Narodowy Związek Robotniczy

Narodowy Związek Robotniczy (NZR) – partia robotnicza o charakterze narodowo-chrześcijańskim działająca w latach 1905–1920.

Historia

Prekursorami NZR były sekcje robotnicze Towarzystwa Oświaty Narodowej, działającej głównie w Łodzi, Zagłębiu Dąbrowskim i Warszawie, oraz powołany w 1901 z inicjatywy Komisji Robotniczej warszawskiego „Zetu" Związek im. Jana Kilińskiego. Struktury te powstały z inicjatywy i pod kierownictwem Ligi Narodowej.

W czerwcu 1905 odbył się I Zjazd Narodowego Związku Robotniczego. W skład Zarządu wybrano Czesława Sobolewskiego (przewodniczący), Gustawa Simona, oraz robotników Maksymiliana Gromadzkiego (fabryka Lilpop, Rau i Loewenstein), Edmunda Bernatowicza (Fabryka Wyrobów Platerowanych Frageta) i Jana Szczeblewskiego (Związek im. Kilińskiego)[1]. W 1906 NZR liczył 15 961 członków[2]. Związek inspirował działanie Polskich Związków Zawodowych. Organizacja posiadała bojówkę pod nazwą Związek Bojowy NZR.

Na VI Zjeździe NZR w Warszawie we wrześniu 1908 doszło do zerwania z Narodową Demokracją, przeciwstawiając się orientacji na Rosję i lojalistycznej polityce Koła Polskiego w Dumie, w skład którego wchodzili członkowie legalnego Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. W skład nowego Zarządu Głównego weszli wówczas: Adam Chądzyński (przewodniczący), Witold Wolski, Stanisław Arczyński, Władysław Malangiewicz, Wincenty Michalak, Jan Stanisław Jankowski, Marian Rapacki, Adam Radlicki i Antoni Kaczorowski[3].

NZR w latach 1908–1917 stanowił część nurtu narodowego lewicy niepodległościowej. W 1912 wszedł w skład Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W sierpniu 1914 organizacja weszła w skład Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych[4] a następnie Konfederacji Narodowej Polskiej. Po zajęciu całości Królestwa Polskiego przez wojska państw centralnych stanowił część składową najpierw Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych, a następnie Centralnego Komitetu Narodowego. W lutym 1917 Związek wystąpił z CKN[5]. Od tej pory lawirował pomiędzy lewicą niepodległościową a stanowiskiem aktywistów. Podczas wojny NZR miał znaczne wpływy wśród robotników Królestwa. Zaczął je tracić w końcowym okresie wojny, zachował jednak silną pozycję w okręgu łódzkim. Przywódcami Narodowego Związku Robotniczego w tym okresie byli: Edmund Bernatowicz, Adam Chądzyński, Jan Stanisław Jankowski, Antoni Kaczorowski, Władysław Malangiewicz, Adam Radlicki, Ludwik Waszkiewicz[6].

Organy prasowymi NZR były pisma: „Kiliński”, „Pochodnia”, „Sprawa Robotnicza”, „Wiadomości Robotnicze” i „Niepodległość”.

W wyborach w 1919 wystawił samodzielną listę. W 1920 wraz z Narodowym Stronnictwem Robotników utworzył Narodową Partię Robotniczą.

Przypisy

  1. ↑ Teresa Monasterska: Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 31.
  2. ↑ Teresa Monasterska: Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 40.
  3. ↑ Teresa Monasterska: Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 78.
  4. ↑ Jerzy Z. Pająk: Lewica niepodległościowa w Królestwie Polskim (sierpień 1914–sierpień 1915), w: „Czasy Nowożytne”, 1998, t. 5, s. 41. wersja elektroniczna
  5. ↑ Szerzej na temat działalności NZR w ramach lewicy niepodległościowej podczas I wojny światowej: Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003.
  6. ↑ Jerzy Holzer, Jan Molenda: Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 365.

Bibliografia

  • Teresa Monasterska: Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
  • Jerzy Z. Pająk: O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, ISBN 83-7133-208-4.