kolej, której groziła sprzedaż całej infrastruktury za granicę, lecz w marcu 2002 roku decyzję o przejęciu kolei podjęła gmina Rewal, po czym podpisano umowę użyczenia budynków od PKP^[8]. Kolej została wpisana do rejestru zabytków województwa zachodniopomorskiego pod numerem A1285^[8]. 5 kwietnia 2006 roku dokonano nieodpłatnego przeniesienia prawa wieczystego użytkowania działek zajętych pod linię kolejową na rzecz gminy^[8]. Już w 2008 roku kolej przewiozła ponad 100 tysięcy pasażerów^[8].

Obecnie

Obecnie czynna jest tylko jedna linia o długości 39,5 km z Gryfic Wąsk. przez Trzęsacz, Rewal, Śliwin i Niechorze do Pogorzelicy. Jest to 22% wszystkich linii dawnej Gryfickiej Kolei Wąskotorowej. Linia jest finansowana przez gminę Rewal. W latach 2011–2013 trwał kompleksowy remont odcinka Gryfice – Rewal – Niechorze^[9] (w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego)^[8]. Plany inwestycyjne, mimo wcześniejszych zapowiedzi, nie objęły wznowienia ruchu na odcinku Pogorzelica – Trzebiatów oraz budowy linii do Pobierowa. Kolej stała się istotną atrakcją turystyczną Pomorza Zachodniego. W 2010 r. – w ostatnim sezonie przed remontem – kolejka przewiozła 120 tysięcy pasażerów, którzy przynieśli przychód w wysokości 700 tysięcy złotych przy dotacji ze stronie gminy w wysokości 200 tysięcy złotych^[10].

W 2013 powstała spółka Nadmorska Kolej Wąskotorowa Sp. z o.o. z siedzibą w Pogorzelicy, która uruchomiła przewozy od 1 maja 2014 r. 26 grudnia 2014 kolejka uruchomiła przejazdy zimowe^[11]. Na określenie kolejki gmina używa obecnie określenia Nadmorska Kolej Wąskotorowa Gminy Rewal.

Czynny tabor kolei to lokomotywy spalinowe Lxd2^[8].

22 sierpnia 2018 kolejka przewiozła pasażera numer 600 000, licząc od przejęcia jej przez gminę Rewal^[12]. W 2018 roku przewiozła 146,6 tysiąca pasażerów, będąc pod tym względem na drugim miejscu w Polsce (po Bieszczadzkiej Kolejce Leśnej)^[13]. W 2019 roku przejściowo zajęła pierwsze miejsce w Polsce, przewożąc 173,9 tysiąca pasażerów, a w 2020 roku (związanym z obostrzeniami pandemicznymi) przewiozła ich 103,5 tysiąca^[14].

Przypisy

Bibliografia

• Ewelina Kwiatkowska: Zarys historii Gryfickiej Kolei Wąskotorowej. 111. rocznica powstania trasy Gryfice – Niechorze, „Świat Kolei” nr 10/2007