Natalia Golicyna

Natalia Golicyna
Natalia Golicyna z najstarszym synem Piotrem

Księżna[1] Natalia Golicyna z domu Czernyszew, ros. Наталья Петровна Голицына (ur. 17 stycznia 1741 w Petersburgu, zm. 20 grudnia 1837 w Petersburgu), znana też jako Princesse Moustache albo Княгиня Усатая (wąsata księżna) – rosyjska arystokratka i dama dworu, która zainspirowała postać Damy Pikowej Aleksandra Puszkina.

Wczesne życie

Rodzina Czernyszewów, Piotr i Jekaterina z córkami Anną, Darią i Natalią oraz synem Grigorim.
Władymir Borysewicz Golicyn, portret z 1762 pędzla Alexandra Roslina

Natalia urodziła się w Berlinie 28 stycznia 1741, jako druga córka hrabiego Piotra Czernyszewa(ang.), dyplomaty i ambasadora w Marchii Brandenburskiej. Jej matką była Jekaterina Andrejewna z domu Uszakow[2]. Jej dziadek był chrześniakiem cara Piotra Wielkiego. Była siostrzenicą hrabiów Zachara i Iwana Czernyszewa[3]. Jej starszą siostrą była Daria Piotrowna Sałtykowa(ang.) (1739-1802), dama dworu, żona Iwana Sałtykowa, jedynego syna słynnego feldmarszałka Piotra Siemionowicza Sałtykowa. Natalia wyjechała z rodziną do Londynu, nowego miejsca pracy jej ojca (jako ambasadora w Królestwie Wielkiej Brytanii), i otrzymała staranne wykształcenie, dzięki któremu była w stanie mówić w pięciu językach[4]. Czernyszewowie zostali wezwani do Rosji w 1756 r., i spędzili cztery lata w kraju przed mianowaniem Piotra w 1760 r. na ambasadora na dworze Ludwika XV we Francji[5].

Po powrocie Czernyszewów do Rosji w 1762 roku Natalia i jej siostra Daria stały się znane jako dwie najbardziej wyedukowane kobiety w Rosji. W 1762 r. została mianowana druhną carycy Katarzyny Wielkiej i otrzymała wyjątkowy złoty medal z portretem Katarzyny za jej taniec w „Karuzeli Dworskiej” z 1766 r.[6][7] W październiku 1766 wyszła za mąż za 35-letniego księcia Władymira Borysewicza Golicyna(ang.). W ceremonii uczestniczyła sama caryca, która ozdobiła włosy księżnej diamentami i towarzyszyła jej w kościele[5][6]. Wczesne lata małżeństwa Natalia spędziła na reorganizacji majątków męża. Golicynowie mieli rozległe posiadłości ziemskie, ale ich zarządzanie było w nieładzie. Natalia Piotrowna, podróżując od majątku do majątku, była w stanie przywrócić je do porządku, znacznie zwiększając ich dochody[5][4].

W 1782 jej synowie zostali wysłani do Strasburga w towarzystwie kamerdynera. W czerwcu 1783 wyjechała z córkami do Francji, osiedlając się w Paryżu (na Rue Saint-Florentin), gdzie córki miały zyskać edukację[5]. Natalia bywała na dworze Marii Antoniny, gdzie stała się znana jako „Moskiewska Wenus”, o dużych umiejętnościach tanecznych[5][6][2]. Od 1786 jej synowie uczęszczali do École militaire. Po odbyciu się Stanów Generalnych w 1789 r. wraz z mężem i córkami odwiedziła Londyn, gdzie książę Walii, przyszły król Jerzy IV, podarował jej swój portret z autografem[6]. 14 lipca 1789 Dymitr był w jakiś sposób zamieszany w oblężenie Bastylii[8] Rok później Golicynowie wrócili do Paryża, kiedy caryca Katarzyna nakazała wszystkim Rosjanom za granicą powrót do domu[5][9]. Natalia zostawiła dwa dzienniki z tego okresu, później opublikowane: notatki o wydarzeniach z mojego życia ((ros.) заметки о событиях моей жизнь), z lat 1781-1783, i Notatki o moich podróżach ((ros.) заметки о моих путешествиях), z lat 1783-1790.[9]

