Natalia Zylberlast-Zand

Natalia Zand

Natalia Zylberlast-Zand (ur. 28 marca 1883 w Warszawie^[1], zm. 1942 tamże) – polska lekarka neurolog i psychiatra.

Życiorys

Córka Dawida Zylberlasta (Silberlasta) (zm. 1913)^[2][3] i Emilii z Batawiów (zm. 1904)^[4]. Jej siostrami były Julia Szliferstein (Szlifersztejn) i Regina Kon^[5]. Miała też brata Alfreda (1879–po 1938), który zmienił nazwisko rodowe na Niemirski^[6] i był reżyserem oraz producentem filmowym^[1].

Ukończyła II Gimnazjum żeńskie w Warszawie w 1899 roku^[7]. Studiowała medycynę na Uniwersytecie Genewskim, uzyskując dyplom lekarski w 1906 na podstawie rozprawy Un cas de leucémie myéloïde chez un enfant de neuf mois, przygotowanej pod kierunkiem Edouarda Martina. W 1907 roku dyplom nostryfikowała (zdała egzamin państwowy) na Uniwersytecie Charkowskim^[8][1]. Od 1907 roku związana z oddziałem neurologicznym Edwarda Flataua w Szpitalu Starozakonnych na Czystem, gdzie pracowała jako pierwszy asystent. Dawała porady na temat wychowania dzieci w Uniwersytecie dla Wszystkich w ramach Sekcji Pedagogicznej^[9]. W 1909 roku pracowała w Szpitalu Kochanówka pod Łodzią u Antoniego Feliksa Mikulskiego.

Należała do Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Na zjeździe psychiatrów polskich w Lublinie i Chełmie w 1936 roku wygłosiła referat „O potrzebie przystąpienia do Międzynarodowej Ligi Opieki nad Chorymi padaczkowymi”. W 1925 była jedną z założycielek Zrzeszenia Lekarek Polskich. W 1937 roku była delegatką na zjazd Międzynarodowego Stowarzyszenia Lekarek (Medical Women′s International Association) w Edynburgu. Pod pseudonimem Maria Quieta wydała powieść Nowa legenda^[10]. W 1938 roku mieszkała pod adresem Aleje Ujazdowskie 18/14^[11].

Podczas II wojny światowej przebywała w getcie warszawskim, gdzie kontynuowała pracę lekarza. Współpracowała z Januszem Korczakiem w Głównym Domu Schronienia, w domu podrzutków na Dzielnej^[12]; organizowała kolonie dla żydowskich dzieci^[13]. Kierowała lecznicą przy ul. Elektoralnej 32^[14]. W nocy z 23 na 24 września 1942 roku została wywieziona na Pawiak, gdzie prawdopodobnie zginęła. Według innych źródeł, została zamordowana po stronie aryjskiej razem z dr Zofią Garlicką^[15][16].

Jej mężem był Maksymilian Zand (1876–1932), działacz socjalistyczny^[17].

Eufemiusz Herman we wspomnieniu pośmiertnym pisał o niej:

„Niezwykle pracowita, dokładna i sumienna w swoich badaniach, żywiołowo i z temperamentem traktująca wszystkie zagadnienia w danej chwili będące w kręgu jej zainteresowań, bezkompromisowa, jeśli chodziło o wyświetlenie prawdy jakiegoś zjawiska lub jeśli sprawa dotyczyła poglądów jej na daną kwestię, uważna i troskliwa w stosunku do chorych, brała czynny udział w życiu społecznym i naukowo-lekarskim ówczesnej Warszawy”.

Dorobek naukowy

Opublikowała około 100 prac w językach polskim, francuskim i niemieckim, w tym monografię poświęconą splotowi naczyniówkowemu. Do francuskiego wydania pracy przedmowę napisał Gustave Roussy.

