Nalot na Bari

Nalot na Bari

II wojna światowa, kampania włoska
Płonące alianckie okręty po nalocie na Bari
Czas	2 grudnia 1943
Miejsce	Bari
Terytorium	Włochy
Przyczyna	niemiecka potrzeba sparaliżowania alianckich linii zaopatrzeniowych
Wynik	zniszczenie portu
Strony konfliktu
Stany Zjednoczone  Wielka Brytania  III Rzesza
Dowódcy
Harold Alexander Arthur Coningham Albert Kesselring Wolfram von Richthofen
Siły
słaba obrona przeciwlotnicza 96 bombowców Junkers Ju 88
Straty
28 statków zatopionych, 2000 zabitych (1000 personelu wojskowego i 1000 cywilów) 1 samolot zestrzelony
Położenie na mapie Włoch miejsce bitwy
41°07′31″N 16°52′00″E/41,125278 16,866667

Nalot na Bari – nocny atak lotniczy samolotów bombowych niemieckiej Luftwaffe na alianckie statki transportowe w porcie Bari we Włoszech, do którego doszło 2 grudnia 1943 roku podczas kampanii włoskiej II wojny światowej. Niemieckie bombowce Junkers Ju 88 (w liczbie 96) ze składu Luftflotte 2 zaatakowały zatłoczony port, w którym wyładowywano zaopatrzenie i uzbrojenie. Całkowicie zaskoczeni Alianci stracili 28 statków (dziesięć włoskich, siedem brytyjskich, pięć amerykańskich, trzy norweskie, dwa polskie i jeden francuski), uszkodzonych zostało dwanaście dalszych jednostek, w tym jeden okręt. Trzy zatopione statki zdołano wydobyć, a ich ładunek ocalić.

Atak, który trwał niecałe 20 minut^[1], spowodował wyłączenie portu z użytkowania do lutego 1944 roku, został nazwany z tej okazji „Małym Pearl Harbor”. Wydostanie się gazu musztardowego z wnętrza jednego z zatopionych statków znacznie powiększyło straty w ludziach. Władze brytyjskie i amerykańskie starały się tuszować całą sprawę, zwłaszcza zaś obecność gazów bojowych, którą ujawnił nalot.

Tło wydarzeń

W 1943 roku, na początku kampanii włoskiej, południowowłoski port w Bari był ważnym alianckim centrum logistycznym. Wyładowywano w nim tysiące ton uzbrojenia, amunicji i wyposażenia, które następnie dostarczano siłom sprzymierzonym dążącym do zdobycia Rzymu i wypchnięcia w kierunku północnym wojsk niemieckich z Półwyspu Apenińskiego.

Bari nie posiadało wystarczającej obrony przeciwlotniczej; w pobliżu nie było bazy RAF-u, a samoloty myśliwskie na linii frontu miały inne zadania niż osłona portu. Obrona naziemna była mało efektywna^[2].

Mało kto brał pod uwagę możliwość niemieckiego rajdu lotniczego na port w Bari. Wierzono powszechnie, że Luftwaffe we Włoszech jest zbyt słaba, by podjąć się jakiegoś poważniejszego ataku. Po południu 2 grudnia 1943 roku (a więc kilka godzin przed nalotem) marszałek lotnictwa sir Arthur Coningham, dowódca Northwest African Tactical Air Force, oświadczył na konferencji prasowej w Neapolu, że Niemcy przegrały wojnę w powietrzu. Powiedział: „Za osobistą zniewagę uznałbym pojawienie się więcej niż jednego nieprzyjacielskiego samolotu nad miastem”^[3]. Mówiąc to, jakby zapomniał, że w ciągu minionego miesiąca niemieckie lotnictwo czterokrotnie bombardowało port w Neapolu i atakowało inne cele w basenie Morza Śródziemnego^[2].