Na salonach

Golicynowie zamieszkali w petersburskim domu (później znanym jako Dom Damy Pikowej(ros.)) na ulicy Małej Morskiej (Малая Морская) gdzie Natalia założyła salon dla francuskich monarchistycznych emigrantów[5]. Caryca Katarzyna aprobowała te zgromadzenia, widząc w nich, jak pisał Filipp Vigel „jedną z warowni tronu przeciwko wolnomyślicielstwu”, również jej następca Paweł I pozwolił im na to[5]. Natalia stała się rozpoznawalną postacią na dworze i ważnym ośrodkiem spraw dworskich. Władimir Sollogub napisał, że „Prawie cała szlachta była z nią spokrewniona więzami krwi lub małżeństwem. Carowie okazywali jej niemal synowską miłość. W mieście w jakiś sposób uznano, że rządziła bezwarunkowo."[5][4]. Jej pozycja w życiu towarzyskim stolicy była taka, że każdy car i caryca Rosji, od Katarzyny Wielkiej po Mikołaja I, składał jej hołd.[4] We wrześniu 1801 roku car Aleksander I mianował ją Orderem św. Katarzyny II klasy, zaś w 1806 roku została damą dworu[4] W sierpniu 1826 została członkiem Orderu św. Katarzyny I klasy, podczas koronacji Mikołaja I.[4]

Wykorzystała swoją pozycję społeczną, aby domagać się złagodzenia kary śmierci dla osób skazanych podczas buntu dekabrystów w 1825 roku. Współcześni odnotowali, że interweniowała w imieniu bratanka, jednego z Czernyszowów, i Nikity Murawiowa, a być może także innych[4]. Wraz z sukcesami na dworze Natalia Piotrowna zaangażowała się w poprawę stanu swoich majątków, a w 1824 r. została honorowym członkiem Towarzystwa Naukowo-Gospodarczego[4]. W 1832 r. została wymieniona jako właścicielka trzech przedsiębiorstw w guberni orłowskiej, garbarni i huty szkła w Kokorewce oraz fabryki lnu w Radogoszczu[10]. Dowody wskazują, że osobiście zarządzała swoim majątkiem, aw Radogoszczu za jej czasów wybudowano budynek biurowy, gorzelnię, stadninę koni i murowany kościół[10]. Sugeruje się, że tamtejsi chłopi ciężko pracowali, ponieważ w 1797 r. zbuntowali się i spalili biuro garbarni i gorzelnię[10]. Księżna Golicyna była znana z wyniosłości w stosunku do osób o równej pozycji społecznej i przyjaźni z tymi, których uważała za niższych od siebie[4].

Rodzina

Natalia Piotrowna miała z mężem pięcioro dzieci.

Wszyscy otrzymali doskonałe wykształcenie, a w Paryżu przed rewolucją twierdzono, że mówili po francusku lepiej niż po rosyjsku[4].

