Narodowa Organizacja Bojowa

Narodowa Organizacja Bojowa

NOB
Tablica upamiętniająca przywódców NOB na terenie Fortu VII w Poznaniu
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Historia
Data sformowania	16 listopada 1939
Data rozformowania	marzec 1941
Pierwszy dowódca	Antoni Wolniewicz
Dane podstawowe
Podporządkowanie	Narodowa Organizacja Wojskowa
Liczebność	30-35 tys.

Narodowa Organizacja Bojowa (NOB) – polska organizacja konspiracyjna obozu narodowego działająca w latach 1939–1941 na terenach wcielonych do III Rzeszy.

Zarys historyczny

16 listopada 1939 r. w Poznaniu przedwojenni działacze Stronnictwa Narodowego utworzyli organizację wojskową bazującą na przedwojennych strukturach SN. Podlegała ona politycznie Komendzie Dzielnicy Zachodniej SN. Komendantem NOB został Antoni Wolniewicz ps. "Marian", "Znicz", "Bałt", "Mróz", a jego zastępcami ppor. rez. Stefan Chojnacki ps. "Grom" i kpt. rez. Antoni Popiela ps. "Mahoń". Sprawy finansowe organizacji powierzono Bolesławowi Koterasowi, gospodarcze Józefowi Przybyle, organizacyjno-planistyczne Jerzemu Kurpiszowi ps. "Orlik", a propagandy Zenonowi Ciemniejewskiemu ps. "Modrzew" (późniejszy agent Gestapo), Marianowi Frankowskiemu i Albinowi Smolanowiczowi. W początkowym okresie istnienia NOB występowała także pod nazwami Obrona Polski i Obrońcy Polski. Jej działalność objęła cały obszar Ziem Zachodnich wcielonych do Rzeszy, w tym głównie Wielkopolskę, gdzie istniały bardzo silne wpływy narodowe.

W grudniu 1939 r. Komendant NOB A. Wolniewicz wyjechał do Warszawy, aby poinformować prezesa SN Mieczysława Trajdosa o utworzeniu organizacji i odebrać wytyczne do dalszej działalności. Prezes SN wraz z Komendantem Głównym Organizacji Wojskowej (przyszłej Narodowej Organizacji Wojskowej) por. rez. Bolesławem Kozubowskim zaaprobowali fakt powstania NOB i podporządkowali ją Organizacji Wojskowej jako jej autonomiczną część dla ziem polskich wcielonych do Rzeszy. W rezultacie A. Wolniewicz został także zaprzysiężony na prezesa wielkopolskiego SN, otrzymując zarazem zadanie nawiązania kontaktu z pozostałymi strukturami na ziemiach wcielonych, przejęcia nad nimi nadzoru i koordynacji ich działań.

Na początku 1940 r. w skład NOB weszła, zachowując odrębność, Organizacja Jedności Narodowej, na czele której stał przedwojenny działacz SN por. Antoni Strzelczyk ps. "Kazik", "Kazimierz" i mjr Tomasz Stengert ps. "Siwy" jako komendant wojskowy, a wśród jej członków byli m.in. Antoni Lutosławski, ks. Julian Mirochna, Marian Karnage, ks. Stanisław Zaborowicz. OJN wydawała pisma "Jedność Narodowa" i "Armia Narodowa" (drukowane na terenie klasztoru Franciszkanów w Kaliszu, wyd. ks. J. Mirochna). Działała na obszarze powiatów: kaliskiego, kępińskiego, konińskiego, kolskiego, ostrowskiego i tureckiego.

W maju 1940 r. ukształtowało się kierownictwo Komendy Dzielnicy Zachodniej SN oraz NOB. Do Komendy Dzielnicy weszli:

• dr Stefan Piotrowski – doradca ds. politycznych,
• Hieronim Szybowicz – kierownik Wydziału Administracyjnego,
• Józefat Sikorski – kierownik Wydziału Gospodarczego,
• Marian Frankowski – kierownik Wydziału Propagandy,
• Jerzy Kurpisz – kierownik Wydziału Graficznego,
• Bolesław Koteras – szef finansów,
• ks. Julian Mirochna – kierownik Wydziału Opieki Społecznej oraz
• mjr Tomasz Stengert jako doradca wojskowy.

