Nadustek
Nadustek (łac. clypeus) – płytka z przodu głowy stawonogów, na której osadzona jest warga górna[1]. Wyróżnia się ją u większości grup, tj. skorupiaków[1], wijów[2], pajęczaków[3] i owadów[2].
Owady
U owadów nadustek stanowi dolny lub przedni (w zależności od ułożenia głowy) skleryt frontoklipealnego regionu puszki głowowej, powstały w wyniku podziału owego regionu szwem epistomalnym. Górnym lub tylnym sklerytem powstałym w wyniku podziału tego regionu jest czoło[4][2].
Sam nadustek często jest również podzielony szwem poprzecznym na przedustek i położony bradziej nasadowo zaustek. Czasem podział ten występuje, nawet gdy brak podziału (szwu epistomalnego) między zaustkiem a czołem, jak to ma miejsce u karaczanów[4].
Nadustek służy za podstawę dla wargi górnej, będąc od niej zwykle oddzielonym szwem sutura clypeolabralis. W kątach pomiędzy wargą a nadustkiem leżeć mogą jeszcze małe skleryty zwane tormae. Nadustek jest także miejscem przyczepu mięśni rozwieraczy grzbietowych cibarium (przednia część jamy przedgębowej). Jest szczególnie wydłużony w ssącym aparacie gębowym, gdzie mięśnie te mają dużą masę. Najsilniej rozwinięty jest u niektórych pluskwiaków[4].
Przód głowy prostoskrzydłego. Nadustek oznaczony m, a warga górna l
Widok grzbietowy na głowę chrząszcza Amara fulva. Nadustek pokolorowany na żółto, warga górna na zielono, a lewa żuwaczka na niebiesko
Przód głowy muchówki z infrarzędu Muscomorpha. Nadustek oznaczony 6, a warga górna 4
Pszczolinka A. gardineri z kremowożółtym nadustkiem
Pajęczaki
U pajęczaków nadustek, zwany też epistomem, stanowi pierwotnie wyraźną płytkę wchodzącą w skład ściany części głowowej ciała. U zarodka płytka ta położona jest pośrodkowo, za otworem gębowym, poniżej szczękoczułków i to z niej wyrasta warga górna. W późniejszych etapach rozwoju płytka ta może ulegać w różnym stopniu inwaginacji do przedniej ściany ciała i być słabo odgraniczona od wargi. Zwykle zlewa się ona z biodrami nogogłaszczków tworząc pomiędzy nimi mostek. W przypadkach niepewnych płytkę nadustka rozpoznać można po tym, że zawsze na jej powierzchni lub jej nasadowej apodemie znajduje się początkowy przyczep mięśni rozwieraczy grzbietowych gardzieli[3].
U pająków nadustkiem określa się część przodu karapaksu pomiędzy przednim rzędem oczu a przednią jego krawędzią[5].
Wije
U skąponogów i drobnonogów nadustek jest zlany z wargą górną w clypeolabrum. U pareczników jest zwykle od niej oddzielony szwem[6], ale może być z nią zlany u niektórych zieminkokształtnych[7]. Szew oddzielający nadustek od wargi górnej nosi nazwę sutura clypeolabralis, a oddzielający go znajdującego się z boku pleurytu głowowego sutura paraclypealis[8].
U pareczników nadustek stanowi przedczułkową część płytki głowowej. U większości część ta jest ostro podgięta na brzuszną jej stronę i niewidoczna od góry. Wyjątkiem są przetarcznikokształtne, u których nadustek położony jest z przodu głowy i nie jest ostro podgięty na stronę brzuszną[9][10]. Dystalna krawędź nadustka wyposażona jest w wargę górną, która zwykle jest trzyczęściowa i składa się z mniejszej płytki środkowej i pary większych płytek bocznych[2][9]. U skolopendrokształtnych i drewniakokształtnych środkowa z płytek ma postać pojedynczego, skierowanego w tył ząbka. Według pracy Haswella i innych z 2006 środkowa płytka, w przeciwieństwie do bocznych, nie jest odrębną jednostką morfologiczną, lecz tylko przedłużeniem nadustka[10].
