Najwyższa Izba Kontroli

Najwyższa Izba Kontroli

logo Najwyższej Izby Kontroli
Państwo	Polska
Data utworzenia	8 lutego 1919
Prezes	Marian Banaś[1]
Wiceprezesi	Małgorzata Motylow Tadeusz Dziuba
Budżet	277,54 mln zł (2017)[2]
Zatrudnienie	1585 (2017)[3]
Adres
ul. Filtrowa 57, 00-950 Warszawa
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Najwyższa Izba Kontroli
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Najwyższa Izba Kontroli
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Najwyższa Izba Kontroli
52°13′06″N 20°59′57″E/52,218333 20,999167
Strona internetowa

Polska Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Polski System prawny Konstytucja Ustrój polityczny Władza ustawodawcza Sejm RP Posłowie IX kadencji Marszałek Sejmu: Elżbieta Witek Senat RP Senatorowie X kadencji Marszałek Senatu: Tomasz Grodzki Zgromadzenie Narodowe Władza wykonawcza Prezydent: Andrzej Duda Prezes Rady Ministrów: Mateusz Morawiecki Rada Ministrów: Drugi rząd Mateusza Morawieckiego Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Najwyższy Pierwszy Prezes: Małgorzata Manowska Naczelny Sąd Administracyjny prezes: Jacek Chlebny Trybunał Konstytucyjny prezes: Julia Przyłębska Trybunał Stanu Małgorzata Manowska Krajowa Rada Sądownictwa przewodniczący: Paweł Styrna Kontrola państwowa Najwyższa Izba Kontroli Marian Banaś Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Witold Kołodziejski Finanse Narodowy Bank Polski Adam Glapiński Rada Polityki Pieniężnej Samorząd terytorialny Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd województwa Podział administracyjny Polski Partie polityczne Kluby parlamentarne tworzą lub współtworzą: Prawo i Sprawiedliwość Solidarna Polska Partia Republikańska Koalicja Obywatelska Platforma Obywatelska Nowoczesna Inicjatywa Polska Partia Zieloni Lewica Nowa Lewica Lewica Razem Koalicja Polska Polskie Stronnictwo Ludowe Centrum dla Polski Unia Europejskich Demokratów Koła poselskie tworzą i współtworzą: Konfederacja Wolność i Niepodległość Ruch Narodowy Wolnościowcy KORWiN Konfederacja Korony Polskiej Polska 2050 Porozumienie K’15 i Demokracja Bezpośrednia Polskie Sprawy Polska Partia Socjalistyczna Ugrupowania, które nie przekroczyły progu w wyborach do Sejmu w 2019 roku: Bezpartyjni Samorządowcy Skuteczni Akcja Zawiedzionych Emerytów Rencistów Prawica Rzeczypospolitej Wybory Wybory parlamentarne: 2019 Wybory prezydenckie: 2020 Wybory do PE: 2019 Wybory samorządowe: 2018 Referenda: 2015 Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych minister: Zbigniew Rau Ambasadorowie Polski Placówki dyplomatyczne Komitet ds. Europejskich Parlamentarne Komisje Spraw Zagranicznych Sejmowa Senacka Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Portal Polska

(c) Bundesarchiv, Bild 121-0286 / CC-BY-SA 3.0

Siedziba Najwyższej Izby Kontroli przy alei Jana Chrystiana Szucha 23 w Warszawie. Listopad 1939

(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl

Uroczyste posiedzenie Kolegium Najwyższej Izby Kontroli z okazji 95. rocznicy powołania NIK w Sali Kolumnowej w Sejmie (2014)

Treść tego artykułu może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia, ponieważ dopisać historię NIK od 1952 roku, poprawić redakcję artykułu. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) – najwyższy organ kontroli Rzeczypospolitej Polskiej, podlegający Sejmowi, działający na zasadach kolegialności. Obecnie pod kierownictwem Mariana Banasia.

Działalnością Najwyższej Izby Kontroli kieruje Prezes NIK. Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat i może być powtórzona jednokrotnie. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli powołuje Sejm za zgodą Senatu.

Zgodnie z Konstytucją Najwyższa Izba Kontroli (NIK) kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Izba może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Zgodnie z art. 204 Konstytucji Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi m.in. analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, a także coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. Sprawozdanie jest publikowane w formie druku sejmowego. Funkcjonowanie Najwyższej Izby Kontroli reguluje ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. z 2022 r. poz. 623).

