Nardostachys wielkokwiatowy

Nardostachys wielkokwiatowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządszczeciowce
Rodzinaprzewiertniowate
Rodzajnardostachys
Gatuneknardostachys wielkokwiatowy
Nazwa systematyczna
Nardostachys grandiflora DC.
Prodr. 4: 624 1830[3]
Synonimy
  • Nardostachys chinensis Batalin
  • Nardostachys jatamansi auct.[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 CR pl.svg

Nardostachys wielkokwiatowy (Nardostachys grandiflora) – gatunek roślin z rodziny przewiertniowatych z monotypowego rodzaju nardostachys Nardostachys A.P. de Candolle, 1830[5]. Występuje w Himalajach[6] na obszarze Nepalu, Sikkimu, Indii i południowo-zachodnich Chin[3]. Rośnie na terenach skalistych i górskich łąkach na wysokościach od 2200 do 4800 m n.p.m.[4] Kłącze zawiera wonny olejek eteryczny, który w postaci maści ceniony był już przez starożytnych Rzymian. Roślina wykorzystywana była i jest w przemyśle perfumeryjnym i ziołolecznictwie[6]. Z powodu nadmiernej eksploatacji[6], gatunek uznawany jest za krytycznie zagrożony w skali globalnej[4].

Morfologia

Pokrój
Bylina o krótkim, ale tęgim i rozgałęzionym kłączu okrytym włóknistymi pozostałościami obumarłych liści. Pęd kwiatonośny wyrasta spod rozety liści wieńczącej kłącze. Osiąga do 50 cm wysokości[7].
Liście
Skupione w przyziemną rozetę, łopatkowate do równowąsko-lancetowatych, całobrzegie, na szczycie tępe, u nasady blaszka zbiegająca w ogonek. Na pędzie kwiatostanowym wyrastają dwie–trzy pary naprzeciwległych liści o blaszkach lancetowatych, większych u dołu, mniejszych w górze pędu[7].
Kwiaty
Zebrane w szczytowe koszyczki o średnicy 1,5–2 cm, wsparte dwiema lub trzema parami listków okrywy. Każdy kwiat wsparty przysadką i z dwoma podkwiatkami. Kielich z 5 ząbkami, trwały i powiększający się podczas owocowania. Korona koloru różowego do fioletowoczerwonego, dzwonkowata u dołu zrośnięta i nieco wygięta, na szczycie z 5 łatkami. Pręciki cztery[7].
Owoce
Niełupki długości 3–4 mm, nagie lub nieco omszone, zwieńczone ząbkami trwałego kielicha[7].

Zastosowanie

  • Z łodygi i korzeni uzyskiwano niegdyś olejek nardowy, nazywany także nardem lub spikanardem, używany jako perfumy, składnik kadzidła lub lekarstwo. O nardzie wspomina Biblia[8].
  • Jako lekarstwo nard w Indiach stosowany był przy kołataniu serca, bólach głowy, drżeniu i drgawkach. Przeprowadzone w Niemczech testy naukowe wykazały, że ma podobne działanie, jak waleriana, ale wykazuje mniejszą toksyczność. W Chinach jest nadal stosowany w medycynie naturalnej do zwalczania bólu w klatce piersiowej i brzuchu[9].
  • W czasach biblijnych olejku nardowego używano do namaszczania głowy znakomitych gości. Używany był także do namaszczania zmarłych (porównaj: J 12,7)[8].

Obecność w kulturze

  • W Biblii nard wymieniony jest kilkakrotnie: w Pieśni nad pieśniami (1,12) oraz w Ewangeliach. W Ewangelii Jana (12,3-5) jest werset: „Maria zaś wzięła funt szlachetnego i drogocennego olejku nardowego i namaściła Jezusowi nogi, a włosami je otarła. A dom napełnił się wonią olejku.” Olejek nardowy był bardzo drogi. Z Ewangelii Mateusza (20,2) wynika, że w czasach Jezusa funt olejku nardowego kosztował tyle, co wynagrodzenie za rok pracy robotnika rolnego. Użycie tak drogiego olejku wywołało oburzenie Judasza i faryzeuszów[8].
  • Kwiat nardostachysa, z którym w tradycji ikonograficznej krajów hiszpańskojęzycznych przedstawia się św. Józefa, jest jednym z elementów współtworzących herb papieża Franciszka[10].

Systematyka

Rodzaj Nardostachys należy do szeroko ujmowanej rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae, a w jej obrębie do podrodziny kozłkowych Valerianoideae. W niektórych ujęciach podrodzina ta podnoszona jest do rangi rodziny – kozłkowatych Valerianaceae[2][3][6]. Bywa też włączony do rodzaju patrynia Patrinia[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-07-02] (ang.).
  3. ↑ a b c d Taxon: Nardostachys grandiflora DC.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-07-02].
  4. ↑ a b c D. Ved i inni, Nardostachys jatamansi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2019-07-02] (ang.).
  5. ↑ Nardostachys. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-07-02].
  6. ↑ a b c d e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 615. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b c d Nardostachys Candolle. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-02].
  8. ↑ a b c Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
  9. ↑ Valerian and Nardostachys. [dostęp 2014-12-27].
  10. ↑ Symbole w papieskim herbie stały się bardziej czytelne (pol.). Radio Vaticana, 2013-03-27. [dostęp 2013-05-08].

Media użyte na tej stronie

Nardostachys grandiflora.jpg
Illustration of Nardostachys grandiflora
Status iucn3.1 CR pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5