Narodnicy

Narodnicy (ros. народники) – działacze ruchu Narodnictwa (ros. народничество), walczącego na rzecz demokracji w Imperium Rosyjskim lat 1870–1890.

Historia

Aresztowanie agitatora autorstwa Ilja Riepina

Ideologia rewolucyjnego narodnictwa ukształtowała się w Rosji na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku[1]. Prekursorami tego ruchu byli Aleksandr Hercen, Nikołaj Ogariow, Nikołaj Czernyszewski i inni rewolucyjni demokraci(ros.). Głównymi ideologami narodnictwa byli Piotr Ławrow, Michaił Bakunin, Piotr Tkaczow. Ze względu na to, w jaki sposób rewolucyjni narodnicy zamierzali osiągnąć swe cele, można wśród nich wyróżnić trzy orientacje[1]:

  1. narodnicy propagandyści z Ławrowem na czele;
  2. narodnicy anarchiści, których liderem był Bakunin;
  3. narodnicy spiskowcy (blankiści), którym przewodził Tkaczow.

Narodnictwo było ideologią demokracji chłopskiej w Rosji, łączyło sprzeczne ze sobą elementy: utopizm socjalistyczny i realne potrzeby chłopów[2]. Narodnicy wyznawali poglądy antyfeudalne, które łączyli z krytyką burżuazyjnego postępu, głosząc hasła przygotowania powstania chłopskiego, obalenia samodzierżawia (caratu) i wprowadzenia swoistej formy socjalizmu (tzw. socjalizmu agrarnego) w Imperium Rosyjskim, czego zalążkiem miała być wspólnota chłopska, tzw. obszczina[3].

Ideologia narodnicka przechodziła ewolucję: w latach 70. i do połowy 80. dominował kierunek głoszący ideę rewolucji agrarnej, następnie do 1895 kierunek reformistyczny (liberalne narodnictwo), domagający się odgórnych reform w interesie chłopów i upatrujący możliwość ich urzeczywistnienia w rzekomo ponadklasowym charakterze rosyjskiego absolutyzmu. Różnice dzielące poszczególne nurty w rewolucyjnym narodnictwie dotyczyły taktyki działania i oceny stopnia przygotowania ludu do rewolucji: zwolennicy Michaiła Bakunina liczyli na żywiołową rewolucyjność chłopstwa rosyjskiego, Piotra Ławrowa — kładli nacisk na przygotowanie rewolucji przez długotrwałe propagowanie postępowych idei, a Piotra Tkaczowa — widzieli drogę do zdobycia władzy w spiskowej organizacji rewolucyjnej mniejszości. W latach 1869–1879 w Rosji zaczęły powstawać kółka inteligenckie (należało do nich wielu Polaków), które prowadziły propagandę rewolucyjną, zwłaszcza wśród robotników, studentów i żołnierzy[3].

Narodnictwo szukało dla Rosji alternatywnych wobec Zachodu – określającego tu niejako normy ogólne – szans i dróg rozwoju historycznego. Jednak w przeciwieństwie do wcześniejszego słowianofilstwa nie traktowało Rosji jako dysponenta jakiejś odrębnej «substancji» narodowej, specyfiki historycznej, wymagającej jedynie pobudzenia i aktywizacji, i w świetle której wzorzec cywilizacyjny Europy jest partykularny, a w dodatku niższy od rosyjskiego, bardziej ograniczony oraz błędny w swych aspiracjach do uniwersalności. Rosja i Europa znajdują się – zgodnie z teorią narodnicką – na wspólnym szlaku historycznym zmierzającym do socjalizmu, choć na innych etapach tego szlaku

Janusz Dobieszewski, Narodnictwo rosyjskie a kapitalizm[4]

Ważnym współtwórcą idei narodnictwa był Nikołaj Michajłowski. Wpływowymi organizacjami narodników były tajne zrzeszenia rewolucyjne Ziemla i Wola, a po rozłamie Czornyj Pieriedieł i Narodna Wola[5][3].

Narodnicy a sprawa polska

Choć narodnicy wykazywali się wyraźną postawą antynacjonalistyczną, to wielu popierało polskie dążenia niepodległościowego, a nawet uczestniczyło w działaniach skierowanych przeciwko rosyjskiej władzy zaborczej. Jedną z takich osób był Michaił Bakunin, który m.in. brał udział w przygotowaniach do powstania styczniowego. Natomiast Piotr Ławrow twierdził, że każda narodowość w określonych warunkach swej historii ma prawo do sympatii myślicieli i ludzi krytycznie patrzących na świat, o ile urzeczywistnia w formach cywilizacji dążenie do prawdy i sprawiedliwości. Często jakiś naród nie może rozwinąć postępowych pierwiastków w swej cywilizacji wskutek ucisku wywieranego nań przez inny, walka z którym pochłania wszystkie jego siły. Okazanie pomocy takiemu narodowi, zdaniem Ławrowa, leży więc w interesie postępu, a dążności zaborcze i szowinistyczne są apostępowe i należy je z całą siłą potępić. Godny podtrzymania jest natomiast prawdziwy patriotyzm, który pragnie uczynić swój naród nosicielem kultury, przesiąkniętej ideałami prawdy i sprawiedliwości[6].

Przypisy

  1. ↑ a b Szczipanow 1969 ↓, s. 359.
  2. ↑ Afanasjew i in. 1978 ↓, s. 30.
  3. ↑ a b c narodnicy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-08-27].
  4. ↑ Janusz Dobieszewski, Janusz Dobieszewski: Narodnictwo rosyjskie a kapitalizm, teologiapolityczna.pl [dostęp 2020-08-27] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-30] (pol.).
  5. ↑ NARODNICY, encyklopedia.interia.pl [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13] (pol.).
  6. ↑ Monika Grącka, Myśl narodnicka a polski ruch niepodległościowy. Powstanie styczniowe w prozie Nikołaja N. Złatowratskiego, „Acta Pnlono-Ruthenica”, XXI, UWM Olsztyn, 2016, ISSN 1427-549Х (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie