Najwyższy Trybunał Narodowy

Trzeci proces przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Warszawie. Siedzą od lewej w drugim rzędzie: Ludwig Fischer, Ludwig Leist, Josef Meisinger i Max Daume
Budynek Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8 w Warszawie, miejsce trzeciego i czwartego procesu

Najwyższy Trybunał Narodowy – polski[1] sąd szczególny utworzony 18 lutego 1946 roku i działający na podstawie Dekretu z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 327, Dz.U. z 1947 r. nr 32, poz. 143 oraz Dz.U. z 1949 r. nr 32, poz. 238), zajmujący się wymierzaniem kar dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców Narodu Polskiego. Trybunał procedował w latach 1946–1948.

Utworzenie Trybunału

Dekret o utworzeniu Trybunału podpisał prezydent Krajowej Rady Narodowej (KRN) Bolesław Bierut, a kontrasygnowali: premier Edward Osóbka-Morawski, minister sprawiedliwości Henryk Świątkowski oraz minister bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz. Trybunał orzekał na podstawie całego obowiązującego po wojnie ustawodawstwa karnego:

Procedura

Trybunał orzekał w składzie trzech sędziów i czterech ławników powoływanych spośród posłów do KRN. Jego wyroki, podobnie jak orzeczenia Sądu Najwyższego, były ostateczne i niezaskarżalne. Skazanym przysługiwało prawo do zwrócenia się o łaskę do Prezydenta KRN. Najwyższy Trybunał Narodowy sądził w szczególności:

Trybunał działał do 1948 roku, mimo że nie został zlikwidowany żadnym aktem prawnym[2]. Kolejne procesy przeciwko zbrodniarzom wojennym toczyły się przed sądami powszechnymi.

Skład Najwyższego Trybunału Narodowego

Wymagania formalne, wybór oraz kadencja członków Trybunału

Zgodnie z art. 3 ust. 2 dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym, prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek Ministra Sprawiedliwości powoływała na sędziów Najwyższego Trybunału Narodowego osoby posiadające kwalifikacje sędziowskie.

Osoby zasiadające w Trybunale

sędziowie:

Sędziowie Najwyższego Trybunału Narodowego podczas procesu Amona Goetha. Od lewej: dr M. Dobromęski, Albert Eimer, Józef Zembaty, i Felix Jarosz
  • Emil Stanisław Rappaport
  • Stanisław Rybczyński[3]
  • Henryk Cieśluk
  • M. Dobromęski, Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie[4]
  • Albert Eimer, prezes Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie[4]
  • Józef Zembaty, sędzia Specjalnego Sądu Karnego w Katowicach[4]
  • Felix Jarosz, sędzia zapasowy[4]

sędziowie ławnicy:

Najwyższego Trybunał Narodowy w pełnym składzie podczas procesu Amona Goetha. Od lewej: Henryk Dobrowolski, Marian Litiński, Albin Jura, M. Dobromęski, M. dr Albert Eimer, Józef Zembaty, Felix Jarosz, Franciszek Zymła, i Pelagia Lewińska

Prokuratura Trybunału

prokuratorzy:

Postępowanie przed Najwyższym Trybunałem Narodowym

Wyroki Trybunału były ostateczne i prawomocne, a przepisy kodeksu postępowania karnego dotyczące apelacji zostały wyłączone. Skazanemu przysługiwała prośba do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej o zastosowanie prawa łaski.

W wypadku orzeczenia w wyroku skazującym kary śmierci akta sprawy wraz z opinią Trybunału trafiały do Prezydenta KRN, z możliwością skorzystania przez niego z prawa łaski.