Księżna Golicyna miała reputację autokratki swojej rodziny, osoby kapryśnej i apodyktycznej[4]. Jej dzieci bały się siedzieć w jej obecności; kiedy jej syn Borys Władimirowicz zrobił coś, co ją obraziło, odmawiała z nim rozmowy przez ponad rok.[5][4] Borys zginął podczas wojen napoleońskich, pozostawiając dwoje osieroconych nieślubnych dzieci, które miał z Cyganką. W obawie przed reakcją Natalii na tę wiadomość, ich istnienie było przed nią utrzymywane w tajemnicy i po cichu wychowywali się w rodzinie brata Borisa, Dmitrija[5]. Po śmierci męża w 1798 r. synowie Natalii zostali spadkobiercami rodzinnej fortuny, ale nie odważyli się zażądać od matki należnego im udziału w spadku. Na ślubach córki księżnej Golicyny otrzymały 2 000 chłopów, a jej synowie 50 000 rubli dożywotnio[4]. Kiedy Dmitrij został mianowany gubernatorem generalnym Moskwy w 1820 roku, tryb życia wymagający od niego wydawania przyjęć i balów oraz angażowania się w działalność charytatywną, wpędził go w długi, ponieważ pensja od matki nie wystarczała na utrzymanie takiego życia[5]. Ostatecznie car Mikołaj I musiał prosić księżną Golicynę o zwiększenie pensji syna, aby nie narażał nazwiska Golicynów i pozycji na długi[5]. Księżna dodała 50 000 rubli, uważając to za hojny gest.[4] Idopiero po śmierci matki, siedem lat przed własną, książę Dmitrij otrzymał pełny spadek, 16 000 chłopów[4].

Późniejsze życie

Księżna Golicyna kontynuowała prowadzenie swojego salonu do późnej starości, a uczestnictwo w nim było uważane za zaszczyt. Wszystkich gości przyjmowała siedząc na swoim krześle, robiąc wyjątek tylko dla cara[4]. W pobliżu jej krzesła stał jeden z jej bliskich krewnych, który przedstawiał jej gości, ponieważ miała słaby wzrok[4]. W zależności od rangi lub szlachectwa gościa, księżniczka albo skłaniała głowę, albo wypowiadała kilka mniej lub bardziej prywatnych słów.[4]

Golicyna w późniejszym życiu, portret pędzla Benoît-Charlesa Mitoire

W młodości księżniczka była sławną pięknością. Na starość jej zarost stał się bardziej widoczny, co doprowadziło do nadania jej przydomka "wąsata księżna" - po francusku „Princesse Moustache”, albo po rosyjsku „Княгиня Усатая” lub "Княгиня Мусташ"[5][11][12].

Puszkin i Dama pikowa

Księżna Golicyna była inspiracją dla postaci hrabiny w Damie pikowej Aleksandra Puszkina, napisanej w 1833 roku. Po jej wydaniu w 1834 roku Puszkin zauważył, że "na dworze znaleźli podobieństwo między starą hrabiną a księżną Natalią Pietrowną i wydaje się, że nie są źli.”[13] Rozeszła się pogłoska, że wnuk księżnej Golicyny, książę Siergiej Grigorewicz Golicyn, zwrócił się do niej po pomoc po tym, jak przegrał dużą sumę pieniędzy w kartach. Księżna Golicyna odpowiedziała, że zna tajemnicę trzech magicznych kart, trójki, siódemki i asa, o czym powiedział jej przyjaciel we Francji, hrabia St. Germain. Siergiej miał wykorzystać tę wiedzę, aby odzyskać pieniądze, a następnie opowiedział tę historię Puszkinowi. Księżna Golicyna, która w momencie publikacji opowiadania miała ponad 90 lat, zaczęła być utożsamiana z postacią hrabiny, nazywaną „Damą Pikową”, a jej dom w Petersburgu stał się znany jako „Dom damy pikowej"((ros.) Дом Пиковой дамы)[14][15]. W późniejszych latach dom zaczęto uważać za nawiedzony[16].

Anglojęzyczne wydanie Damy pikowej z serii Oxford World's Classics z 1999 zauważa, że postać hrabiny prawdopodobnie była bardziej oparta na innej osiemnastowiecznej damie dworu, którą odwiedzał Puszkin, Natalii Zagriażskajej(ang.), ciotecznej babce żony Puszkina[17][5][18]. Wydanie z 1999 zauważa też, że ani Zagriażskaja, ani Golicyna nie zainspirowały fantastycznego wątku opowiadania[17].