Trzydzieści amerykańskich, brytyjskich, polskich, norweskich i holenderskich statków znajdowało się 2 grudnia w porcie w Bari; prócz tego było tam kilkadziesiąt cywilnych statków włoskich nie związanych z transportem wojskowym; wokół portu mieszkało około 250 tysięcy cywilnej ludności^[4]. W noc ataku port był rzęsiście oświetlony, by łatwiej można było wyładowywać zaopatrzenie dla sił alianckich starających się otworzyć drogę do Rzymu^[4].

Nalot

Płonąca aliancka flota

Po południu 2 grudnia Werner Hahn, pilot samolotu myśliwskiego Messerschmitt Me 210, odbył lot zwiadowczy nad Bari. Jego raport spowodował, że marszałek Albert Kesselring^[3] rozkazał przeprowadzić nalot. Kesselring wraz ze swoim sztabem zastanawiał się wcześniej nad zaatakowaniem lotnisk alianckich znajdujących się pod Foggią, ale Luftwaffe nie posiadała wystarczających sił, by uderzyć na tak dużo dobrze bronionych celów. Generalfeldmarschall Wolfram von Richthofen – który dowodził Luftflotte 2 – wskazywał Bari jako cel alternatywny^[5]. Richthofen uważał, że uszkodzenia w porcie mogą spowolnić postępy 8 Armii brytyjskiej. Zasugerował Kesselringowi, że jedynymi samolotami bombowymi, którymi dysponuje, są Junkersy Ju 88 A-4, ale że może do nalotu przygotować 150 takich maszyn; w rzeczywistości miał ich tylko 105, a do celu dotarło 96 bombowców^[6].

Większość samolotów startowała z lotnisk włoskich (Orio al Serio i Aviano koło Mediolanu oraz Wenecja)^[6], ale Richthofen postanowił użyć również kilku maszyn lecących z Jugosławii w nadziei, że uda mu się wprowadzić aliantów w błąd i przekonać ich, że cały nalot został wyprowadzony właśnie stamtąd; tym samym ewentualne kontruderzenie miałoby skierować się w niewłaściwym kierunku. Pilotom Ju 88 kazano lecieć na wschód, w kierunku Adriatyku, następnie skręcić na południe i zachód, ponieważ alianci spodziewali się ewentualnego ataku raczej z północy.

Atak rozpoczął się o 19:25 wraz z pojawieniem się nad portem 2-3 niemieckich samolotów, które krążyły na wysokości około 3000 metrów, zrzucając Düppel (paski folii aluminiowej), by zakłócić działanie alianckich radarów. Zrzucały również flary, które w zasadzie nie były potrzebne, bo port był dobrze oświetlony^[4].

Niemcom udało się kompletnie zaskoczyć obrońców; dzięki temu samoloty mogły bombardować wybrane cele z wielką dokładnością. Trafienie dwóch statków z amunicją wywołało eksplozje, które spowodowały pękanie szyb w oknach nawet w odległości 11 kilometrów^[4]. Wielki ropociąg na nabrzeżu został uszkodzony, a w rezultacie wybuchły liczne pożary^[7]. Połacie płonącej ropy pokryły większość akwenu, otaczając ścianą ognia nieuszkodzone dotąd statki^[4].

Statki (w liczbie 28) wyładowane ponad 31 000 ton ładunków zatonęły lub zostały całkowicie zniszczone; trzy z nich (z ładunkiem 6800 ton) udało się uratować^[2][8]. Dalsze 12 jednostek uległo uszkodzeniu^[8]. Port został wyłączony z użytkowania na trzy tygodnie, a do pełnej zdolności przeładunkowej wrócił pod koniec lutego 1944 roku^[7]. Nie ucierpiały natomiast stacjonujące w Bari okręty podwodne.

