Narodowa Organizacja Radykalna

Narodowa Organizacja Radykalna
Lider

Andrzej Świetlicki

Data założenia

październik 1939

Data rozwiązania

styczeń 1940

Ideologia polityczna

narodowy radykalizm, kolaboracja

Narodowa Organizacja Radykalna (w literaturze spotyka się także, rzadziej, nazwę Narodowy Obóz Rewolucji[1]) – polska narodowo-radykalna organizacja kolaborująca z Niemcami[2][3], utworzona w październiku 1939 roku przez grupę dawnych członków Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga. Działała trzy miesiące, została rozwiązana w styczniu 1940 roku[4].

NOR grupował polskich polityków i działaczy, którzy zamierzali współpracować z niemieckimi władzami okupacyjnymi w celu uzyskania wpływu na politykę okupowanej Polski[5]. Jak pisał historyk Tomasz Szarota, NOR „z jednej strony nawiązywała do programu i ideologii ONR-Falangi, z drugiej zaś stwarzała płaszczyznę działania dla osób starszej generacji, antysemitów i germanofilów”[6]. Liderem ugrupowania był Andrzej Świetlicki, wcześniejszy szef Organizacji Warszawskiej RNR-Falanga.

Działalność

Narodowa Organizacja Radykalna otrzymała od niemieckich władz wojskowych dawny lokal Związku Młodej Polski w Alejach Ujazdowskich w Warszawie[7], Andrzejowi Świetlickiemu przydzielono dawne mieszkanie Juliana Tuwima[8]. W marcu 1940 roku NOR współorganizowała z Niemcami serię napadów na domy i sklepy warszawskich Żydów, znaną jako pogrom wielkanocny. Historycy nie są w stanie dziś stwierdzić, czy pogrom ten został zaplanowany przez Niemców, czy też zaakceptowali oni tylko inicjatywę NOR[9]. Współpracę NOR przy dokonaniu pogromu odnotował „Biuletyn Informacyjny” ZWZ z 21 czerwca 1940 roku. NOR powiązana była z takimi organizacjami jak GOJ (Gospodarczo Organizujmy Jedność, antysemicki związek kupców i rzemieślników) i Atak (bojówka NOR, zlikwidowana w 1940 roku). Gospodarczo Organizujmy Jedność odpowiedzialna była za znakowanie sklepów aryjskich symbolem topokrzyża[10] a „Atak” stanowiła paramilitarne skrzydło partii, działające szczególnie aktywnie w czasie pogromu wielkanocnego. W czasie zajść przedstawiciele NOR apelowali do społeczeństwa polskiego o udział w pogromach, wstępowanie do organizacji oraz kolaborację z hitlerowcami przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Organizacja usprawiedliwiała nawet porażkę w kampanii wrześniowej jako winę sanacji i akceptowała utracenie ziem zachodnich, według koncepcji partii straty te zrekompensować miały zyski na wschodzie.

Narodzie Polski! Z winy sanacji Polska poniosła straszliwą klęskę oraz utraciła niepodległość i ziemie zachodnie. Ale nie wszystko jest stracone. Można odbudować wojsko polskie, aby wzięło udział w nieuniknionej wojnie przeciwko komunizmowi sowieckiemu. Zdobyte na wschodzie ziemie przywrócą nam nasze terytoria zagarnięte przez ZSRR, a inne bardziej na wschód, będą rekompensatą za utracone Pomorze, Śląsk, i Poznańskie oraz odszkodowaniem za straty wojenne. Na finansowanie odbudowy Polski i jej nowej armii użyjemy skonfiskowaną własność żydowską. Rodacy! Wstępujcie do NOR! Dajcie nam możność odbudowania ojczyzny i powstania Wielkiej Polski![11]

Poza Świetlickim, działaczami NOR byli też Erazm Samborski, ksiądz Stanisław Trzeciak[12], Stanisław Brochwicz vel Brohwicz, Antoni Cercha, R. Podgórski, Władysław Studnicki[13], Zygmunt Cybichowski[14], Jerzy Cybichowski.

Niejasne pozostają związki NOR i przywódcy RNR-Falanga, Bolesława Piaseckiego. Współpracownik Piaseckiego Włodzimierz Sznarbachowski uważał, że przywódca NOR, Andrzej Świetlicki, działał w porozumieniu z Piaseckim i wykonywał jego polecenia. Jego zdaniem: Piasecki zamierzał stworzyć dwie organizacje: jawną, współpracującą z Niemcami NOR oraz podziemną, walczącą z Niemcami, na której czele miał stać Zygmunt Przetakiewicz. Piasecki toczył także, wg relacji Sznarbachowskiego, rozmowy z Wehrmachtem i chciał stworzyć polski rząd kolaboracyjny[15][16]. Zygmunt Przetakiewicz zaprzecza natomiast jakimkolwiek związkom Piaseckiego z NOR, utrzymuje, że Świetlicki działał wbrew woli Piaseckiego a przywódca „Falangi” zniechęcał go do współpracy z Niemcami[15].