Zajmowała się m.in. śpiączkowym zapaleniem mózgu, szlakami piramidowymi, dolnymi oliwkami, splotem naczyniówkowym komór mózgu i sztywnością odmóżdżeniową^[18]. Wykazała, że zapalenie opon u chorych z gruźlicą narządową odznacza się innym przebiegiem. Podała trzy postacie odczynu opon na zakażenie gruźlicze w 1921 roku, wspólnie z Flatauem. Jako pierwsza opisała odruch oczno-palcowy w parkinsonizmie pośpiączkowym^[19].

Prace

• Zylberlast N. Un cas de leucémie myéloïde chez un enfant de neuf mois. Genève: Ch. Zœllner, 1907.
• Beitrag zur chirurgischen Behandlung der Rückenmarkstumoren^[20]. 1908.
• Flatau E., Zylberlastówna N. Przyczynek do leczenia chirurgicznego nowotworów rdzenia; przypadek nowotworu z pomyślnym, wynikiem operacyjnym. Medycyna i Kronika Lekarska 43, ss. 621–; 655–; 673–, 1908.
• Zylberlastówna N. Przypadek tężca o przebiegu przewlekłym. Medycyna i Kronika Lekarska 44 (25–26), s. 591–; 613–, 1909.
• Zylberlastówna N. [Cerebro-cerebellar underdevelopment in a child.] Neurologja Polska 2, 80, 1911.
• Zylberlast N. O zaburzeniach psychicznych w surowiczem zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Neurologja Polska s. 284, 1911/1912.
• Wizel A., Zylberlast N. Zjawiska psychogalwaniczne u umysłowo chorych. Neurologja Polska s. 239, 1913.
• Zylberlast N. Przypadek rzekomego nowotworu mózgu. Neurologja Polska s. 220, 1913.
• Zylberlastówna N. Bakterje chorobotwórcze i walka z niemi. Warszawa: Orgelbrand, 1915.
• Flatau E., Zylberlastówna N. O oddziaływaniu opon mózgowych na gruźlicę. Neurologja Polska 5, 1917.
• Sterling, Janowski, Zylberlastówna. Najprostsze sposoby badania rozwoju umysłowego dziatwy szkolnej. Warszawa: Herdan, 1917.
• Zylberlastówna N. „Przypadek psychozy zakaźnej na tle zapalenia mózgu”. W: Księga zbiorowa Szpitala dla umysłowo i nerwowo chorych „Kochanówka” pod Łodzią (1918), s. 327–335.
• Zand N. L'étude des affections pseudosystématiques de la moëlle épinière. Trav. du lab. neurobiol. Soc. d. sc. 2, s. 295–318, 1919.
• Zylberlast N. Przypadek lewostronnej apraksji w połączeniu z prawostronnymi ruchami rzekomo dowolnymi i rzekomo wyrażeniowymi oraz ogólnym niepokojem. Neurologja Polska s. 123, 1920.
• Zylberlast-Zand N. Syndrome épilepto-myoclonique; traitement. Revue Neurologique 28, s. 1071–1076, 1921.
• Zylberlast-Zand N. Sur la modification de la pression du liquide céphalo-rachidien sous l'influence du changement de position du corps et de la tête. Revue Neurologique 28: s. 1217–1221, 1921.
• Flatau, Zand. Sur la reaction des meninges contre la tuberculose. L′Encephale 16 (6, 7), s. 283; 344, 1921.
• Zylberlast-Zandowa. O zespole padaczkowo-myoklonicznym i o próbach jego leczenia. Lekarz Wojskowy 20, 1921.
• Zylberlast-Zandowa. O wpływie położenia ciała i głowy na ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego. Polskie Czasopismo Lekarskie 1 (3), s. 35–37, 1921.
• Flatau E., Zylberlast-Zand N. Sur la réaction des méninges contre la tuberculose. Trav. du lab. neurobiol. Soc. d. sc. 2, s. 225–260, 1923.
• Zandowa N. Odruch oczno-powiekowy w parkinsonizmie pośpiączkowym. Polska Gazeta Lekarska 2 (20), s. 352, 1923.
• Zandowa N. Odczyn globulinowy w płynach mózgowo-rdzeniowych ksantochromiczny. Neurologja Polska 7, s. 83, 1923.
• Zylberlast-Zand N. Syndrome de Korsakoff au cours de la méningite cérébro-spinale épidémique. Revue Neurologique 30, pt. 2, s. 522–528, 1923.