U zieminkokształtnych wyróżnia się na nadustku kilka rejonów o znaczeniu diagnostycznym. Obszar nadustka pokryty rzeźbą w postaci okrągłych nierówności określa się jako areolar part. W środkowej części tego obszaru znajdować może się niewielki, prawie okrągły rejon o słabszej, niewyraźnej rzeźbie, określany jako clypeal area. W obrębie areolar part leżeć mogą także obszary całkiem pozbawione areolacji, określane jako clypeal insulae. Tylne, pozbawione areolacji obszary nadustka nazywa się plagulae i mogą być one oddzielone od siebie podłużną przepaską, określaną jako mid-longitudinal areolate strip[8].
Skorupiaki
U podkowiastogłowych nadustkiem lub epistomem określa się przednią połowę jajowatego w obrysie płata, położonego pośrodku spodniej strony głowy. Wraz z wyrastającą z niego ku tyłowi wargą, określane są jako clypeolabrum. W nadustku leżą płaty węchowe śródmóżdża, obsługujące pierwszą parę czułków, oraz wspólna masa ślinianek, która w wardze przechodzi w parę gruczołów ślinowych[11].
U bezpancerzowców nadustkiem nazywa się płytkę powstałą przez zlanie się ze sobą nasadowych członów pierwszej pary czułków. Sytuacja taka jest charakterystyczna dla samców Branchipodidae. Ich nadustek wyposażony może być w palcowate wyrostki[12][13].
U pancerzowców z rzędu kleszczug nadustek jest płytkowatą strukturą na spodzie głowowej części karapaksu, połączoną z wargą górną szwem[14][13]. W podrzędzie Apseudomorpha z nadustka wyrasta skierowany ku przodowi kolec nazywany epistomem lub hypostomem[14].
U równonogów nadustek osadzony jest na czole i wyposażony jest pośrodku w wargę górną, natomiast po bokach ma panewki (ang. mandibular fossae), w których wchodzą grzbietowe kłykcie żuwaczek[15][16].
Przypisy
- ↑ a b Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 212.
- ↑ a b c d Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 10, 33, 55–57.
- ↑ a b Robert E. Snodgrass. The feeding organs of Arachnida, including mites and ticks. „Smithsonian Miscellaneous Collection”. 110 (10), 1948. Smithsonian Institution.
- ↑ a b c VI: The Head. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ Ed Nieuwenhuys: Spider glossary. Copied from Collins field guide, MJ Roberts and American spiders, WJ Gertsch. 1996-2015. [dostęp 2017-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-13)].
- ↑ Justin Gerlach: Introduction to Myriapoda classes. W: Arachnida and Myriapoda of the Seychelles Islands. Justin Gerlach, Yuri M. Marusik (red.). Manchester: Siri Scientific Press, 2010, s. 359.
- ↑ Gregory D. Edgecombe, Gonzalo Giribet: Myriapod phylogeny and the relationships of Chilopoda. W: Biodiversidad, taxonomía y biogeografía de artrópodos de México: Hacia una síntesis de su conocimiento. J. E. Llorente Bousquets, J. J. Morrone (red.). Mexico D.F. Prensas de Ciencias, Universidad Nacional Autónoma de México, 2002, s. 143-168.
- ↑ a b Lucio Bonato, Gregory D. Edgecombe, John G.E. Lewis, Alessandro Minelli, Luis A. Pereira, Rowland M. Shelley, Marzio Zapparoli. A common terminology for the external anatomy of centipedes (Chilopoda). „ZooKeys”. 69, s. 17-51, 2010. DOI: 10.3897/zookeys.69.737.
- ↑ a b Encyclopædia Britannica. Vol. 5 Calhoun to Chatelaine. 1911, s. 670.
- ↑ a b Alessandro Minelli, Markus Koch: Chilopoda – General morphology. W: The Myriapoda Volume 1. Alessandro Minelli (red.). Leiden, Boston: Brill, 2011, s. 46, seria: Treatise on Zoology - Anatomy, Taxonomy, Biology.