Księżna Golicyna zmarła w Petersburgu 1 stycznia 1838 roku, na kilka tygodni przed swoimi 97. urodzinami[4][10]. Została pochowana w grobowcu rodziny Golicynów w monastrze Dońskim w Moskwie[4][5].

Przypisy

  1. ↑ Za: ‪Szymon Askenazy‬, ‪Uwagi‬, ‪E. Wende‬, 1924.
  2. ↑ a b Portrait of Princess Natalia Golitsyna. Hermitage Museum. (ang.).
  3. ↑ Evgeniy Vladimirovich Pchelov: Рюриковичи. История династии. ОЛМА Медиа Групп, 2001, s. 222. ISBN 978-5-224-03160-3. (ros.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Valeriy Fedorchenko: Императорский дом. Выдающиеся сановники. Энциклопедия биографий.. T. 1. ОЛМА Медиа Групп, 2003, s. 322–323. ISBN 978-5-7867-0048-1. (ros.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Aleksandr Popov: Два Петербурга. Мистический путеводитель. Litres, 2018. ISBN 978-5-457-43178-2. (ros.).
  6. ↑ a b c d Княгиня Наталья Петровна Голицына. aleksandr-suvorov.ru. (ros.).
  7. ↑ Elena Petrova: Тайны Пиковой дамы. Как Голицына стала прообразом пушкинской героини. spb.aif.ru, 3 grudnia 2015. (ros.).
  8. ↑ Rzewski V.S. & V.A. Chudinov Russian "members" of the French revolution // French Yearbook 2010: Sources of the history of the French revolution of the XVIII century and the era of Napoleon. M.C. 6-45.
  9. ↑ a b Kseniya Borderiu: Платье императрицы. Екатерина II и европейский костюм в Российской империи. Новое Литературное Обозрение, 2017, s. 222. ISBN 978-5-4448-0482-7. (ros.).
  10. ↑ a b c d Galina Ulianova: Female Entrepreneurs in Nineteenth-Century Russia. Routledge, 2015, seria: Perspectives in Economic and Social History. ISBN 978-1-317-31419-6. (ang.).
  11. ↑ Naum Sindalovskiy: Словарь петербуржца. Лексикон Северной столицы. История и современность. Litres, 2017. ISBN 978-5-457-59698-6. (ang.).
  12. ↑ Sergei Davydov. The Ace in "The Queen of Spades". „Slavic Review”. 58 (2), s. 324, Summer 1999. DOI: 10.2307/2673073. (ang.). 
  13. ↑ Наталья Петровна Голицына (1741 (1744) – 1837). usadbamaryino.ru. (ang.).
  14. ↑ Настоящая Пиковая дама – почему княгиню Голицыну боялись все окружающие. Media Sol', 16 maja 2018. (ros.).
  15. ↑ Дом княгини Н. П. Голицыной . Дом Пиковой дамы. citywalls.ru. (ang.).
  16. ↑ Julie A. Buckler: Mapping St. Petersburg: Imperial Text and Cityshape. Princeton University Press, 2018, s. 147. ISBN 978-0-691-18761-7. (ang.).
  17. ↑ a b Alexander Pushkin: The Queen of Spades and Other Stories. Oxford: Oxford University Press, 1999, s. xxvii–xxviii, seria: Oxford World's Classics. ISBN 978-0-19-283954-1. (ang.).
  18. ↑ Alexander Pushkin, Queen of Spades and Other Stories, Richmond, London: Alma Books, 2018, ISBN 978-0-7145-4596-7.


Media użyte na tej stronie

Nathalie Golitsyn.jpg
Княгиня Наталья Петровна Голицына, ур.Чернышёва с сыном или портрет графини Екатерины Петровны Строгановой (1744—1815) с сыном.
Nathalie Petrovna Golitsyn.jpg
Наталья Петровна Голицына, ур.Чернышова