Napoleonka

Dwie typowe kremówki

Kremówka

Napoleonka z kremem bezowym

Napoleonka (potocznie kremówka) – w Polsce, ciastko złożone z dwóch płatów ciasta francuskiego, przełożone bitą śmietaną, kremem śmietankowym, budyniowym^[1] lub bezowym, zazwyczaj posypane cukrem pudrem^[2]. Bywa również przybierane kremem lub pokrywane warstwą lukru.

Pochodzenie ciastka i nazwy „napoleonka”

Ciastko to wytwarzane jest na wzór francuskiego mille-feuille^[3] – deseru złożonego z trzech warstw ciasta francuskiego przełożonego kremem lub dżemem. Jako źródło pochodzenia mille-feuille podawany jest m.in. Neapol. Po francusku przymiotnik „neapolitański” brzmi napolitain i prawdopodobnie poprzez przekręcenie tego słowa, deser ten i jego pochodne nazywane są w krajach europejskich „napoleonami”, „napoleonkami” itd. – co ma nawiązywać do Napoleona Bonapartego^[4].

Napoleonki (w liczbie pojedynczej napoleonek lub napoleonka) jako ciastka składające się z trzech części jakiegoś ciasta, przekładane kremem, konfiturą zostały odnotowane na początku XX wieku w Słowniku języka polskiego (tzw. słownik warszawski) pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego^[5].

Regionalizmy

Grupa esperantystów przed warszawską cukiernią Napoleonka w czasie kongresu, 1937 r.

Według niektórych źródeł, w Warszawie określenie „napoleonka” przyjęło się od przedwojennej cukierni o tej samej nazwie. „Napoleonka” należała do Feliksa Gołaszewskiego, mieściła się przy ul. Świętokrzyskiej 26 i była zwrócona frontem do placu Napoleona^[6]. Sprzedawane w „Napoleonce” ciastka przejęły ponoć od niej nazwę i były jej sztandarowym produktem^[6]. W 1930 roku Gołaszewski uruchomił przy ulicy Nowy Świat 53 (w miejscu sławnej cukierni „Kresy”) drugą cukiernię o tej samej nazwie^[6]. W 1936 roku cukiernię z Nowego Świata zastąpił „Napoleonką” przy ul. Puławskiej 3^[6].

We Wrocławiu znane są zarówno napoleonki (z kremem śmietanowym), jak i kremówki (z kremem waniliowo-budyniowym)^[7]. Odwrotnie jest w Łodzi.

W Wielkopolsce dla obu rodzajów ciastka przyjęło się określenie „napoleonka”^[3].

W Małopolsce natomiast funkcjonuje „kremówka”^[3], przy czym ciastko z bladoróżowym kremem na bazie białek nazywane jest „napoleonem”.

Kremówki papieskie

16 czerwca 1999 podczas spotkania z mieszkańcami Wadowic papież Jan Paweł II wspomniał kremówki, które w młodości jadał w miejscowej cukierni:

A tam była cukiernia. Po maturze chodziliśmy na kremówki. Że myśmy to wszystko wytrzymali, te kremówki po maturze^[8],

skąd wzięło się określenie papieska kremówka lub wadowicka kremówka. Cukiernia, którą odwiedzał Karol Wojtyła, mieściła się na rogu Rynku i ul. Mickiewicza (pod nr 15) i już nie istnieje. Prowadził ją przybyły w 1936 z Wiednia do Wadowic cukiernik Karol Hagenhuber. Obecnie część kremówek sprzedawanych pod nazwą papieskie zawiera alkohol, co miałoby tłumaczyć niejednoznaczny uśmiech, z jakim Jan Paweł II wspominał te ciastka. Jednak zdaniem syna Hagenhubera, w kremówkach z cukierni ojca na pewno nie było alkoholu^[9]. Według przekazów, Karol Wojtyła miał się założyć z kolegami o to, kto zje najwięcej kremówek. Wojtyła miał ich zjeść kilkanaście naraz – w zależności od źródła mowa jest o dwunastu^[10] lub osiemnastu^[9].

Kremówki wspominane przez Wojtyłę przełożone były kremem budyniowym^[1].

Zobacz też

• Tompoes – ciastko holenderskie
• Misérable – ciastko belgijskie

Przypisy