Natalia Gąsiorowska

Natalia Gąsiorowska

Data i miejsce urodzenia	20 maja 1881 Orzyc
Data i miejsce śmierci	30 listopada 1964 Warszawa
Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia Polski, powszechna historia gospodarcza, historia ruchu robotniczego
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1910
Habilitacja	1933 Uniwersytet Warszawski
Profesura	1946
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Wolna Wszechnica Polska Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Łódzki
Odznaczenia

Grób Natalii Gąsiorowskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Natalia Gąsiorowska-Grabowska (ur. 20 maja 1881 w Orzycu^[1], zm. 30 listopada 1964 w Warszawie) – polska historyczka, badaczka dziejów ruchu robotniczego, profesor Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Warszawskiego, profesor i rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, członkini PAN, Budownicza Polski Ludowej.

Życiorys

Była córką Józefa Gąsiorowskiego (zubożałego szlachcica) i Marii z Trawińskich (urzędniczki); wychowywała się w trudnych warunkach materialnych, od młodości przyjaźniła się m.in. z Marią Koszutską i Leopoldem Infeldem. Kształciła się na pensji H. Czarnockiej w Warszawie (do 1897), następnie na Kursie Pedagogicznym w Warszawie (1902-1903). W latach 1903–1904 studiowała historię i historię prawa na uniwersytecie w Heidelbergu, 1904-1905 historię na uniwersytecie w Paryżu i ekonomię w Ecole de Droit i w Collège de France w Paryżu, 1906-1910 historię na Uniwersytecie Lwowskim. Później uzupełniała studia na uniwersytetach w Paryżu i Hamburgu (1925-1926). Wśród jej wykładowców byli m.in. Ludwik Krzywicki, Ludwik Finkel oraz Szymon Askenazy, pod opieką którego obroniła w 1910 doktorat na podstawie pracy Wolność druku w Królestwie Kongresowym 1815-1830. W latach 1897–1903 była nauczycielką historii w szkołach prywatnych w Warszawie, działała jednocześnie w organizacjach rewolucyjnych (Koło Kobiet w Warszawie, kierowane przez Stefanię Sempołowską, zrzeszenie studenckie „Spójnia”, PPS, PPS-Lewica). W 1911 była więziona w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej^[2]. Działaczka Towarzystwa Kultury Polskiej (1908-1913). W latach 1914–1918 uczyła historii w szkołach żydowskich w Warszawie, a od 1918 wykładała historię Polski i powszechną historię gospodarczą w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie i Łodzi (kierowała Katedrą Historii Gospodarczo-Społecznej i Powszechnej Nowożytnej). W 1918 wstąpiła do Komunistycznej Partii Polski.

Wykładała metodykę historii w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie^[3]. W 1933 habilitowała się na Uniwersytecie Warszawskim (na podstawie pracy Polityka gospodarcza Robespierre’a) i objęła Katedrę Historii Społeczno-Gospodarczej i Geografii Historycznej (jako docent, 1934-1939). W czasie okupacji niemieckiej brała udział w tajnym nauczaniu w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej; lata 1944–1945 spędziła w Niemczech na przymusowych robotach. Po wojnie została profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie była dyrektorem Instytutu Historycznego (1945–1958) oraz kierownikiem Katedry Historii Polski (1945-1952); w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi pełniła funkcję rektora (1946-1948) oraz kierownika Katedry Historii Polski (1946-1952). W Ministerstwie Oświaty kierowała w latach 1946–1951 Komisją Programową Historii, a w Instytucie Historii PAN przewodniczyła Radzie Naukowej (od 1953). Pracowała także w Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR w Warszawie (1956-1959) oraz była przewodniczącą Rady Naukowej Pracowni Historii Stosunków Polsko-Radzieckich PAN (od 1961).

Od 1952 członek rzeczywisty PAN, w latach 1955–1957 zasiadała w Prezydium Akademii. Pełniła również funkcję prezesa Oddziału Łódzkiego (1951-1953) i prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego (1953-1956) oraz przewodniczyła Sekcji Historii Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Od 1950 należała do PZPR. Współtworzyła Marksistowskie Zrzeszenie Historyków^[4].