- ↑ Robert. R. Hessler, Rolf Elofsson: Class: Cephalocarida Sanders, 1995. W: The Crustacea. Volume 4, part A. Carel von Vaupel Klein, Mireille Charmantier-Daures (red.). Leiden, Boston: Brill, 2013, s. 80, 87, 91, seria: Treatise on Zoology - Anatomy, Taxonomy, Biology.
- ↑ Luc Brendonck , A new branchipodid genus and species (Crustacea: Branchiopoda: Anostraca) from South Africa, wyd. 4, t. 115, 1995, s. 359–372, DOI: 10.1111/j.1096-3642.1995.tb01429.x .
- ↑ a b Michael Stachowitsch: The Invertebrates: An Illustrated Glossary. Nowy Jork: Wiley-Liss, 1992.
- ↑ a b Kim Larsen, Modest Gutu, Jürgen Sieg: Order Tanadiacea Dana, 1849. W: The Crustacea Volume 5. Carel von Vaupel Klein, M. Charmantier-Daures, F.R. Scharm (red.). Leiden, Boston: Brill, 2015, s. 255, seria: Treatise on Zoology - Anatomy, Taxonomy, Biology.
- ↑ George D. F. Wilson. A Systematic Revision of the Deep-sea Subfamily Lipomerinae of the Isopod Crustacean Family Munnopsidae. „Bulletin of the Scripps Institution of Oceanography - University of California, San Diego”. 27, 1986. University of California Press.
- ↑ S.J. Keable, G.C.B. Poore, G.D.F. Wilson: Australian Isopoda: Families; Glossary. W: Crustacea.net [on-line]. Australian Museum, 2002-2003. [dostęp 2017-02-19].
Media użyte na tej stronie
Autor: Giancarlodessi (original author of picture: User:Alvesgaspar), Licencja: CC BY 2.5
see legend below
Autor: Lucio Bonato, Gregory D. Edgecombe, John G.E. Lewis, Alessandro Minelli, Luis A. Pereira, Rowland M. Shelley, Marzio Zapparoli, Licencja: CC BY 3.0
Figures 9 and 12. 9 anterior part of cephalic capsule, without maxillary complex and mandibles, ventral, Mecistocephalus togensis, 12 anterior part of cephalic capsule, without maxillary complex and mandibles, ventral, Pectiniunguis ducalis
Autor: Giancarlo Dessì, Licencja: CC BY-SA 3.0
Head morphology of muscoid flies sensu lato (Diptera: Muscomorpha)
Autor:
- File:Millipede anterior anatomy.png: Janssen, Ralf; Prpic, Nikola-Michael; Damen, Wim G.M., modified by Animalparty
- derivate work: Carabus
Przód ciała krocionoga
Autor: Siga, Licencja: CC BY-SA 3.0
head of Amara fulva partly couloured: blue mandible, green: labrum, yellow: clypeus
Autor: Alvesgaspar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Head of a dragonfly (Sympetrum fonscolombii):
- Labrum
- Frons
- Vertex
- Antenna
- Occipital triangle
- Compound eye
- Clypeus
- Maxilla
- Front leg
An often uncommon spring Andrena, I associate with the Appalachians, this is a male with a sweet yellow clypeus. Collected by MaLisa Spring near Marietta, Ohio. Photograph by Brooke Alexander.
Canon Mark II 5D, Zerene Stacker, Stackshot Sled, 65mm Canon MP-E 1-5X macro lens, Twin Macro Flash in Styrofoam Cooler, F5.0, ISO 100, Shutter Speed 200Brzuszna strona głowy drewnika widełkowca (Lithobius forficulatus). Żółty: czułki, zielony: płytka głowowa, czerwony: nadustek, różowy: szczęki I pary; fioletowy: szczęki II pary; niebieski: coxosterna szczękonóży; turkusowy: pozostała część szczękonóży
Autor:
- File:Lycosidae ojos.png: Luis Fernández García
- derivate work: Carabus
Widok przedni na karapaks i szczękoczułki pogońcowatego z nadustkiem pokolorawanym na czerwono