Od 1985 siedzibą Najwyższej Izby Kontroli jest budynek przy ul. Filtrowej 57, który od 1938 zajmował Warszawski Urząd Wojewódzki.

Historia

Pierwszą polską izbą obrachunkową była Główna Izba Obrachunkowa, utworzona w czasach Księstwa Warszawskiego (1807–1815), która działała w latach 1808–1815. W dobie Królestwa Polskiego (1815–1918) jej funkcję kontynuowała Najwyższa Izba Obrachunkowa, która działała w latach 1816–1866. W 1917 Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego utworzyła Urząd Obrachunkowy, w miejsce którego w 1919 utworzono Najwyższą Izbę Kontroli Państwa^[4].

Najwyższa Izba Kontroli została powołana 8 lutego 1919 na mocy dekretu wydanego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 7 lutego 1919 roku (Dziennik Praw Państwa Polskiego z 8 lutego 1919 roku, numer 14, pozycja 183).

Reaktywowana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952–1957 w jej miejsce utworzono Ministerstwo Kontroli Państwowej, przywrócona po 1957.

1919–1935

Polska odzyskując niepodległość po I wojnie światowej rozpoczęła kształtowanie swojego terytorium oraz organów administracyjnych państwa. Dotyczy to również kontroli, która na podstawie dekretu z 7 II 1919 powołała do życia Najwyższą Izbę Kontroli Państwa. Na jego czele stał Naczelnik Państwa, którym w tamtym okresie był Józef Piłsudski. NIKP zajmowała się:

• kontrolą rachunków władz cywilnych, wojskowych, zakładów, przedsiębiorstw państwowych, urzędów oraz kontrola rachunków związanych z majątkiem państwowym,
• kontrolą rachunków zakładów, fundacji, instytucji, funduszów niepaństwowych otrzymujących dotację ze Skarbu Państwa
• kontrolą rachunków wydatków dochodów majątków i długów wyższych jednostek samorządowych oraz większych miast.

NIKP miał do dyspozycji trzy rodzaje kontroli: Wstępną (związana była w szczególności z inwestycjami państwowymi), Następczą (zwana również represyjna), Formalną (przedstawiają stan faktyczny). W skład NIKP wchodzili: prezes, wiceprezes, radcy. Aparat kontroli podlegał Naczelnikowi, ale miał pewien zawiązek z Sejmem. Do pomocy NIKP powołano 3 Izby terenowe. Ich siedzibami były Warszawa, Kielce, Lwów. W późniejszym czasie dołączyła w Kowlu, Poznaniu i Krakowie.

W 1921 nastąpiły kolejne zmiany związane z kontrolą państwową. Powodem było nadanie nowej konstytucji tzw. Konstytucji Marcowej 17 III 1921. Ustawa z 3 czerwca 1921 o kontroli państwowej, powoływała do istnienia Najwyższą Izbę Kontroli, zastępując tym samym NIKP. Założono, że będzie ona działała kolegialnie, podlegając Prezydentowi RP, jednak pozostając niezależnym od Rządu. NIK działało na podstawie 2 zasad:

• każdego roku zobowiązana była do uchwalania budżetu na następny rok
• przedstawienie rządowi sprawozdania z corocznego zamknięcia rachunków państwowych.

W porównaniu do kontroli z 1919 obecna posiadała dwa rodzaje kontroli była to kontrola faktyczna i następcza. Zrezygnowano ze wstępnej, ponieważ wiele osób miało wątpliwości, co do skuteczności działania wstępnego rodzaju kontroli. Skład kontroli państwowej ustalony był w ustawie, która wskazywała, że dzielił się on na: prezesa NIK wraz z dwoma wiceprezesami, NIK, Izby Okręgowe Kontroli.

„Prezes NIK był równorzędny ministrom, aczkolwiek nie wchodził w skład rządu, natomiast mógł zabierać głos na posiedzeniach Sejmu i Senatu, uczestnicząc osobiście lub delegując swych zastępców. Na żądanie Sejmu lub Senatu obowiązany był udzielać informacji lub wyjaśnień. Do uprawnień Prezesa NIK należało coroczne przesyłanie Ministrowi Skarbu preliminarza budżetowego Izby celem włączenia do budżetu państwa”.

NIK dzieliło się na: Kolegium NIK, 4 departamenty, Wydział Personalny.

