Nagrobek Kazimierza III Wielkiego

Nagrobek

Nagrobek na XIX-wiecznym rysunku Michała Stachowicza

Twarz figury władcy

Nagrobek Kazimierza III Wielkiego – gotycki nagrobek tumbowy z baldachimem, znajdujący się w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława na Wawelu w Krakowie.

Lokalizacja

Pomnik umieszczony jest po południowo-wschodniej stronie ołtarza głównego – Kazimierz III Wielki sam wybrał to miejsce w 1359, fundując tu nieistniejący już dziś ołtarz Podwyższenia Krzyża, przy którym miano odprawiać nabożeństwa i modły za jego duszę.

Opis

Nagrobek Kazimierza Wielkiego stanowi jedyny w Europie zachowany niemal w pierwotnym stanie przykład nagrobka tumbowego z baldachimem. Odkuty został w czerwonym wapieniu węgierskim z Gran i białym piaskowcu (wapień pińczowski, baldachim). Nagrobek jest fundacją Ludwika Węgierskiego. Został wykonany po 1371, po wizycie Ludwika w Wiedniu, gdzie władca zobaczył w katedrze wiedeńskiej świeżo wzniesiony nagrobek Rudolfa IV i jego żony Katarzyny, który stał się wzorem dla wykonania podobnego w Krakowie dla Kazimierza Wielkiego, wuja Ludwika Węgierskiego.

Posąg króla spoczywający na tumbie wraz z poduszką pod głową i lwem u stóp został wykonany z osobnej bryły marmuru. Wysokość podobizny króla to 185 cm, co odpowiada mniej więcej jego naturalnemu wzrostowi, który określono na podstawie pomiaru kości dokonanego w czasie otwarcia grobu króla w 1869. Monarcha przedstawiony został w stroju koronacyjnym, płaszcz podtrzymuje na ramionach taśma przewleczona przez dwie klamry w kształcie tarcz herbowych. Szpiczaste, wyszywane trzewiki są sznurowane po bokach. Ozdobę stroju stanowi modny w poł. XIV wieku pas opinający biodra złożony z szeregu ogniw przypominających w kształcie baszty, fragmenty murów, do którego przymocowany jest sztylet. Głowę króla zdobi korona, ale innego kształtu niż ta odnaleziona w grobie w 1869. W prawej ręce król trzyma jabłko, a w lewej powinno znajdować się berło. Zostało ono jednak uszkodzone i jedynie na podstawie śladu na poduszce oraz podobnych zabytków z XIV wieku można próbować odtworzyć jego wygląd. Twarz króla otoczona włosami ułożonymi w spiralne loki, z długą krętą brodą, z wysokim czołem i wydatnym nosem pozbawiona jest cech indywidualnych, pogłębienia psychologicznego i wygląda schematycznie.

Pod arkadami tumby znajdują się płaskorzeźbione postaci ośmiu siedzących na ławach mężczyzn. Zwróceni do siebie twarzami tworzą cztery pary. Są to królewscy urzędnicy, zróżnicowani pod względem wieku i znaczenia. Główna rola przypada starcowi z długą brodą, który przedstawiony jest na zachodnim boku tumby, poniżej głowy króla, w towarzystwie młodzieńca. Na boku południowym trzech mężczyzn w sile wieku i jeden młodzieniec w kapturze, a na boku wschodnim poniżej nóg króla dwóch najmłodszych. Fryzury urzędników są modnie ułożone, brody starannie przystrzyżone, a ubranie nawiązuje do europejskiej mody dworskiej z XIV wieku. Przedstawienie takich siedzących postaci na tumbie sarkofagowej należy do szczególnie rzadkich, na ogół przedstawiano orszak żałobny lub płaczki. Motyw siedzących postaci zaczerpnięty został z dekoracji relikwiarzowych stosowanych we Francji już w XII wieku. Genezy zdobienia tumby króla Kazimierza należy jednak szukać we Włoszech, w Neapolu, na nagrobkach tamtejszych Andegawenów. Podobne postacie posiadał także nagrobek Rudolfa IV i Katarzyny w Wiedniu, jednak nie zachowały się ona do naszych czasów i znane są jedynie ich ryciny pochodzące z XVIII stulecia.

Na kapitelach kolumn baldachimu wyrzeźbiono liście wina, dębu i klonu. Podłucza arkadek baldachimu i tumby wypełniają ażurowe ornamenty zwane maswerkami. Baldachim sklepiono sklepieniem krzyżowo-żebrowym z trzema okrągłymi płaskorzeźbionymi zwornikami, na których przedstawiono rękę Boga Ojca na tle nimbu z krzyżem oraz liście wina i dębu.

Treści symboliczne

W przeciwieństwie do innych średniowiecznych pomników, w których dominują treści religijne, w nagrobku Kazimierza Wielkiego spotykamy przewagę świeckich elementów symbolicznych. Symbole chrześcijańskie ograniczają się do baldachimu, który uważany był za symbol nieba oraz liści: klon symbolizuje cierpliwość i dobre uczynki, dąb głęboką wiarę i wytrwałość chrześcijańską, a winna latorośl jest symbolem zbawienia. Brak jest elementów związanych z obrzędem pogrzebu i żałobą po zmarłym. Dekoracja złożona z postaci króla i urzędników jest ujęciem królestwa jako formacji polityczno-ustrojowej. Takie przedstawienia w postaci miniatur zdobią średniowieczne kodeksy prawnicze, natomiast nagrobek królewski jest jedynym znanym przykładem tego wyobrażenia odtworzonym w europejskiej rzeźbie nagrobnej.

Bibliografia

• Ewa Śnieżyńska-Stolot, Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej [w:] "Studia do dziejów Wawelu", t. IV, 1978.

Linki zewnętrzne

• O nagrobku na stronie katedry