Nawiady

Nawiady

wieś
(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0 Kościół pw. Św. Józefa w Nawiadach
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	mrągowski
Gmina	Piecki
Liczba ludności (2006)	458
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-710
Tablice rejestracyjne	NMR
SIMC	0486267
Położenie na mapie gminy Piecki Nawiady
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nawiady
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nawiady
Położenie na mapie powiatu mrągowskiego Nawiady
53°42′56″N 21°19′02″E/53,715556 21,317222

(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

Nawiady, budynek

Nawiady (do 1945 r. niem. Aweyden) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. Do 1954 roku siedziba gminy Nawiady. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

We wsi znajduje się dawny kościół ewangelicki, obecnie użytkowany przez katolików. Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi filiał Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego oraz katolicka parafia pw. św. Józefa. W Nawiadach istnieje szkoła podstawowa z salą gimnastyczną i boiskiem, a także sklep spożywczy i market sieci Alux.

Pierwotna zabudowa wsi skupiona był wokół stawu wiejskiego, późnej powstały kolonie (wybudowania) wzdłuż drogi Babięta - Piecki.

Historia

Wieś została założona w 1397 r. jako osada bartnicza na 60 włókach, przez komtura ryńskiego Jana Schoenfelda. Bartnicy zostali zobowiązani do czynszu w formie miodu, kupowanego od nic w cenie grzywny za beczkę miodu oraz jednego szeląga za funt wosku. Bartnicy otrzymali po trzy włok na prawie chełmińskim. Kościół wymieniano w dokumentach już w 1437 r. W wyniku intensywnego wykorzystywania lasu dla produkcji potażu i smoły oraz intensywnego karczowania puszczy w wieku XVII, bartnictwo stało się mniej dochodowe. Po 1700 r. zmieniono dotychczasowy czynsz w naturze i wprowadzono czynsz pieniężny w wysokości 40 grzywien rocznie. Bartnicy zaczęli zakładać pasieki w sadach i ogrodach oraz mogli dysponować miodem we własnym zakresie. W wyniku pomiaru włók okazało się, że są nadwyżki.

Szkoła we wsi powstała jako szkoła parafialna, najpóźniej w XVI w. Z raportów, spisanych w 1760 r. wynikała, ze szkoła znajduje się w bardzo złym stanie i grozi zawaleniem. Ówczesny rektor (pierwszy nauczyciel) zabiegał o dotacje na wybudowanie nowego budynku szkolnego. Władze dostarczyły drewna a koszty samej budowy sfinansować musiała tutejsza parafia. W 1785 r. we wsi było 56 domów. W 1815 w 67 domach mieszkało 389 osób. W tym okresie wznowiono jarmarki w Nawiadach. W 1818 r. do szkoły w Nawiadach uczęszczało 55 uczniów. W 1838 r. we wsi mieszkały 553 osoby. W tym czasie, poza małymi gospodarstwami chłopskimi było jedno większe, dworskie, które w 1900 roku obejmowało 26 włók. W 1883 r. w tutejszej parafii było 6000 Polaków i 338 Niemców. Według danych z 1901 r. w parafii było 5920 Polaków i 1200 Niemców. W 1912 r. gospodarstwo to zostało kupione przez Towarzystwo Rolne z Królewca i rozparcelowane na mniejsze działki, na których osadzono Niemców spoza Prus oraz z Rosji. W 1914 r. we wsi była trzyklasowa szkoła. W 1935 r. uczyło się w niej 131 uczniów. W 1937 do parafii w Nawiadach należało 20 miejscowości. W 1939 r. we wsi mieszkało 657 osób.

Po 1945 r. kościół pozostał własnością ewangelików. 1 maja 1981 roku miejscowi katolicy przejęli kościół siłą^[1] co zatwierdzono prawnie jako dzierżawę dopiero w 1983 roku. Formalnie kościół został odkupiony od ewangelików dopiero w 1994 r.^[2] Parafię katolicką erygowano ponownie (po okresie reformacji) w 1981 r.

Ludzie związani z miejscowością

W Nawiadach przez długie lata pastorem był Jan Brafkowius (1678-1738), wydawca kancjonału "Pieśni niektóre z niemieckiego przetłumaczone przez Jana Brafkowiusa". W roku 1738 Brafkowius zmarł w Nawiadach.

Zabytki

Kościół gotycki z 1437, odbudowany po pożarze w 1521^[3], później (od czasów reformacji, tj. 1525 r.) kościół ewangelicki, obecnie użytkowany przez katolików, gruntownie odremontowana w latach 1600-1603, wieża w górnej części drewniana, pochodzi z 1687 r. Fasada ze schodkowym przyczółkiem, później dobudowania zakrystia również z przyczółkiem. Budowla była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w latach 1933-1934. Strop w nawie drewniany, o przekroju trapezu. W świątyni późnorenesansowy ołtarz główny, pierwotnie kazalny (z amboną), na ruchomych skrzydła ołtarza malowidła, przedstawiające czterech ewangelistów oraz sceny z Męki Chrystusa. Później pierwszy proboszcz ks. Teodor Bałtuszewicz ozdobił figurą św. Józefa (przed zabytkowym ołtarzem stoi obecnie ołtarz posoborowy, w którym wykorzystano siedemnastowieczny korpus ambony). Organy z 1806 r. Wśród zabytkowego wyposażenia znajduje się późnogotycki, pozłacany kielich dedykowany św. Barbarze.

Pastorzy luterańscy w Nawiadach

• Johann Penili
• Petrus Przedziecki, (1527)
• Petrus Pogorzelski, 1553
• Matthias Nowogrod, 1564–1581
• Cyprian Willamowius, ab 1592
• Crispin Willamowius, 1607
• Georgius Cibrowius
• Petrus Gusovius, 1613–1646
• Jacob Eichel
• Georg Nennichius, 1645–1662
• Johann Jonas, 1661–1714
• Michael Boretius, 1661–1665
• Stanislaus Wannovius, 1665–1713
• Sebastian Andreä, 1684–1689
• Georg Boretius, 1689–1702
• Georg Friedrich Boretius, 1713–1733
• Johann Barfchowius, 1714–1738
• Michael Greger, 1733–1773
• Daniel Heinrich Tschepius, 1738–1744
• Andreas Appelbaum, 1744–1758
• Michael Ludwig, 1758–1788
• Johann Heinrich Büttner, 1773–1779
• Johann Georg Konietzka, 1779–1784
• Georg Wilhelm Funk, 1784–1787
• Sigismund Krupinski, 1788–1809
• Johann Friedrich Rogowski, 1789–1806
• Johann Jacob Tusch, 1806–1819
• Michael Spekowius, 1809–1817
• Sigismund F. Pianka, 1815
• Johann Rutkowski, 1817–1850
• Carl Adolf Schrage, 1838–1846
• (Carl W.) Heinrich Rutkowski, 1846–1883^[4]
• Karl Gettkandt, 1884–1906^[5]
• Georg A. M. Stentzler, 1895–1900
• Friedrich Bremer, 1900
• Karl E. Fr. Stentzler, 1900
• Franz Schrader, 1902–1904
• Gustav Adolf Will, 1906–1935
• Louis Wosien, 1906–1907
• Hans Beckherrn, 1929
• Bruno Heinze, 1934–1943
• Helmut Dude, 1943–1944

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 185
• Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1975, 488 str.
• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, MieczysławM. Wieliczko, BronisławB. Magdziarz (red.), JaninaJ. Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246 .