Kolegium NIK zajmowało się:

• sprawami związanymi z odwołaniem od orzeczeń Departamentów i Izb Okręgowych
• zamknięciem rachunków rok ubiegły
• sprawozdaniami związanymi z uwagami do budżetu
• ustalaniem zasad kontroli oraz rachunkowych i kasowych przepisów
• sprawy do rozstrzygnięcia powierzone przez Prezesa NIK.

Liczbę departamentów ustalał Prezes NIK. W departamentach powoływano kolegia. Orzeczenia kolegiów departamentów były natychmiastowo wykonywane. Od decyzji kolegiów można było się odwołać do Kolegium NIK. Każdy kontrolowany podmiot miał na to 14 dni.

Zadaniem Kolegialnych departamentów było wypowiedzenie się o rewizji faktycznej i następczej oraz odnośnie do zamknięcia poszczególnych rachunków.

Na Kolegium NIK składali się – prezes, 2 wiceprezesów, dyrektorzy departamentów oraz ich zastępcy. W skład Departamentów wchodzili: dyrektor, radcy, referenci, sekretarze, pomocnicy referentów, rachmistrzowie i kancelistów. Wydział Personalny składał się z – naczelnik, radcy, referenci, archiwiści, rachmistrze, kanceliści.

Izby Okręgowe Kontroli są organem równorzędnym do departamentów NIK. W Izbie tej działało kolegium a jej skład złożony był z prezesa, naczelników wydziału, wiceprezesa, sekretarzy, radców, referenci, archiwiści, rachmistrze, kanceliści oraz pomocnicy referentów.

Konstytucja kwietniowa (1935)

„Na pozycję i rolę NIK pewien wpływ wywarła Konstytucja z 23 kwietnia 1935 (Konstytucja kwietniowa), która stanowiła, że kontrola państwowa jest jednym z organów – obok rządu, Sejmu, Senatu i sądów – pozostającym pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 3). W ten sposób Konstytucja podporządkowała NIK Prezydentowi RP, co znalazło odzwierciedlenie w prerogatywach Prezydenta do powoływania i odwoływania prezesa NIK. W myśl Konstytucji (art. 77) NIK działała na zasadzie kolegialności, niezawisłości i niezależności od rządu. Zasadnicze zadania pozostały niezmienne. NIK powoływana była do kontroli pod względem finansowym gospodarki państwa oraz związków publicznoprawnych, badania zamknięć rachunków państwowych oraz corocznego przedstawienia wniosków o absolutorium dla rządu”.

Na uchodźstwie

W wyniku wybuchu II wojny światowej NIK, tak jak reszta organów państwowych, została ewakuowana. Najpierw siedziba znajdowała się we Francji, potem przeniesiona została do Wielkiej Brytanii. Praca NIK opierała się na kontroli złota wywożonego z Polski w celu ukrycia go przed III Rzeszą.

PRL

Od 1944 funkcje kontroli państwowej sprawowało Prezydium Krajowej Rady Narodowej, za pośrednictwem Biura Kontroli. Następnie od wejścia w życie ustawy konstytucyjnej z 1947 r., Biuro Kontroli usytuowane zostało przy Radzie Państwa, która przejęła kompetencje Prezydium KRN.

Reaktywowanie NIK, zapowiadane w ustawie konstytucyjnej z 1947, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 9 marca 1949 o kontroli państwowej. W świetle tej ustawy NIK stanowiła organ kontroli niezależny od rządu, bezpośrednio podporządkowany Radzie Państwa, powołany przede wszystkim do kontroli działalności naczelnych władz i urzędów w dziedzinie administracji publicznej i gospodarki narodowej. NIK obejmował kontrolą również działania terenowych organów administracji i jednostek gospodarki, ale tylko w zakresie niezbędnym dla oceny prawidłowości działania naczelnych i centralnych organów administracji. NIK funkcjonowała na zasadzie kolegialności. Kolegium tworzyli Prezes NIK jako przewodniczący oraz wiceprezesi. W swej działalności kontrolnej NIK mogła się posługiwać kryterium legalności, rzetelności, gospodarności, celowości w działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej oraz zgodności z ustalonymi wytycznymi polityki państwowej i planami gospodarczymi. Uchwałą Rady Ministrów z 5 sierpnia 1949 został zatwierdzony statut NIK, wydany przez Radę Państwa i podpisany przez prezydenta Bolesława Bieruta^[5].