• Zylberlast-Zand N. La réaction de la globuline dans les liquides céphalo-rachidiens xanthochromiques. Revue Neurologique 30, s. 485–487, 1923.
• Szymanowski Z., Zylberlast-Zand N. Lethargic encephalitis and herpes febrilis. Brain 46, s. 49–72, 1923.
• Zylberlast-Zand N. Réflexe oculo-palpébral chez les parkinsoniens postencéphalitiques. Revue Neurologique 30, s. 102–106, 1923.
• Zylberlast-Zand N. Rôle protecteur de la pie-mère et des plexus choroïdes. Revue Neurologique 31, s. 235–252, 1924.
• Zandowa N. Nagminne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u osobników gruźliczych. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 1, s. 53, 1924.
• Zandowa N. O znaczeniu ochronnem opony naczyniowej i splotów naczyniastych. Nowiny Psychjatryczne 1, s. 102, 1924.
• Bornsztajn M., Zandowa N. Przypadek hiperkinezy po zapaleniu nagminnem mózgu. Neurologja Polska, s. 220, 1924.
• Zandowa N. Przypadek choroby Quinckego z objawami błędnikowymi. Neurologja Polska, s. 218, 1924.
• Zandowa N. Rozszczepienie kręgosłupa z objawami nerwowymi. Neurologja Polska, s. 196, 1924.
• Zandowa N. Przypadek zespołu czuciowo odżywczego pochodzenia mostowego. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, s. 428, 1924.
• Zylberlast-Zand N. Un cas de syndrome sensitivo-trophique d'origine pontine. Revue Neurologique 31, s. 597–600, 1924.
• Zandowa N. Padaczka w późnym wieku jako objaw nowotworu mózgu. Neurologja Polska, s. 49, 1925.
• Zylberlast-Zand N. Base anatomique de la rigidité décérébrée. Revue Neurologique 32, s. 998–1003, 1925.
• Zylberlast-Zandowa N. Nagminne zapalenie opon mózgowordzeniowych (menigitis cerebrospinalis epidemica). Warszawa: Spółka Wydawnicza Ars medica, 1925.
• Zylberlast-Zandowa N. Zespół Korsakowa w przebiegu drętwicy karku. Rocznik Psychjatryczny 2, s. 55, 1925.
• Zandowa N. „Przyczynek do badań psychologicznych wśród młodzieży szkolnej” [w:] Pamiętnik ku uczczeniu ś.p. prof. dr. med. Antoniego Mikulskiego, 1925.
• Zandowa N. Przypadek cierpienia Quinckego ze zmianami na dnie oczu. Neurologja Polska s. 98, 1926
• Zandowa N. Wodogłowie surowicze oraz rzekome zapalenie opon. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 1 (2), s. 9, 53, 1926.
• Zand N. Les Olives inférieures centres de la station verticale. Archives du Muséum national d'histoire naturelle s. 170, 1926.
• Zand N. Histerja ze stanowiska teorji Freuda. Lekarz Wojskowy 9 (2), s. 118–127, 1927.
• Zandowa N. Teorja ruchu w świetle współczesnych poglądów. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 4 (17), s. 561–567, 1927.
• Zandowa N. Przypadek przewlekłego zapalenia opon o nieznanej etiologii. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 4 (8), s. 304–306, 1927.
• Zandowa N. Higjena snu. Dziecko i Matka 2 (14), 1927.
• Zandowa N. Wychowanie domowe czy przedszkolne. Wychowanie Przedszkolne 3 (2/3), 1927.
• Zandowa N. Splot naczyniowy (anatomia, fizjologia, patologia). Wydawnictwa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Monografie z Pracowni Neurobiologicznej, 1928.
• Zandowa N. Oliwki opuszkowe jako ośrodek zarządzający czynnością stania. Neurologja Polska 11 s. 79, 1928.
• Zandowa N. Dwa przypadki obrzęku śluzakowatego. Neurologja Polska 11, s. 232, 1928.
• Zandowa N. Zespół pozapiramidowy w stadium początkowym. Neurologja Polska 11, s. 231, 1928.
