Nawsie Brzosteckie

Nawsie Brzosteckie

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	dębicki
Gmina	Brzostek
Liczba ludności (2020)	831[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	39-230[2]
Tablice rejestracyjne	RDE
SIMC	0814837[3]
Położenie na mapie gminy Brzostek Nawsie Brzosteckie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nawsie Brzosteckie
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Nawsie Brzosteckie
Położenie na mapie powiatu dębickiego Nawsie Brzosteckie
49°52′59″N 21°25′59″E/49,883056 21,433056

Nawsie Brzosteckie – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim, w gminie Brzostek^[4][3]. Leży nad potokiem Słony, przy drodze z Brzostku do Kamienicy Górnej, geograficznie w południowo-zachodniej części Pogórza Strzyżowskiego.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Liczy ponad 800 mieszkańców. W miejscowości znajduje się mała, zabytkowa kapliczka z 2. połowy XIX wieku. W centrum w czasach PRL-u zbudowano bazę SKR (Spółdzielnia Kółek Rolniczych), którą obecnie zajmuje firma produkująca drzwi.

W miejscowości znajduje się Zespół Szkół w Nawsiu Brzosteckim, w skład którego wchodzi: przedszkole i szkoła podstawowa. Szkoła posiada salę gimnastyczną.

Integralne części wsi

Historia

Średniowiecze

W średniowieczu miejscowość funkcjonowała pod nazwą Mały Brzostek. Dnia 1. III. 1394 r. Stanisław z Saspolina od Władysława Jagiełły, otrzymała przywilej lokacji. Polecił wójtowi wytyczyć 100 łanów frankońskich ziemi. Spośród tego dwa należało przeznaczyć na kościół, a kolejne dwa „na wypasanie trzód”. Zapis gruntu na potrzeby kościoła sugeruje zamiar jego budowy, jednak nie zachowały się żadne wzmianki o istnieniu w XV-wiecznym Brzostku dwóch kościołów. Nie zachowały się też żadne ślady rynku. Stanisław otrzymywał od króla cztery łany ziemi „wolne”, co szósty denar z podatków, co dziesiąty z sądu, rzeźnie, pomieszczenia sukienników, piekarnie, warsztaty szewców oraz łaźnię lub dwa młyny. Nadanie miało charakter nieodwołalny, przy czym wójt i jego spadkobiercy mogli posiadłość sprzedać, zamienić lub ofiarować za pozwoleniem króla. W zamian za to każdorazowy wójt musiał się wstawiać na wyprawach wojennych wraz z ziemianami mającymi jedną włócznię oraz z dwoma łucznikami uzbrojonymi, posiadającymi konie dobrze do tego przystosowane. Wezwania do obozu wojskowego w burzliwych czasach mogły zdarzać się często.

Król zezwolił na założenie miasta zwanego Małym Brzostkiem położonego w sąsiedztwie miasta opackiego (w okresie późniejszym Mały Brzostek stał się przedmieściem, a w XVIII w. osobną wioską nazwaną Nawsiem). Granicę między osadami stanowił potok Słony (niektórzy badacze sądzą, że nazwa ta może świadczyć o ważeniu w tym miejscu soli). Kilkanaście kroków dalej – w rejonie dzisiejszego ośrodka zdrowia - rozciągały się ziemie należące do wójta Stanisława z Saspolina (Mały Brzostek). Z czasem folwark wójtowski przeszedł w ręce opata (XVII w.). Do dziś zachował się dwór pobenedyktyński (przy ul. M. N. Mysłowskiego – naprzeciw ośrodka zdrowia), resztki zabudowań folwarcznych (browar) i ślady stawów rybnych. Pola wójtowskie ciągnęły się dalej w kierunku granicy z Siedliskami (dziś przysiółek Okrągła). W dokumentach wymieniane jest wzgórze Winnica (uprawiano tam winogrona) – oddzielające obecnie osiedle przy ul. A. Gryglewskiego od stadionu sportowego. Terenem ekspansji miasta (Małego Brzostku) – miała być dolina potoku Słony, wówczas pewno porośnięta borem. Najbliższą wioską od strony wschodniej była Wola Brzostecka, występująca w źródłach z początku XV w. Jej sołtysem był w 1407 r. Klemens, wójt brzostecki (zapewne jeden z następców Stanisława z Saspolina).

W dokumencie lokacyjnym sporo uwagi poświęcono organizacji sądownictwa, które zgodnie z wymogami prawa magdeburskiego, miał sprawować wójt i powołany w tym celu sąd ławniczy. Tym samym mieszkańcy (mieszczanie czyli obywatele, ogrodnicy, karczmarze, mieszkający pod miastem i wszyscy mieszkańcy wymienionego grodu) zostali zwolnieni spod jurysdykcji sądów ziemskich. Ewentualne skargi na wójta mogły być kierowane wprost do króla lub wyznaczonego przezeń urzędnika. Jurysdykcji sądu ławniczego podlegały wszelkie przestępstwa co do kradzieży, przelania krwi, zabójstwa, pożaru, okaleczenia czy jakichkolwiek innych wykroczeń.

Lokacja Małego Brzostku została przeprowadzona nie tylko po to, by wynagrodzić zasługi, jakie położył Stanisław z Saspolina na dworze krakowskim. Działaniom królewskim przyświecały bez wątpienia także inne cele – chodziło o pobudzenie konkurencji i stworzenie przeciwwagi dla sąsiedniego miasteczka należącego do opata. Spodziewane dochody miały wpływać wprost do skarbca króla. Nadzieję na ich pozyskanie dawało korzystne położenie Brzostku na szlaku węgierskim i gęsta sieć osadnicza. Handel i rzemiosło miały być dźwignią dla gospodarki. Niewątpliwie z tych powodów monarcha zezwolił na organizowanie w Małym Brzostku targów tygodniowych w poniedziałki (w przywileju wyraźnie zaznaczono, że ma to służyć polepszeniu warunków owej miejscowości). Podczas targu wszyscy kupcy i okoliczni chłopi mogli swobodnie sprzedawać swoje towary jakiegokolwiek rodzaju i gatunku (w inne dni handel podlegał znacznym ograniczeniom). Rolę konkurencji wobec miasta opackiego mieli także spełniać rzemieślnicy zamieszkali w Małym Brzostku (w przywileju wspomniano o sukiennikach, piekarzach, rzeźni, łaźni i młynach). Nie wiadomo, czy zamiar królewski został zrealizowany i czy, choćby na krótko, Mały Brzostek stał się konkurentem większego.

Zobacz też

• Nawsie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia Brzostku, ks. Bogdan Stanaszek
• Brzostek 640-lecie lokacji miasta (1367 – 2007) Tradycje - Perspektywy rozwoju pod redakcją ks. Bogdana Stanaszka
• Dzieje miasta Brzostku, Maryan Nałęcz Mysłowski
• Nawsie (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 942 .