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli

II Rzeczpospolita

• Józef Higersberger II 1919 – 18 V 1921
• Jan Żarnowski 4 VII 1921 – VII 1926
• Stanisław Wróblewski X 1926 – X 1930
• gen. bryg. Jakub Krzemieński X 1930 – IX 1939

Władze RP na Uchodźstwie

• Tadeusz Tomaszewski XII 1939 – IV 1949
• ppłk aud. Stanisław Okoniewski kierownik 1 V 1949 – 23 X 1950
• ppłk aud. Stanisław Okoniewski 23 X 1950 – † 21 XI 1966
• gen. bryg. dr Tadeusz Antoni Porębski 1 III 1967 – † 24 V 1970
• gen. bryg. dr Ludwik Ząbkowski 1971 – 1973
• gen. bryg. Stanisław Kuniczak 1974
• kpt. inż. Władysław Zaleski 10 VII 1974^[6] – 25 V 1978^[7]
• płk dypl. Jan Berek 26 V 1978^[8] – 1980
• płk kaw. Franciszek Szystowski 1980 – 1989
• Stanisław Borczyk 1989 – 1991

Polska Ludowa

Dyrektor Biura Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej:

• Jan Grubecki (13 listopada 1944 – luty 1947)

Dyrektor Biura Kontroli przy Radzie Państwa:

• Jan Grubecki (luty 1947 – 9 marca 1949)

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

• Henryk Kołodziejski (21 lutego 1947 – 9 marca 1949)
• Franciszek Jóźwiak (9 marca 1949 – 21 listopada 1952)

Ministrowie Kontroli Państwowej:

• Franciszek Jóźwiak (21 listopada 1952 – 16 kwietnia 1955)
• Roman Zambrowski (16 kwietnia 1955 – 24 października 1956)

Kierownicy Ministerstwa Kontroli Państwowej:

• Jan Górecki (21 listopada 1956 – lipiec 1957)
• Konstanty Dąbrowski (lipiec 1957 – 27 grudnia 1957)

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

• Konstanty Dąbrowski (30 grudnia 1957 – 28 czerwca 1969)
• Zenon Nowak (28 czerwca 1969 – 22 czerwca 1971)
• Mieczysław Moczar (22 czerwca 1971 – 27 marca 1976)

Prezes Najwyższej Izby Kontroli – członek Rady Ministrów:

• Mieczysław Moczar (27 marca 1976 – 8 października 1980)

Prezesi Najwyższej Izby Kontroli:

• Mieczysław Moczar (8 października 1980 – 23 marca 1983)
• Tadeusz Hupałowski (23 marca 1983 - 29 grudnia 1989)

III Rzeczpospolita

• Tadeusz Hupałowski od 29 grudnia 1989 do 15 lutego 1991
• Walerian Pańko od maja 1991 do 7 października 1991
• vakat od 7 października 1991 do 14 lutego 1992 – p.o. prezesa Piotr Kownacki, wiceprezes NIK
• Lech Kaczyński od 14 lutego 1992 do 8 czerwca 1995
• Janusz Wojciechowski od 22 czerwca 1995 do 20 lipca 2001
• Mirosław Sekuła od 20 lipca 2001 do 20 lipca 2007 (p.o. prezesa^[a] od 21 lipca 2007 do 22 sierpnia 2007)
• Jacek Jezierski od 22 sierpnia 2007 do 22 sierpnia 2013 (p.o. prezesa od 22 sierpnia 2013 do 27 sierpnia 2013)
• Krzysztof Kwiatkowski od 27 sierpnia 2013 do 30 sierpnia 2019
• Marian Banaś od 30 sierpnia 2019

1		Tadeusz Hupałowski	29 grudnia 1989	15 lutego 1991
2		Walerian Pańko	23 Maja 1991	7 października 1991
3		Lech Kaczyński	14 lutego 1992	8 czerwca 1995
4		Janusz Wojciechowski	22 czerwca 1995	20 lipca 2001
5	(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl	Mirosław Sekuła	20 lipca 2001	20 lipca 2007
6		Jacek Jezierski	22 sierpnia 2007	22 sierpnia 2013
7	(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl	Krzysztof Kwiatkowski	27 sierpnia 2013	30 sierpnia 2019
8		Marian Banaś	30 sierpnia 2019	obecnie