Obrońcy w procesach przed Trybunałem

Procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym

Przed Trybunałem odbyło się siedem procesów:

  1. Oskarżony: Arthur Greiser.
    Proces odbył się w Poznaniu 22 czerwca – 7 lipca 1946.
    Miejsce: aula Uniwersytetu Poznańskiego[6]
    Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
  2. Oskarżony: Amon Göth.
    Proces w Krakowie 27 sierpnia – 5 września 1946.
    Miejsce: sala Sądu Okręgowego w Krakowie[6]
    Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
  3. Oskarżeni: Ludwig Fischer, Ludwig Leist, Josef Meisinger, Max Daume
    Proces w Warszawie 17 grudnia 1946[7] – 24 lutego 1947
    Miejsce: sala w siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8[8]
    Wyrok: Fischer, Meisinger, Daume – kara śmierci, Leist – 8 lat więzienia, wyroki wykonano.
  4. Oskarżony: Rudolf Höß.
    Proces w Warszawie 11 marca[9] – 29 marca 1947
    Miejsce: sala w siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8[8]
    Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
  5. Oskarżeni: 40 członków załogi obozu w Oświęcimiu.
    Pierwszy proces oświęcimski w Krakowie 24 listopada – 16 grudnia 1947
    Wyroki: 23 wyroki śmierci, 16 wyroków pozbawienia wolności od 3 lat do dożywotniego, jeden wyrok uniewinniający.
  6. Oskarżony: Albert Forster.
    Proces w Gdańsku 5 kwietnia – 29 kwietnia 1948
    Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
  7. Oskarżony: Josef Bühler.
    Proces w Krakowie 17 czerwca – 5 lipca 1948
    Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.

Dodatkowo Najwyższy Trybunał Narodowy uznał rząd Generalnego Gubernatorstwa za organizację przestępczą.

Przypisy

  1. Grzegorz Jakubowski, Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2002, s. 37; Marian Kallas, Historia ustroju Polski X–XX w., PWN, Warszawa 2001, s. 496; Najwyższy Trybunał Narodowy, [w:] Wielka encyklopedia PWN, t. 18, Warszawa 2003, s. 303.
  2. Grzegorz Jakubowski, Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2002, s. 49.
  3. Forster przed sądem | Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej. www.repozytorium.fn.org.pl. [dostęp 2017-06-07].
  4. a b c d e f g h i j k Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha przed Najwyższy Trybunałem Narodowym. Warszawa, Lódz, Kraków: Centralna Żydowska Komisja Historyczna w Polsce, 1947.
  5. a b c d Marian Podgóreczny, Proces gauleitera Alberta Forstera, s. 22.
  6. a b Marek Henzler. Wojna osądzona. „Polityka”, s. 67, 17 lutego–23 lutego 2016. 
  7. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 36, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  8. a b Marek Henzler. Wojna osądzona. „Polityka”, s. 68, 17 lutego–23 lutego 2016. 
  9. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 38, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Auschwitz Trial 1947 2.tiff
Accused Germans, Auschwitz Trial Kraków - "The Trial of Forty German Butchers of Auschwitz Camp," November 24-26, 1947
Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha - foto - 06 - s 061.tif
Najwyższego Trybunał Narodowy w pełnym składzie. Od lewej: Henryk Dobrowolski, ławnik zapasowy, poseł do KRN; Marian Litiński, ławnik, poseł do KRN; Albin Jura, poseł do KRN; dr M. Dobromęski, sędzia NTN; dr M. dr Albert Eimer, prezes NTN; dr Józef Zembaty, sędzia NTN; dr Felix Jarosz, sędzia zapasowy; Franciszek Zymła, ławnik, poseł do KRN; Pelagia Lewińska, ławnik, posłanka do KRN
Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha - foto - 02 - s 010.tif
Sędziowie Najwyższego Trybunału Narodowego. Od lewej: dr M. Dobromęski, Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie, dr M. dr Albert Eimer, prezes Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie, dr Józef Zembaty, sędzia Specjalnego Sądu Karnego w Katowicach, dr Felix Jarosz, sędzia zapasowy.
Trial of Ludwig Fischer in Warsaw 1947.jpg
Proces Ludwiga Fischera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Warszawie. Siedzą od lewej w drugim rzędzie: Ludwig Fischer, Ludwig Leist, Josef Meisinger i Max Daume
Siedziba ZNP ul. Smulikowskiego 2018.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Siedziba Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie (od striony ul. Smulikowskiego)