1 września 1940 r. wprowadzono regulamin organizacyjny NOB, na podstawie którego była to jednolita organizacja o charakterze wojskowym, politycznym i społecznym, oparta na idei narodowej wywodzącej się z Ruchu Wszechpolskiego. Jej głównym celem była wielokierunkowa walka o wyzwolenie Polski oraz samoobrona społeczeństwa, jego wychowanie według idei narodowej, z potępieniem partyjniactwa, komunizmu, socjalizmu i sanacji, w celu stworzenia Wielkiej Polski Narodowo-Katolickiej. Organem wykonawczym NOB był sztab, w którym istniał podział na pion wojskowy i cywilno-polityczny. W skład pionu wojskowego (z podziałem na grupy bojowe i zabezpieczające), zwanego sztabem wojskowym, wchodzili: szef wojskowy, szef policji, szef wywiadu i szef łączności konspiracyjnej. Pion cywilny, zwany sztabem cywilnym, tworzyli: szef spraw społeczno-politycznych, szef administracji, szef propagandy i szef gospodarczo-administracyjny. Podobną strukturę przewidywano dla jednostek podległych sztabowi Komendy Dzielnicy Zachodniej. Podział terenowy przewidywał istnienie Okręgów (na bazie województw sprzed wybuchu wojny obronnej 1939 r.), Rejonów (na które miały składać się 3 – 5 powiatów i miasto Poznań), Komend Powiatowych, Gmin i Piątek.

NOB osiągnęła prawdopodobnie stan 30-35 tys. członków, z tego 1/3 na terenie Poznania. Pomimo niechęci do ZWZ w praktyce dochodziło do współpracy między obu organizacjami, np. grupa sabotażowa NOB pod dowództwem Antoniego Kopaczewskiego współdziałała z poznańskim Związkiem Odwetu ZWZ.

Na pocz. grudnia 1940 r. Gestapo przeprowadziło liczne aresztowania dużej części kadry dowódczej i szeregowych członków NOB. Trwały one do grudnia 1941 r. i doprowadziły także do rozbicia kierownictwa konspiracyjnego Zarządu Głównego SN w Warszawie. W lutym 1941 r. podjęta została przez ks. J. Mirochnę jako pełnomocnika SN do rekonstrukcji konspiracji poznańskiej próba odbudowy organizacji w Poznaniu, ale w marcu tego roku Gestapo rozbiło nową strukturę NOB. W latach 1942 – 1943 odbudowę konspiracji narodowej na terenie Wielkopolski podjęła Narodowa Organizacja Wojskowa.

Struktura terenowa

Utworzono następujące Okręgi: Poznański, Śląski, Pomorski, Łódzki i Włocławski, który jednak prawdopodobnie nie usamodzielnił się.

• Rejon nr 1: Poznań-miasto – por. rez. Stefan Chojnacki ps. "Grom"
• Rejon nr 2: Leszno, Rawicz, Gostyń – Jerzy Kurpisz ps. "Orlik"
• Rejon nr 3: Śrem, Kościan, Wolsztyn, Nowy Tomyśl – Zenon Ciemniejewski ps. "Lipa", "Modrzew" (agent gestapo ps. "Aleks", który doprowadził do dekonspiracji i rozbicia wielkopolskich struktur NOB)
• Rejon nr 4: Ostrów Wielkopolski, Jarocin, Krotoszyn, Kępno – ppor. Ludwik Nowak, następnie Władysław Grządzielski
• Rejon nr 5 (opierał się na strukturach OJN): Kalisz, Konin, Koło, Turek – por. Antoni Strzelczyk ps. "Kazimierz"
• Rejon nr 6: Środa, Września, Gniezno, część pow. Mogilno i miasto Trzemeszno – Edward Nowicki ps. "Marynarz"
• Rejon nr 7: Inowrocław, Strzelno, część pow. Mogilno – T. Skrzypczyński, następnie W. Pagaziński (faktycznie w ramach Okręgu Kujawy, a po utracie samodzielności w ścisłej więzi z Okręgiem Pomorskim)
• Rejon nr 8: Bydgoszcz, Nakło – Albin Lewandowski (faktycznie w ramach Okręgu Pomorskiego)
• Rejon nr 9: Wągrowiec, Żnin, Szubin (razem z Rejonem nr 7, a potem w ramach Okręgu Kujawy)
• Rejon nr 10: Oborniki, Szamotuły, Międzychód, Czarnków, Chodzież – Józef Przybyła
• Rejon nr 11: Poznań-powiat (razem z Rejonem nr 1)

Wydawane pisma

• "Polska Narodowa"
• "Naród w Walce" – miesięcznik dla kadry dowódczej
• "Ku Wolności"
• "Bóg i Ojczyzna"
• "Armia Narodowa"

Członkowie

• Mścisław Frankowski - kierownik oddziału NOB Poznań Zachód

Bibliografia

• Krzysztof Komorowski, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000

Pozostałe pozycje:

• Marian Woźniak, Narodowa Organizacja Bojowa (1939-1941). Geneza, struktura, koncepcja, działalność, w "Życie i Myśl", nr 9, 1988