Narzędzia otoczakowe

Ten artykuł od 2010-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Narzędzia otoczakowe

Nacinaki znalezione w etiopskiej osadzie Hadar, mające ok. 1,7 mln lat

Narzędzia otoczakowe – narzędzia charakteryzujące pierwsze przemysły dolnopaleolityczne. Były to otoczaki (niekiedy okruchy skał twardych) przystosowane do pracy przez odbicie odłupków na obwodzie.

Wyróżnia się trzy grupy narzędzi otoczakowych:

• narzędzie otoczakowe jednostronne (nacinak, ang. chopper) – narzędzie otoczakowe z jednostronną obróbką; część pracująca powstaje przez krawędź przecięcia płaszczyzn negatywów odbitych odłupków z płaszczyzną nieprzygotowanej podstawy;

• narzędzie otoczakowe dwustronne (ang. chopping tool) – narzędzie otoczakowe z dwustronną obróbką; część pracująca powstaje na przecięciu płaszczyzn negatywowych odłupków oddzielonych po obu stronach wyrobu;

• sferoidy ściankowane (fr. sphéroïdes à facettes) – narzędzia z obróbką wielostronną (wielokierunkową). Powstawały w następujący sposób: powierzchnie jednych negatywów przyjmowano jako podstawy dla kolejnych odbić. W ten sposób powstawał nieumiarkowany wielościan. Narzędzia takie występują w niektórych afrykańskich kulturach otoczakowych.

Istnieją również narzędzia tworzące formy przejściowe pomiędzy narzędziami otoczakowymi a innymi grupami narzędzi. Możemy tu wyróżnić:

• pięściak (ang. hand axe) – narzędzie otoczakowe ze staranną obróbką i prostą bądź lekko wypukłą krawędzią pracującą, utworzoną przy pomocy większej ilości oddzielonej przy niej odłupków; stanowi grupę przejściową do zgrzebeł;

• protopięściak (ang. proto hand axe) – narzędzie otoczakowe jednostronne (rzadziej dwustronne) z obróbką na większej części obwodu i krawędzią pracującą załamaną; tworzącą rodzaj wysuniętego ostrza-wierzchołka; stanowi formę przejściową do pięściaka. Posiada rozliczne warianty różniące się kształtem i zasięgiem obróbki. Na szczególną uwagę zasługują trójkątne protopięściaki z doliny rzeki Fen He w Chinach.

Narzędzia otoczakowe wykonywano przy użyciu tłuka kamiennego; są one szeroko rozprzestrzenione w inwentarzach dolnopaleolitycznych. Badania w Transwalu i Tanzanii wykazują, że były one prawdopodobnie dziełem niektórych australopiteków.

Na obszarach wschodniej Azji (wschodnia Syberia, Mongolia, Korea, Chiny oraz Półwysep Malajski) narzędzia otoczakowe występują aż do początku holocenu. Występowały również w najdawniejszych zespołach dolnopaleolitycznych Europy (jaskinia Vallonet koło Nicei, Vértessüllös koło Budapesztu). Na tym terenie narzędzia te przetrwały w niektórych przemysłach paleolitu środkowego, a nawet górnego (Hesja, Czechy).