W pracy naukowej specjalizowała się w nowożytnej historii gospodarczej, historii polskiego ruchu robotniczego oraz metodologii historii. Zgromadziła obszerne materiały do dziejów górnictwa, hutnictwa, włókiennictwa w Królestwie Polskim w początkowym okresie kapitalizmu, zainicjowała badania nad dziejami przemysłu i klasy robotniczej okręgu łódzkiego. Prowadziła badania nad najnowszymi dziejami Bułgarii oraz metodami pracy naukowej i nauczania historii w ZSRR. Współpracowała z wieloma pismami, m.in. „Myślą Socjalistyczną”, „Wiedzą”, „Światłem”, „Kuźnią”, „Myślą Współczesną”, „Z Pola Walki”, „Wiadomościami Historycznymi”, w latach 1950–1956 była redaktorem „Przeglądu Nauk Historycznych i Społecznych”. Brała udział m.in. w Zjeździe Nauczycieli Radzieckich w Moskwie (1930) oraz Międzynarodowych Kongresach Historycznych w Oslo (1928), Warszawie (1933), Zurychu (1938).

Pochowana 3 grudnia 1964 z honorami w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie w kwaterze A26-tuje-13^[5]. W pogrzebie udział wzięli m.in. sekretarz Komitetu Centralnego PZPR Witold Jarosiński, wicepremier Stefan Ignar, prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Janusz Groszkowski, minister szkolnictwa wyższego Henryk Golański, sekretarz naukowy PAN prof. Henryk Jabłoński oraz przedstawiciele środowisk naukowych z całego kraju^[6].

Uczniowie

Do uczniów Natalii Gąsiorowskiej należą: Witold Kula, Ireneusz Ihnatowicz, W. L. Karwacki, Juliusz Łukasiewicz.

Dorobek

Ogłosiła ponad 300 prac naukowych, m.in.:

• Ruch socjalistyczny i zawodowy wśród kobiet. Prawo wyborcze kobiet (1907)
• Zarys dziejów Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Przyczyny powstania rewolucji, przebieg jej i skutki (1907)
• Przesądy antysemickie w świetle cyfr i faktów (1909)
• Historia zakonów w Polsce (1910)
• Historia Polski w nauczaniu analfabetów dorosłych (1916)
• Historia Polski porozbiorowej (1917)
• Historia powszechna ze szczególnym uwzględnieniem historii Polski (1920)
• Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskim (1922)
• L’enseignement de l’histoire en Pologne (III Międzynarodowy Kongres Wychowania Moralnego, Genewa, 1922)
• Historia społeczno-gospodarcza Polski (1932)
• Kapitalizm w rozwoju dziejowym (1946)
• W stulecie Wiosny Ludów (1948-1953, 5 tomów, redaktor)
• Położenie i walka ekonomiczna i polityczna górników z okupantem niemieckim w Królestwie Polskim w czasie I wojny imperialistycznej (1952)
• Proces kształtowania się klasy robotniczej na ziemiach polskich (1955)
• Okręg łódzki w rewolucji 1905-07 (1956)
• Życie i działalność Marii Koszutskiej (1961, w: Pisma i przemówienia M. Koszutskiej)

Odznaczenia i wyróżnienia

W 1951 otrzymała nagrodę państwową I stopnia za całokształt pracy naukowej, ze szczególnym uwzględnieniem badań nad dziejami górnictwa i hutnictwa oraz przemysłu w Polsce w XIX wieku; odebrała również doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego (1961)^[7] oraz wysokie odznaczenia państwowe: Order Budowniczych Polski Ludowej (pośmiertnie, 1965), Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy I klasy (1949)^[8], Złoty Krzyż Zasługi (1951)^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
• J. Kita, R. Stobiecki, Słownik biograficzny historyków łódzkich, Łódź 2000

Linki zewnętrzne

• Biogram N. Gąsiorowskiej-Grabowskiej na stronie Oddziału Łódzkiego PTH