Statki zatopione podczas nalotu

Nazwa	Bandera	Typ	Uwagi
Ardito	Włochy	nieznany	3732 GRT[8]
SS Aube	Francja	handlowy	1055 GRT[8] Podniesiony 1946
Barletta	Włochy	handlowy[9]	1975 GRT[8] 45 zabitych. Podniesiony 1948-1949, wyremontowany
SS Bollsta	Norwegia	handlowy	1832 GRT[10] Podniesiony 1948, wrócił do służby jako Stefano M[8]
SS Cassala	Włochy	handlowy	1797 GRT Uznany za zniszczony[8]
SS Corfu	Włochy	handlowy	1409 GRT Uznany za zniszczony[8]
MV Devon Coast	Wielka Brytania	kabotażowy	646 GRT[11]
SS Fort Athabasca	Wielka Brytania	transportowy	7132 GRT[12]
SS Fort Lajoie	Wielka Brytania	transportowy	7134 GRT[13]
SS Frosinone	Wielka Brytania	handlowy	5202 GRT[14]
SS Genespesca II	Włochy	handlowy	1628 GRT[8]
SS Goggiam	Włochy	handlowy	1934 GRT Uznany za zniszczony[8]
Inaffondabile	Wielka Brytania	szkuner	? GRT[15]
SS John Bascom	Stany Zjednoczone	Liberty	7172 GRT 10 zabitych[16]
SS John Harvey	Stany Zjednoczone	Liberty	7176 GRT Ładunek bomb z gazem musztardowym; zniszczony
SS John L. Motley	Stany Zjednoczone	Liberty	7176 GRT Statek amunicyjny; 30 zabitych[17]
SS Joseph Wheeler	Stany Zjednoczone	Liberty	7176 GRT 41 zabitych[18]
SS Lars Kruse	Wielka Brytania	transportowy	1807 GRT 19 zabitych[19]
SS Lom	Norwegia	handlowy	1268 GRT 4 zabitych[20]
SS Luciano Orlando	Włochy	handlowy	? GRT[8]
SS Lwów	Polska	handlowy	1409 GRT[21][22]
MB 10	Marina Militare	motorówka uzbrojona	13 ton[8]
SS Norlom	Norwegia	handlowy typu 1105	6412 GRT[8] 6 zabitych. podniesiony w listopadzie 1946, zezłomowany 1947
SS Porto Pisano	Włochy	kabotażowiec	226 GRT[8]
SS Puck	Polska	handlowy[23]	1065 GRT 5? zabitych[24] Podniesiony 1946[22]
SS Samuel J. Tilden	Stany Zjednoczone	Liberty	7176 GRT[25]
SS Testbank	Wielka Brytania	transportowy	5083 GRT 70 zabitych[26]
SS Volodda	Włochy	handlowy	4673 GRT[8]

Statki uszkodzone, lecz nie zatopione

Nazwa	Bandera	Typ	Uwagi
SS Argo	Włochy	kabotażowiec	526 GRT[8]
SS Bicester	Wielka Brytania	handlowy	1050 GRT[8]
SS Brittany Coast	Wielka Brytania	handlowy	1389 GRT[8]
SS Crista	Wielka Brytania	handlowy	1389 GRT[8]
SS Dagö	Litwa	handlowy	1996 GRT[8]
SS Grace Abbott	Stany Zjednoczone	Liberty	7191 GRT[8]
SS John M. Schofield	Stany Zjednoczone	Liberty	7181 GRT[8]
SS Lyman Abbott	Stany Zjednoczone	Liberty	7176 GRT[8]
SS Odysseus	Holandia	handlowy	1057 GRT[8]
SS Vest	Norwegia	handlowy	5074 GRT[8]
SS Vienna	Wielka Brytania	transportowy	4227 GRT[8]
HMS Zetland	Royal Navy	niszczyciel	1,050 ton Typ Hunt[8]