• Zandowa N. Oliwki opuszkowe w stanach patologicznych. Neurologja Polska 12, s. 14, 1929.
• Zandowa N. J.A. Sicard. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (10), ss. 240–241, 1929.
• Zandowa N. Jak być nie powinno. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (47), s. 1116, 1929.
• Zandowa N. Jan Jarkowski (Wspomnienie pośmiertne). Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (37), s. 880–882, 1929.
• Zandowa N. Termoregulacja. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (17, 18), 1929.
• Zandowa N. Zjazd psychjatrów i neurologów w Barcelonie (21 – 26 maja 1929). Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (34/35), s. 822–823, 1929.
• Zandowa N. Udział histiocytów w oponach mózgowo-rdzeniowych. Lekarz Wojskowy 14, 1929.
• Zylberlast-Zand N. Les olives bulbaires dans les états pathologiques. Revue Neurologique 36: pt 2, s. 196–203, 1929.
• Mackiewicz J., Zylberlast-Zand N. Papillome malin (plexoma malignum) du plexus choroïde. Revue Neurologique 36: 656, 1929.
• Zandowa N. „Sztywność z odmóżdżenia ze stanowiska kliniki i fizjologii”. W: Księga jubileuszowa Edwarda Flataua. Warszawa, 1929 s. 257–283.
• Zandowa N. Plexoma malignum spoltu naczyniastego. Neurologja Polska 12, s. 221, 1929.
• Zandowa N. Na marginesie książki „Psychologia kobiety”. Kobieta Współczesna 15 (12), s. 19, 1929.
• Zandowa N. Mikroglej i histiocyty. Neurologja Polska 13, 14, 1930/1931.
• Zandowa N. O powikłaniach nerwowych w ospie i po szczepieniu ospy ochronnem. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 7 (16, 17), s. 367–369, 391–392, 1930.
• Zandowa N. Wpływ roztworów hipo- i hipertonicznych na tkankę nerwową i przestrzenie okołonaczyniowe. Warszawskie Czasopismo Lekarskie nr 30, 31, 32, 1930.
• Zandowa N. „Oliwki opuszkowe jako ośrodek stania”. [w:] Pamiętnik II Zjazdu Polskiego Towarzystwa Anatomiczno-Zoologicznego w Wilnie. Wilno, s. 31–32, 1930.
• Zandowa N. Podstawy anatomiczne pochylenia głowy do przodu (emprostotonus). Neurologja Polska, 1930.
• Zand N. Les Plexus choroïdes, anatomie, physiologie, pathologie, par Mme le Dr Nathalie Zand. Préface du Prof. Roussy. Paris: Masson, 1930.
• Zandowa N. Ze świata lekarek. Kobieta Współczesna 16, 1930.
• Zandowa N. Drgawki u dzieci: zarys kliniczno-teoretyczny. Warszawa: Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1931.
• Zandowa N. Oliwki dolne jako ośrodek napięcia mięśni wyprostnych. Neurologja Polska, 1931.
• Zandowa N. O dzieciach t. zw. trudnych i zaniedbanych. Szkoła Specjalna, 1931.
• Zandowa N. Bariera ochronna oponowa a układ siateczkowo-śródbłonkowy. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 8 (43), s. 985–989, 1931.
• Zandowa N. Nowe poglądy na rolę płynu mózgowo-rdzeniowego w patogenezie chorób. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 6 (26), s. 612–614, 1932.
• Zandowa N. Bariera ochronna wewnętrzna. Neurologja Polska 15, s. 306, 1932.
• Zandowa N. Edward Flatau jako nauczyciel. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 47, 1932.
• Zand N. La barriere protectrice meningee et le systeme reticulo-endothelial. Proceedings of the First Neurological Congress, Berne 1932 s. 166–170, 1932.
• Zandowa N. O objawach nerwowych w gruźlicy utajonej oraz o t. zw. reumatyzmie gruźliczym. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 9 (31–32), s. 719–722, 751–753, 1932.
• Zandowa N. Dalsze badania doświadczalne nad oliwkami opuszkowymi. Rocznik Psychjatryczny 21, s. 370–378, 1933.