Organizacja wydawała pisma o tytułach „Odrodzenie” i „Pochodnie”. Postawa Narodowej Organizacji Radykalnej, określanej w prasie podziemnej jako część Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga, opisana została już w 1939 roku. Część podziemia obawiała się, że partia może stanowić zalążek nowej partii nazistowskiej. NOR początkowo popierana była przez niemiecką administrację wojskową i wywiad wojskowy (Abwehrę). Po przejęciu władzy przez cywilną administrację Generalnego Gubernatorstwa i po wydanym przez Hitlera w kwietniu 1940 zakazie współpracy z politycznymi organizacjami w Polsce, NOR została pozbawiona ochrony i współpracy ze strony nazistów. 8 maja 1940 Świetlicki został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. 20 czerwca 1940 został rozstrzelany w Palmirach, co zakończyło działalność NOR[15]. W tej samej egzekucji zginęli także Wojciech Kwasieborski i Tadeusz Lipkowski, dwaj inni działacze przedwojennej „Falangi”, prawdopodobne także związani z NOR[17].

Przypisy

  1. ↑ Adam Danek (Kraków). Ewolucja ustrojowa państw europejskich w pismach Zygmunta Cybichowskiego. (1879–1946). Historia i Polityla, Nr 1 (8), wiosna 2009 [1].
  2. ↑ Krzysztof Kaczmarski: Studia i szkice z dziejów obozu narodowego. Warszawa: IPN, 2010, s. 62. Cytat: Kolaboracyjna działalność grupy Świetlickiego trwała do wiosny 1940 r., kiedy sprawą NOR zajęło się gestapo.
  3. ↑ Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki: próba biografii politycznej. Warszawa: Aneks, 1990, s. 109. Cytat: Taki był finał bodaj najpoważniejszej próby podjęcia kolaboracji z hitlerowskim okupantem.
  4. ↑ Helena Boczek, Obóz Narodowy po klęsce wrześniowej. „Mówią Wieki” nr 8, 1965. s. 33.
  5. ↑ Cyprian Blamires, Paul Jackson World Fascism: A Historical Encyclopedia – Tom 2 – Strona 523.
  6. ↑ Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 108. ISBN 83-86056-74-6.
  7. ↑ Żydowski Instytut Historyczny w Polsce Holocaust z perspektywy półwiecza: pięćdziesiąta rocznica powstania w getcie warszawskim: materiały z konferencji zorganizowanej przez Żydowski Instytut Historyczny w dniach 29–31 marca 1993 str. 171.
  8. ↑ Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 122.
  9. ↑ Tomasz Szarota: U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie. Warszawa: Sic!, 2000, s. 67. ISBN 83-86056-74-6.
  10. ↑ Lechosław Lameński: Stach z Warty. Szukalski i Szczep Rogate Serce. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2007, s. 223. ISBN 978-83-7363-554-8.
  11. ↑ Cytat za książką Tomasza Szaroty pt. U progu zagłady: – Strona 54 2000.
  12. ↑ Emanuel Ringelblum, Polish-Jewish Relations During the Second World War, Northwestern University Press, 1992, ISBN 978-0-8101-0963-6 [dostęp 2018-03-20] (ang.).
  13. ↑ Mikołaj Stanisław Kunicki, Between the Brown and the Red: Nationalism, Catholicism, and Communism in Twentieth-Century Poland–The Politics of Bolesław Piasecki, Ohio University Press, 2012, s. 55–, ISBN 978-0-8214-4420-7.
  14. ↑ Stanisław Salmonowicz, Jerzy Serczyk, Z problemów kolaboracji w Polsce w latach 1939–1941, „Czasy Nowożytne, tom XIV/2003”, 2003.
  15. ↑ a b c Antoni Dudek, Grzegorz Pytel: Bolesław Piasecki – próba biografii politycznej. Londyn: 1990, s. 109.
  16. ↑ Włodzimierz Sznarbachowski. Bolesław Piasecki: od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy. „Zeszyty Historyczne”. Zeszyt 94, s. 89, 1990. 
  17. ↑ Szarota 2000 ↓, s. 51.