SS John Harvey

Jeden ze zniszczonych transportowców – amerykański statek typu Liberty John Harvey – przewoził objęty klauzulą tajności ładunek 2000 bomb z gazem musztardowym (każda zawierała od 27 do 32 kg tej śmiercionośnej substancji). Według historyka Royal Navy Stephena Roskilla, ładunek ten został wysłany do Europy jako środek do ewentualnego ataku odwetowego w przypadku, gdyby Niemcy zdecydowali się użyć broni chemicznej we Włoszech^[7]. Zniszczenie statku spowodowało wyciek płynnego iperytu siarkowego do wody już wcześniej zanieczyszczonej ropą z innych uszkodzonych lub zatopionych statków. Wielu marynarzy, którzy ratowali się skacząc do wody, zostało pokrytych tą płynną mazią, będącą idealnym rozpuszczalnikiem dla iperytu. Część gazu musztardowego wyparowała, mieszając się z kłębami dymu^[4]. Rannych wydobywano z wody i odsyłano do placówek medycznych, gdzie o gazie musztardowym nic nie wiedziano. Medycy zajmowali się przede wszystkim ofiarami wybuchów i poparzeń, nie zwracali jednak uwagi na tych, których pokrywała ropa^[27]. Tymczasem wiele objawów lżejszego zatrucia gazem musztardowym można było zredukować, stosując kąpiele i zmianę odzieży^[28].

Nim minął dzień pierwsze objawy zatrucia (ślepota, oparzenia chemiczne) wystąpiły u 628 pacjentów i członków personelu medycznego. Sprawy zaczęły się komplikować wraz z przybywaniem do szpitali setek cywilnych mieszkańców miasta, którzy zostali porażeni oparami gazu musztardowego, który dostał się do atmosfery po wybuchu części ładunku statku. Kryzys medyczny narastał, wciąż nie było bowiem wiadomo, co powoduje objawy, a dowództwo amerykańskie starało się utrzymać obecność środków chemicznych w tajemnicy przed Niemcami^[29]. Niemal wszyscy członkowie John Harvey zginęli, więc nikt nie mógł wyjaśnić pochodzenia „czosnkowego” zapachu odnotowanego przez służby medyczne^[27].

Powiadomiony o dziwnych symptomach zastępca naczelnego chirurga US Army Fred Blesse poprosił o przybycie podpułkownika Stewarta F. Alexandra, eksperta w dziedzinie broni chemicznych. Alexander bez trudu wskazał Johna Harveya jako źródło toksyn i potwierdził, że jest to gaz musztardowy z amerykańskich bomb typu M47A1^[30]. Do końca miesiąca 83 spośród 628 hospitalizowanych wojskowych zmarło. Liczba ofiar cywilnych, choć przypuszczalnie większa, nie była możliwa do ustalenia, wielu bowiem mieszkańców Bari – także tych zatrutych – opuściło swe domy, szukając schronienia u krewnych na wsi^[3].

Amerykański niszczyciel eskortowy USS „Bistera”, lekko tylko uszkodzony, zbierał z wody rozbitków, a następnie – jeszcze podczas bombardowania – wyszedł dla bezpieczeństwa w morze; w nocy wielu członków załogi zaczęło ślepnąć i odkrywać powiększające się oparzenia o podłożu chemicznym. W tej sytuacji Bistera wszedł, zachowując środki ostrożności, do portu w Tarencie^[31][32].

Próby tuszowania

Dr Stewart F. Alexander udał się natychmiast do Bari. Posiadał pewną wiedzę na temat skutków ataków przy pomocy gazu musztardowego i – choć nie został poinformowany, jakiego rodzaju ładunek przewoził SS John Harvey, a większość ofiar odczuwała nietypowe dla ataku z powietrza skutki – Alexander natychmiast zorientował się, że ma do czynienia z bronią chemiczną. Zdołał przekonać lekarzy, by stosowali środki neutralizujące gaz musztardowy, i w ten sposób ocalono życie wielu ludziom. Zachował ponadto wiele próbek skóry pobranych podczas sekcji zwłok ofiar, co – wiele lat po wojnie – pomogło w rozwoju wczesnych form chemioterapii^[33].