Wiceprezesi Najwyższej Izby Kontroli

Władze RP na Uchodźstwie

• Adam Barszcz od 28 marca 1979^[9]

Polska Ludowa

• Władysław Gomułka od marca do listopada 1949

III Rzeczpospolita

• Bogdan Łysak 1989–1991
• Piotr Kownacki od lipca 1991 do sierpnia 1999
• Jacek Uczkiewicz 1995–2001
• Zbigniew Wesołowski od sierpnia 1995 do 31 sierpnia 2005
• Jacek Jezierski od 1 sierpnia 1998 do 22 sierpnia 2007
• Józef Górny od 20 listopada 2006 do 2 września 2011
• Marek Zająkała od 7 września 2007 do 2 września 2011
• Stanisław Jarosz od 31 października 2007 do 2 września 2011
• Jacek Kościelniak od 4 listopada 2007 do 2 sierpnia 2011
• Wojciech Misiąg od 16 września 2011 do 26 listopada 2013
• Marian Cichosz od 16 września 2011 do 2014
• Wojciech Kutyła od 26 kwietnia 2012 do 26 września 2019
• Jacek Uczkiewicz od 26 listopada 2013 do 30 czerwca 2016^[10]
• Mieczysław Łuczak od 2 lutego 2015 do 26 września 2019
• Ewa Polkowska od 1 lipca 2016^[11] do 26 września 2019
• Małgorzata Motylow od 27 września 2019^[12][13]
• Tadeusz Dziuba od 27 listopada 2019
• Marek Opioła od 27 listopada 2019^[14] do 1 lutego 2021^[15]

Struktura organizacyjna

Strukturę organizacyjną NIK w 2013 tworzyły następujące departamenty, biura i delegatury^[16]:

• Departamenty:
  • Administracji Publicznej,
  • Budżetu i Finansów,
  • Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji,
  • Infrastruktury,
  • Metodyki Kontroli i Rozwoju Zawodowego,
  • Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego,
  • Obrony Narodowej,
  • Porządku i Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
  • Pracy, Spraw Społecznych i Rodziny,
  • Prawny i Orzecznictwa Kontrolnego,
  • Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
  • Strategii,
  • Środowiska,
  • Zdrowia.
• Biura: Gospodarcze, Informatyki, Organizacyjne, Rachunkowości.
• delegatury w miastach wojewódzkich^[b].

Budżet, zatrudnienie i wynagrodzenia

Wydatki i dochody Najwyższej Izby Kontroli są realizowane części 07 budżetu państwa^[17].

W 2017 wydatki NIK wyniosły 277,54 mln zł, a dochody 0,99 mln zł^[2]. Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 1585 osób, a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 8474 zł^[3].

W ustawie budżetowej na 2018 wydatki Najwyższej Izby Kontroli zaplanowano w wysokości 282,11 mln zł, a dochody 0,69 mln zł^[18].

Odznaczenie i upamiętnienie

W 2009 wyemitowano dwie monety upamiętniające 90. rocznicę utworzenia Najwyższej Izby kontroli. Srebrną, kolekcjonerską o nominale 10 złotych, a drugą obiegową, ze stopu Nordic gold o nominale 2 złote. Na rewersie na obu monetach przedstawiono wizerunki obecnej siedziby NIK według projektu Urszuli Walerzak. Autorką projektu awersu monety kolekcjonerskiej jest Ewa Tyc-Karpińska. Srebrna moneta zawiera hologram^[19].

W 2014 Najwyższa Izba Kontroli została odznaczona Medalem „Pro Memoria”^[20].

Zobacz też

• Regionalna izba obrachunkowa

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Danuta Bolikowska, Wojciech Robaczyński: Najwyższa Izba Kontroli: tradycja i współczesność. Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli, 2009. ISBN 978-83-914389-8-5. Na książce wydrukowany ISBN 978-83-914389-8-8.
• Tadeusz Mołdawa: Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-10386-8.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona NIK
• Oficjalne konto NIK w serwisie Twitter
• Sprawozdania z działalności Najwyższej Izby Kontroli
• Konstytucja RP: Rozdział IX (Organy kontroli państwowej i ochrony prawa)
• Archiwum Nowojorskiej delegatury Najwyższej Izby Kontroli (1940–1945) w zbiorach Instytutu Piłsudskiego. pilsudski.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)].