• Zand N. Etudes expérimentales sur les olives bulbaires. Comptes rendus des séances de la Société de biologie et de ses filiales et associées 114, s. 204–206, 1933.
• (Pseud. Maria Quieta). Nowa legenda: o tem jak być mogło, a może i było. Warszawa, 1933.
• Zandowa N. Barjera ochronna wewnętrznego układu nerwowego. Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 26, 1934.
• Zandowa N. Udział opon mózgowo-rdzeniowych w chorobach ogólnych. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 20, s. 377, 1934.
• Zandowa N. Rola oliwek opuszkowych. Medycyna Doświadczalna i Społeczna 20 (1–2), s. 1–45, 1935.
• Zandowa N. Znaczenie praktyczne teorji Freuda. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 12 (14), 1935.
• Zandowa N., Merenlender N. Skleremia z objawami nerwowymi. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 10, s. 377, 1935.
• Zand N. Nouvelles études expérimentales sur les olives bulbaires. Comptes rendus des séances de la Société de biologie et de ses filiales et associées 120, s. 373–375, 1935.
• Zand N. Sprawozdanie z II Międzynarodowego zjazdu neurologów w Londynie. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1935.
• Encéphale 31 (1), s. 270–292, 1936.
• Zand N. O potrzebie przystąpienia do Międzynarodowej Ligi Opieki nad chorymi padaczkowymi. XVI Zjazd Psychiatrów Polskich Lublin-Chełm, 1936.
• Zand N. A propos de la pathologie des méninges cérébrospinales. Annales d′anatomie pathologique et d′anatomie normale médico-chirurgicale 14, ss. 831–838, 1937.
• Zandowa N. „Nagminne zapalenie opon rdzeniowych (drętwica karku)”. [w:] Choroby zakaźne T. II. Warszawa, s. 415–457, 1937.
• Zandowa N. Z semiotyki schorzeń oliwek opuszkowych. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 17, s. 326, 1937.
• Zandowa N. Edward Flatau jako eksperymentator i pedagog. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 14 (21–22), s. 406–408, 1937.
• Zandowa N. Przypadek wygaśnięcia życia psychicznego z przykurczem wszystkich kończyn w zgięciu. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 18, 1937.
• Zandowa N. Nowe pojęcia o podwzgórzu (Hypothalamus). Warszawskie Czasopismo Lekarskie 14, nr 44, s. 840–843, 1937.
• Zandowa N. Recherches expérimentales sur les mouvements involontaires. Bulletin International de l'Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Cl. de Médecine nr 4–6, 1937.
• Zandowa N. Nowe pojęcia o odruchach. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 5-6, s. 88–91, 110–112, 1937.
• Zand N. De la sémiologie des olives bulbaires. Revue Neurologique 70 (3), s. 258–261, 1938.
• Zandowa N. Oliwki opuszkowe jako ośrodek zarządzający czynnością stawu. Neurologja Polska 2, s. 179, 1938.
• Zandowa N. Z patologii opon mózgowo-rdzeniowych. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 19, 1938.
• Zandowa N. Prof. Maksymilian Rose (wspomnienie pośmiertne). Warszawskie Czasopismo Lekarskie 15 (2), s. 21, 1938.
• Zandowa N. Bóle głowy. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 15 (4), s. 69–72, 1938.
• Zandowa N. Nowe pojęcia o histerii. Wiedza Lekarska 13 (3), s. 57–64, 1939.
• Zand N. Le psychisme de l′hypothalamus. Revue Neurologique, 71, s. 38–41, 1939.

Bibliografia

• Sąd Grodzki w Warszawie. „Monitor Polski”. 25 (55), 24 czerwca 1946. Łódź. (pol.). Sprawdź autora:1.[KB-432]

Przypisy