Od samego początku Naczelne Dowództwo Sprzymierzonych starało się tuszować prawdziwe przyczyny katastrofy, by nie dać Niemcom pewności, że alianci zamierzają zastosować broń chemiczną, a tym samym nie pozwolić im na wyprzedzające uderzenie. Problem polegał na tym, że było zbyt wielu świadków, by można było utrzymać przyczyny tragedii w tajemnicy. Ostatecznie więc, w lutym 1944 roku, szef sztabu US Army wydał oświadczenie, w którym nawiązywał do wypadku i podkreślał, że Stany Zjednoczone miały zamiar stosować broń chemiczną jedynie w sytuacji ewentualnego przeciwuderzenia^[32].

Generał Dwight Eisenhower zaaprobował raport dr. Alexandra, jednak Winston Churchill nakazał, by we wszystkich brytyjskich dokumentach ofiary gazu musztardowego przedstawiać jako „zmarłych z powodu poparzeń w wyniku akcji nieprzyjaciela”^[3].

Archiwa amerykańskie ujawniły dokumenty dotyczące sprawy w roku 1959, ale tragedia nie była znana szerszej opinii społecznej do 1967 roku, kiedy Glenn B. Infield opublikował swą książkę pt. Disaster at Bari^[33]. Rząd brytyjski dopiero w 1986 roku poinformował weteranów, którzy przeżyli atak na Bari, że byli wystawieni na działanie gazów bojowych, i podwyższył im emerytury^[34].

W swej autobiograficznej książce pt. Destroyer Captain, wydanej w 1975 roku, komandor podporucznik Roger Hill relacjonuje tankowanie niszczyciela HMS Grenville w Bari krótko po ataku. Opisuje zniszczenia i to, w jaki sposób statek wyładowany bombami z gazem dostał się do portu. W roku 1988, dzięki wysiłkom kilku osób z senatorem Billem Bradleyem na czele, dr Alexander doczekał się wreszcie dowodów uznania ze strony Surgeon General of the United States Army za wysiłki podejmowane przezeń dla ratowania ofiar nalotu na Bari^[35].

Przypisy

Bibliografia

• Rick Atkinson: The Day of Battle: The War in Sicily and Italy, 1943–1944. New York: Henry Holt, 2007. ISBN 0-8050-6289-0.
• Guy B. Faguet: The War on Cancer. Springer, 2005. ISBN 1-4020-3618-3.
• Steven L. Hoenig: Handbook of Chemical Warfare and Terrorism. Greenwood Publishing Group, 2002. ISBN 0-313-32407-7.
• Glenn B. Infield: Disaster at Bari. Toronto: Bantam, 1988. ISBN 0-553-27403-1.
• R. Everett Langford: Introduction to Weapons of Mass Destruction. John Wiley/Interscience, 2004. ISBN 978-0-471-46560-7.
• Geoffrey B. Mason: Service Histories of Royal Navy Warships in World War II. 2004.
• Samuel Eliot Morison: Sicily-Salerno-Anzio January 1943–June 1944. Boston: Little, Brown & Co, 1975, seria: History of United States Naval Operations in World War II. ISBN 0-316-58316-2.
• Vincent Orange: Coningham: a biography of Air Marshal Sir Arthur Coningham. Washington: Center for Air Force History, 1992. ISBN 0-413-14580-8.
• Constance M. Pechura: Veterans at Risk: The Health Effects of Mustard Gas and Lewisite. Washington: National Academies Press, 1993. ISBN 0-309-04832-X.
• Janusz Piekałkiewicz: Kalendarium wydarzeń II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Morex, 1996. ISBN 83-86510-78-1.
• Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 978-83-100-8902-1.
• Gerald Reminick: Nightmare in Bari: The World War II Liberty Ship Poison Gas Disaster and Coverup. Palo Alto: Glencannon Press, 2001. ISBN 1-889901-21-0.
• D.M., USN Saunders. The Bari Incident. „United States Naval Institute Proceedings”, wrzesień 1967. Annapolis: United States Naval Institute. 
• George Southern: Poisonous inferno: World War II tragedy at Bari Harbour. Shrewsbury: Airlife, 2002. ISBN 1-84037-389-X.

Linki zewnętrzne

• Trailer documentary Top Secret Bari 2 December 1943 w serwisie YouTube